Tatarstanda yäşäwçelärneñ 11 protsentı xäyerçe ğailälär. Bu xaqta Tatarstan Sotsial' yaqlaw ministrı Klavdiä Novikova jurnalistlar belän oçraşu barışında belderde. Cämğiät baylar häm xäyerçelärgä bülenep bara. Xäyriäçelek digändä dä birüçelär isä - baylar, moxtaclar isä xäyerçelär bulıp çığa. Bu büleneş tübän sotsial' qatlamğa oşap betmäsä dä xaqlıq şunda.
Ägär sotsial' oyışmalar, yäğni balalar, qartlar yortları bulışırğa moxtac isemlekkä kertelgän bulsa häm alarğa ere şirqat'lär yärdäm itep kilsä – iğänäçe bularaq, äle qarañğı awılda yäşäwçe qartlar, invalidlar da bixisap. İzge teläktän yärdäm itüçelär küp oçraqta üzlären belgertergä yaratmıy. Ä ikençeläre yärdäm itärgä teläp tä qayda möräcäğät itärgä belmi. Tarixqa küz salsaq Qazan öyäzendä 46 Xäyriä cämğiäte bulğan, bügen dä fondlar oyışıp kilä. Qazanda inde moxtaclar öçen sotsial' aşxanälär açıla. Klavdiä Novikova äytüençä, bügen respublikada 34 meñ keşeneñ kereme yäşäw minimumınnan tübän, yäğni 2-3 meñnän azraq. Tatarstan Prezidentı färmanı nigezendä bıyıl berkem iğtibarsız qalmas dip wäğdä itelä. Çınlıqta bu şulaymı, ğomumän Xäyriä yılınnan närsälär kötärgä bula. Bezneñ “Tügäräk östäl”dä şul xaqta süz baraçaq. Anda Tatarstan sotsial' yaqlaw ministrınıñ yärdämçese Ence Minhacewa, “Mäğrifät” gazetası xäbärçese Nuriä Älmiewa, Tatarstan sotsial' yaqlaw ministrlığınıñ matbuğat üzäge citäkçese Rezidä Sabirova häm irekle jurnalist Ğamil Nur qatnaşalar.
Landış Xarrasova. Bıyılğı yıl Tatarstan Prezidentı färmanı nigezendä xäyriä yılı bularaq bilgeläp uzdırıla. Älege tögäl çaralar isemlege bilgelänmägän. Sez niçek uylıysız, närsägä basım yasarğa kiräk?
Ğamil Nur. Min uylıym, bu yılnıñ näticäläre niçek bulır ikän? İğlan itü, annarı ber yıl buyı söyläp, kürsätep toru ğına reklamağa ğına äverelmäsme? Ägär dä şulay ğına äwerelsä, çirattağı sotsial' küz buyarğa äylänep tä bulırğa mömkin.
Rezidä Sabirova. Cämğiättä şundıy ixtiac tudı. Yärdäm kürsätergä teläweçlär, xäyriäçelek belän şöğellänergä teläweçlär könnän kön arta.
Ence Minhacewa. Xäyriä yılı – Prezidentnıñ initsiativası tügel. Cämğiät çıqtı şuşı initsiativa belän. Böten keşe başqalarğa yärdäm itä almas. Ä qayber keşeneñ mömkinlege yuq. Bay keşese aqça bulmağan keşegä yärdäm itsä, bu «Gosudarstvo blagodenstviä» dip atalır ide. Mömkinlek bulğan keşe xäyerçegä yärdäm itsä, bezdä äkerenlaşep yaxşı tormış tuar ide.
Rezidä Sabirova. Här keşe xäyriä eşen üz küñelennän, üz yöräge belän eşli. Ä öygänäçelär nindider maqsat belän nindider qısalar öçen dä bara dip uylıym. Mäsälän, närsäne dä bulsa aqçalata yaqtan bäyälilär.
Landış Xarrasova. Bügen xäyriä birüçelärgä nindider taşlamalar barmı?
Ence Minhacewa. Qızğanıçqa qarşı, berkemgä dä taşlamalar yuq. Sponsor keşeneñ üzennän birelgän bulışu tügel. Sponsor bularaq kübräk törle organizatsiälär çığalar. Alar bezgä remont yasarğa, törle oborudovanie alırğa bulışalar. Ä xäyriä dip äytkändä keşegä qarata nindider bulışlıq itergä tırışalar. Bügen bu – sponsorstvo, bu – xäyriä dip ayırma yuq.
Nuriä Älmiewa. Min xäyriäne yöräktän çıqqan eş dip añlıym. Närsäder birü, kienderü – aşatu ğına tügel. Xäyriä – ul ber berebezgä yılmayıp qaraw, ber berebezgä açulanuda ğafu itü, cılı süz äytü.
Landış Xarrasova. Tarixi traditsiälär da bar bit, däwalaw uçrejdenielären açıp cibärgännär. Bügen şundıy äyberlär bulırğa mömkinme?
Nuriä Älmiewa. Xösäinovlar, Aitovlar waqıtında üz aqçasına mäktäplärne açqannar, uqıtuçılarnı totqannar. Yäğni mäktäplär şäxsi bulğannar. Bügen Rossiä töbäklärendä şuşı Xösäinovlarnı ürnäkkä quyalar. Minemçä älege çorda andıy äyber yuq. Çönki, berençedän, bezdä däwlät mäktäpläre bar. Sponsorlar bulğan mäktäplärgä, bulğan balalar baqçalarına yärdäm itergä tieş.
Ence Minhajeva. Xäyriä – ul däwlät birgän dotatsiälärgä, subsidiälärgä östämä bulırğa ğına tieş. Ägär dä ğailägä yäşäw öçen kiräkle çığımnan aqça azraq töşsä, bu inde bik xäyerçe ğailä. Yäisä aqçası da bar, köçe dä bar, mömkinlege yuq, bälki awırıydır, bälki invalidtır. Bu keşelärgä bulışu – bu da xäyriä eş minemçä. Xäyriä yılı bolay ğına quyılmağan bit ul. Bezneñ arabızda xäyriä eşläwçe keşelär bik küp. Kemder mäktäplärdä bulışa, kemder balalar baqçalarına, bütän uçrejdenielärgä. ”Tatneft'”, ”Tattransgaz” oyışmaları bik zur yärdäm itä. Alar sponsorlar bulalar, ayırım keşegä yärdäm itmilär, yäyerım keşegä aqça tülämilär. Moñarçı andıy sistema bulmadı bit. Bezneñ burıçıbız – xäyriä yasıy torğan keşelärne, oyışmalarnı sistemağa kertü. Anıñ öçen normativ, kriteriy bulırğa tieş. Bezneñ çaralar planı bar. Berençedän, normativ nigezenä kamilläşterü. İkençedän, bezneñ plannı kertergä, böten çaralarnı uzdırırğa. Öçençedän, informatsiä birergä kiräk, bezneñ yaqtan da, keşelär arasında da. Törle aksiälär ütkäräbez. Şuşı eşne sistemağa quysaq, eşli alırbız dip uylıym.
Rezidä Sabirova. Ministerstvonıñ saytında ber bit açıldı. Anda ”xäyriä adresları” digän bülek bar. Monda yärdämgä moxtac oyışmalar, internatlar, qartlar yortları xäyriä itüçelärneñ adresların taba alalar.
Landış Xarrasova. Bayığan keşelär üz baylığınnan tuyğannarmı, alar xäyriä yasıylarmı, niçek uylıysız?
Ence Minhacewa. Minemçä, imanlı keşe yärdäm itär. Äti-änineñ baylığın tuzdıru, älbättä, ciñelräk. Ä keşe imanlı bulsa, üz eşlägän aqçası belän dä büleşäçäk.
Nuriä Äminewa. Xäyriä eşe däwlät belän eşlänergä tieş. Xäyriä eşen eşlärgäme, yuqmı, anısı keşeneñ eçke dönyasında utırırğa tieş. Bay keşelärgä, xäyriä itergä mömkinlekläre bulğan keşelärgä añlatırğa kiräk: sez aqça eşlärgä beläsez, sezneñ aqçağız bar, läkin här keşe şuşı eşkä layıklı bula almıy, şuña kürä alarğa bulışırğa kiräk.
Rezida Sabirova. Bıyılğı yılnı bilgeläp ütkännän soñ, şuşı ölkägä iğtibar kübräk bulaçaq. Bik küp çaralar ütäçäk, bezneñ ministerstvo tarafınnan ğına tügel, başqa ministrlıq tarafınnan da.
Ğamil Nur. Bu yıl belän genä situatsiä çişelmäs dip uylıym. Här uramğa traditsiälär qaytmasa, xäyriä barlıqqa kilmäs dip uylıym. Xoday birgän baylıq belän ällä qaya barıp bulmıy. Keşe barıber ärsez bulırğa tieş. Bu kapitalizm sıyfatı. Prezidentqa xat yazsañ, ministrğa xat yazsañ, aña berençe yärdäm kürsätelä. Ägärdä keşe xat yazmıy ikän, endäşmi ikän, ul onıtıla.
Rezidä Sabirova. Yıl sayın ministrlıq yağınnan bik küp eş yasala. Bıyıl bu çaralar estafeta tösendä bulaçaq. Här ay sayın izge eşlär bülep qarala. Mäsälän, bu ayda blokadniklar oçraşuı ütkärelä.
Ğamil Nur. Xäyriä – ul yaxşı zarplata häm yaxşı pensiä. Ä monısı ber tapqır yärdäm, ikençe tapqır yärdäm – bu yärdäm barıp citäme, yuqmı?
Nuriä Äminewa. Qayber xäyriä keşegä barıp citmi, şuña kürä bez anı sistemalaştırabız.
Landış Xarrasova. Sotsial' uçrejdeniälärdä niçegräk yärdäm itelä aqçalatamı, äyberlärme?
Rezidä Sabirova. Uçrejdenielär närsä kiräk ikänen üzläre äytälär.
Ence Minhajeva. Sotsial' eş çit illärdä – ğädäti küreneş. Kiläçäktä bu bezdä dä cäyelep kitäçäk, bez şuña taba barabız.