Tatarstanda xäyriä yılı däwam itä. Bu xaqta prezident Mintimer Şäymiewneñ maxsus färmanı da bar. Bu eş belän turıdan-turı şöğellänüçe oyışmalar ay axırında fälän million cıyıldı, fälän balalar yortına yärdäm kürsätelde, fäläne totıldı, dip xisap tota. Gazeta häm jurnal bitlärendäge küpçelek mäqälälär dä şul xaqta. Şul keşe yärdäm itkän, şul oyışma yärdäm itkän, tege tegeñä yärdäm kürsätkän digän süzlär küp yazıla. Ämma nigäder jurnalistlar bu xäyriä çaralarınnan çın küñeldän igelek kürgännär turında bik az yaza. Ällä waqıtları qalmıy, ällä başqa säbäp bar. Ber yaqtan qarağanda xäyriä yılı betkäç, aqçalata yärdäm itüçelär, uf, Allağa şöker! Uzdı bu yıl da dip äyter kebek sıman toyıla.
1917 yılğı inqilabqa qädär bulğan waqıtnı barlasaq, tatar bayları berläşep “Cämğiäte xäyriälär” oyıştıra. Misal öçen, Yunısovlar tatar yätimnäre öçen balalar yortı açıp anı totunı üz öslärenä ala. Üze uqı-yaza belmägän Xösäyen bay 70 läp mäçet mädräsä tözetä. Daimi räweştä üz aqçalarına gazeta çığarıp toruçılar da bulğan. Bügenge kön xäyriäçelege isä piarğa ğına qaytıp qalmıymı digän soraw da tua. Bügen, möxtäräm tıñlawçılar xäyriäneñ milli asılı barmı, ul bulırğa tieşme? İnqilabqa xätle bulğan traditsiälärne däwam ittererläredäy barmı, yäisä bulırmı digän sorawğa cawap ezlärbez. Bezneñ belän bergä tügäräk östäl söyläşüendä Tatarstan diniä näzarätendä möfti xäzrätneñ dini eşlär buyınça urınbasarı Söläyman xäzrät Zaripov, Uñaylı yort işaräseneñ citäkçese, şähär duması deputatı Marat Nuriev, eşmäkär Rawilä Şäydullina, advokat Zöbäydä Yaxina, Balıq bistäse rayonınıñ sotsial' yaqlaw bülege citäkçese Käwsäriä Gayazova qatnaşa. Başta barçağızğa da ber soraw bügenge köndä xäyriäçelekneñ milli asılı, milli yöze bulırğa tieşme, ällä yuqmı?
- Tatarstan diniä näzarätendä möfti xäzrätneñ dini eşlär buyınça urınbasarı Söläyman xäzrät Zaripov. Berençedän şunı äytergä kiräk, ägär milli dip, bez fäxat bez tatarlarnı isäpkä alğan bulsaq, döres bulmas. Ämma tatarlarnı dini yaqtan, yäğni möselman bularaq isäpkä alsaq häm alarnıñ ülänçelege barmı dip soraw quysaq, ul döres bulır. Şuña kürä tatar elek-elektän sadaqa birgändä, yätimnärgä bulışqan waqıtta, din yağın küzdä totıp bulışqannar. Min tatar dip tügel, min möselman dip, möselmannıñ burıçı – zäkyät birü. Şuña kürä tatar xalıqnıñ milli yağın min bolay dip añlıym: yäğni dini yağınnan tatar xalqı möselman bularaq yärdämçel, igelekle xalıq.
-Uñaylı yort işaräseneñ citäkçese, şähär duması deputatı Marat Nuriev. Äytik, metsenatstvoda millätçelek yuqtır. Min Mäskäwdäge”Metsenatstvo stoletiä” digän oyışmanıñ aktiv çlenı. Bez anda bik aktiv qatnaşabız, cıyılışabız. Mäsälän, bol'nitsada yatqan balalarğa bulışabız. Anda bik küp millättäge keşelär bar, Rossiädän genä tügel, Afrikadan, Keniä, Mongoliädän kilgännäre dä bar. Şuña kürä härber millät keşesendä dä bu eş alıp barıla. Tatarstan respublikasında tatar milläte genä yäşämi bit – ruslar da, çuaşlar da, başqalarlar da. Alar arasında da bu eşlär belän şöğellänüçelär bar.
-eşmäkär Rawilä Şäydullina. Bulırğa tieş tügel ur. Çönki tatarğa da, urısqa da bulışırğa kiräk. Minemçä xäyriäçelekneñ milli yöze yuq.-Nail Alan. Menä bez xäyriäçelekneñ milli asılı bulırğa tieşme digän sorawğa Dini näzarätennän Söläyman xäzrätneñ, şähär duması deputatı Marat äfändeneñ, eşmäkär Rawilä xanımnıñ fikerlären işettek. Alar barsı da inde añlawımça, bügenge kön ximayäçelege barlıq millätlärgä dä tigez qaraşta bulırğa tieş di häm tel töplärennän añlağança, tatar öçen genä, tatar xalqınıñ kiläçäge öçen genä dip tırışu bik aktual' dä tügel. Bälki bütännär başqaça uylıy torğandır. Üz fikeregezne belderergä telisez buğay. Räxim itegez, Zöbäydä xanım.
-advokat Zöbäydä Yäxina. Xäyriä belän iğänäçelek şöğellänüçe keşelär – alar üzlärneñ äxlaq prinsipları belän citäkçelek itep eşlärne başqaralar. Alar dingä qarıylar. Möselman dindä iñ berençe çiratta üzeñdä yaqın tirädä bulğan keşelärgä yärdäm itü tora. Bezdä yaqın torğan keşelärebez – bezneñ qärdäşlärebez, millättäşlärebez. Misalları da bar. Bez fin tatarları belän bergäläşep yäşi başlağannan soñ, iñ berençe çiratta alar, azmı, küpme, başqa xalıqlarğa tügel, bezgä, tatarlarğa, yärdäm itärgä tırıştılar. Şuña kürä, teläsäk tä, telämäsäk tä, xäyriäneñ nindider milli tösmere bar. -Nail Alan. Bezneñ tatar xalqına ğına xas bulğan anıñ şundıy tabiği xalätennän çığa torğan dip äytäsegez kiläme?
-Zöbäydä Yäxina. Tabiği xalätennän – berençedän, annarı - din qanunnarınnan çığa torğan. İñ başta keşe qayadır barıp qaramıy bit. Bezneñ üzebezneñ möhitebez bar bit. Balalar yortı turında süz bara ikän. Älbättä, alarnıñ millätenä qararğa kiräk tügel. Läkin başqa misallar bar. Ul waqıtta keşe üzeneñ äylänä tirä möhitenä qarıy. Bezneñ öçen tatar möxite.
-Nail Alan. İnde Zöbäydä xanım äytüençä, añlawıbızça, berençe çiratta bez ni disäñ dä küñel tartqannarğa yärdäm itergä tieş. Küp kenä aqçalı keşelär, min başta tuğanıma, annan qärdäşläremä, annan kürşemä yärdäm ittem di. Dimäk, ximäyäçelkneñ milläte yuq disälär dä başta qan tartqanğa yärdäm itü, ximayä qılu bezneñ eçke xalättän kilep çığa tügelme soñ? Bügenge köndä xäyriäçelekneñ, bälki min äytkännärdän qala başqa törle ısul häm tösmerläre dä bardır. Räxim itegez Käwsäriä xanım. Sez bit Balıq bistäse rayonınıñ sotsial' yaqlaw bülege citäkçese.
-Balıq bistäse rayonınıñ sotsial' yaqlaw bülege citäkçese Käwsäriä Gayazova . Xäyriäçelek qalın kesäle abzıylarınıñ ğına eşläre tügel. Bezneñ tirä yunebezdä härdaim eşlänep tora. Menä bezneñ qartlar yortlarıbızda äbilär bar. Alar oyıq başların bäyläp, priyutlarda yäşägän balalarğa yärdäm itälär. Bu da xäyriäçelek bit. Şuşı uq priyutlarda yäşäwçe balalar üz qulları belän nindider matur äyberlär citeşterep, alarnı vıstavkalarda satıp, ”Uzniklar” ictimaği oyışmağa yegerme meñ aqça küçerdelär. Bu da xäyriäçelek. -advokat Zöbäydä Yäxina . Çınlap ta, Käwsäriä xanım döres äytä. Xäyriäçelek – bay keşelärneñ genä burıçı tügel. Miña üzemä oçraşırğa turı kilde. Bernindi säyäsätkä, bernindi biznesqa qağılışlı oçraşu bulmağan. Butlerov uramındağı küz bol'nitsasınıñ Kadriä isemle şäfqät tutaşı miña ozaq qına uqol qadadı. Şul xezmäte öçen mina aña tülim digännän soñ?Annarı ul miña äytte: ”min tüläw alu öçen tügel, sezgä bulışu maqsatı belän eşlädem”. Ul çın küñeldän igelek eşläp, bay bulmasa da, üzeneñ qulınnan eşlägän keşe.-Balıq bistäse rayonınıñ sotsial' yaqlaw bülege citäkçese Käwsäriä Gayazova . Bezneñ sotsial' xezmätkärebez bar bit. Xäzer küp kenä awıllar betep bara. Bezneñ Kolos digän awıl bar Zäñgärkül tiräsendä. Anda siksän yäşlek Nikolay Pavloviç digän keşe yäşäde. Öç yıl buyı Taliä Abdullina digän sotsial' xezmätkär här könne üze peşergän äyberlärne alıp, bu babayğa cäyäw barıp, bulıştı. Sotsial' xezmätkärneñ wazıyfalarına bu kermi, läkin ul üzeneñ küñele ictiäce belän bu eşne başqardı. Bu qalın kesäle abzıylar kertkängä qarağanda da zur xäyriäçelek dip sanıym.-Nail Alan. Andıy misallar bik küp. Sez niçek uylıysız, kiñ mäğlümät çaraları bu iğänäçelekne niçekter bik yuğarı, öske qaplawın genä kürsätmilärme? Sez söylägän oçraqlar turında mäğlümlät çaralarında bik az yaqtırtıla bit. Bügenge köndä xäyriäçelek üzeñe kürsätergä teläwgä genä qaytıp qalmıymı soñ?
-Advokat Zöbäydä Yäxina. Berniqädär problema bardır. Çönki yuğarı dairälärdä genä alıp barılğan bu eş häm fondlar arqılı alıp barğan eş bigräk üzen kürsätü maqsatınnan eşlänä. Bezneñ baylarıbıznıñ balalarına, xatınnarına dönyada üzlären kürsätü öçen ber instrument itep qullanuçılar da bar. Alarnıñ eşlären kürsätkänçe, çın küñelennän izgelegennän çığıp eşlänelgän yärdäm misalların matbuğat çaralarında kürsätü, minemçä, urınlı bulır ide.-eşmäkär Rawilä Şäydullina. Baylarnıñ aqçaları küp. İke karavatta yatıp yoqlap bulmıy, ike östäl artında aşap bulmıy, ike fatirda yäşäp bulmıy. Bez cıyabız, cıyabız – böten närsäne cıyıp bulmıy bit. Bez bit üzebez üzebezne, balalarıbıznı ğärip balaları yasıybız. Min küp baylarnı beläm. Alarnıñ balalarınıñ qullarınnan eş kilmi.
-Nail Alan. Bügenge köndäge xäyriäçelek üzlären kürsätügä genä qaytıp qalmıymı soñ?
- Uñaylı yort idäräseneñ citäkçese, şähär duması deputatı Marat Nuriev. Ägär dä üzen kürsätergä telägän keşe tügel, ä çın küñeldän eşlägän keşe, ul anı sizmiçä qala. Min metsenat dip qıçqırıp yörmi. Cayı kilgän, waqıtı turı kilgän, ul yärdäm itä. Keşeneñ küñelennän yasağan eş berqayçan da tuqtamas. Xalıqqa zurraq ettergeç bulır öçen iğlan itelgän yıldır bu. Minemçä bu yıl başlanğıç ğına bulır. Däwäm itär dip uylıym.
-Balıq bistäse rayonınıñ sotsial' yaqlaw bülege citäkçese Käwsäriä Gayazova . Ägär bezneñ cämğiätebez saw-salämät bulsa, bezneñ bu xäyriä eşe berqayçan da tuqtamıyaçaq. Çönki bezneñ islam dinendä, başqa dinnärdä dä, Alladan berençe itep quyılğan närsä. Ägär keşe şuşını añlasa, ul ğömer buyı izgelek qılaçaq. Ägär izgelek qılmasa, Alla anıñ baylığın bütän cirdän alaçaq. Anıñ naçar yağı balalarına da citäçäk. -Uñaylı yort idäräseneñ citäkçese, şähär duması deputatı Marat Nuriev.Yaxşılıq eşlägändä, minemçä, keşe min aña yaxşı eş eşläsäm, ul miña närsä eşlär dip uylarğa tieş tügel. Bu bik yaxşı qaraş. Alla barısın da kürä. Sin eşlägän eşeñ üzeñä qayta, bügen qaytmasa, irtägä qayta, siña qaytmasa, balaña qayta. -Nail Alan. İnqilabqa xätle mäktäplär totqannar, mädräsälär totqannar, mäçetlär totqannar. Bezneñ bügenge köndä andıy baylarıbız barmı? Yuq bit, ber qarağanda. İnqilabqa qädär bulğannar alar. Qaya alar xäzer?
-Eşmäkär Rawilä Şäydullina. Elekke baylarıbıznıñ baylıqları elek-elektän ata-babalarınnan cıyılıp kilgän. Ä xäzerge baylarnıñ baylığı – xalıqnıñ baylığı alarnıñ qullarına küçkän. Alar anı üzläre eşläp tapmağannar. Ä elekke baylar üzläre bötenläy añlap ta betermägännär, şuşı baylıqları belän närsä eşlärgä ikänen. Minem babam bar ide. Ul awılnıñ timerçese dä, kem genä bulmadı. Ul äytä ide: ”Qızım, qapqanı urıs şaqısa, su sorasa, öydä qoyındırıp çığar”. Menä şunnan min ölkännärgä bulışam. Niçek inde xäyriä itä torğan keşe betärgä tieş? Min xäyriä yılın qabul itä almıym. Ul ğömer buyı bulırğa tieş. -Nail Alan. Ä niçek uylıysız, inqilabqa xätle çın küñeldän xäyriälek belän şöğellängän buın kilerme sezdänsoñ? Kilergä mömkinme andıy buın?
-Eşmäkär Rawilä Şäydullina. Bu buın äle tiz genä kilmäs, çönki xäzerge baylarnıñ balaları eşkä öyränep üskän balalar tügel. Alarğa baylıq hawadan töşte. Çit ilgä kilsäñ, här ber kapitalistnıñ, här ber aqçalı keşeneñ balası keçkenädän eşkä öyränep üsä. Bezneñ baylarnıñ balaları äle äzer tügel aña. İnqilabqa qädär ul buınnan buınğa kilgän baylıq bulğan. Keşe şuşı baylıqnıñ kadaren belgän, şuña kürä keşegä dä bulışqan. Ä xäzer xalıq baylığı küpmeder keşegä genä töşte. Kemder xäyerçe bulıp qaldı, kemder bay bulıp qaldı. -Nail Alan. Ä bügenge köndä metsenatlıq uyın ğına bulıp çığamı?
-Rawilä Şäydullina. Min anı uyın ğına dip äytmäs idem. Min bit barlıq keşegä dä baylıq kilep töşte dip äytmädem. Baylıyknı üze eşläp tapqan keşe dä küp. Bügen mäktäp, balalar yortların totqan, gäcitlär çığarğan keşelär kürenmi bit. Bälki qayçandır xalıqnıñ añı üser, xäzer min andıy närsäne kürmim. Anıñ öçen berniçä buınnıñ ütüe kiräk. Annan soñ ğına inqilabqa qädär metsenatlar kebek keşelär äylänep qaytaçaqlar dip uylıym min .