Үзәк сайлау комиссиясендә бүген сайлауга нәтиҗә ясадылар. Очрашу кызу бәхәсләр һәм кычкырышулар белән узды. Сайлауның хәрәмләшүләр белән узуын беренче итеп КПРФның Татарстандагы беренче секретаре Хафиз Миргалимов белдерде.

"Безнең бер гариза тикшерү комитетына, икешәр гариза прокуратура һәм эчке эшләр министрлыгына юлланды. Үзәк сайлау комиссиясенә 32 мөрәҗәгать җибәрдек. Анда бюллетеньнәрне күпләп ыргыту очраклары видеокамераларга төшерелгән. Кайбер участокларда хәтта беркетмәләрне дә күрсәтмәделәр. Шикаятьләр яздык, ләкин виртуаль җаваплар гына алдык. Ни өчен шулай?" дип мөрәҗәгать итте Үзәк сайлау комиссиясе рәисенә Хафиз Миргалимов.

КПРФка "Гадел Русия" дә кушылды. Ике фирка да сайлауны танымауларын белдереп, сайлау нәтиҗәләре беркетмәсенә үз имзасын куйды. Үзәк сайлау комиссиясенең башка әгъзалары каршы чыкмады.

"Без сайлауны танымыйбыз. Беркетмәгә имзаны без шулай дип язып куйдык. Сайлау канунны бозулар белән узды. Хәзер әлеге беркетмә Русия Үзәк сайлау комиссиясенә җибәреләчәк. Әгәр дә ике парламент фиркасе сайлауны танымый икән, бу күп нәрсә турында сөйли, хәтта нәтиҗәне үзгәртә дә ала. Хәзер мәхкәмәләргә мөрәҗәгать итәчәкбез. "Бердәм Русия" өчен меңләп ташланган бюллетеньнәрне кире кайтару өчен көрәшәчәкбез”, диде Раушания Билгилдиева Азатлыкка.

Җыелыш барышында "Яблоко" фиркасеннән Азат Габделвәлиев та сайлауның хәрәмләшеп узуын белдерде.

"Бу сайлауны мин пычрак һәм намуссыз үтте дип саныйм. Моңа өч нигез бар. Канун бозулар харитасын өйрәндем. Анда 140 хәбәр килде. Шуларның дүрттән өче җитди хокук бозулар турында сөйли. Сайлау вакытында 31нче бүлгедә йөрдем. 1498нче участогында тавышларны санаган сайлаучылар исемлеге белән танышырга рөхсәт бирмәделәр. Федераль канун нигезендә күрсәтергә тиешләр иде. Яшел Үзәндә исемлекне күрсәтмәү өчен өчен куркып тордылар. Үзәк сайлау комиссиясе үз вазифасын үтәмәде", диде Азат Габделвәлиев.

8 сентябрьдә узган Дәүләт шурасы сайлавында “Бердәм Русия" фиркасе 72%, КПРФ 10% тавыш җыйды. Калган фиркаләр "Гадел Русия", ЛДПР, "Русия коммунистлары", "Пенсионерлар фиркасе", "Партия роста" парламентка үтмәде. Аның каравы, ЛДПР, “Гадел Русия”, “Партия роста” фиркаләреннән берешәр намзәт бер мандатлы бүлгедән үтте.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Митингка дистәләгән полиция хезмәктәре килгән. Чарада катнашучыларның берсе сүзләренчә, алар Буртиянең Халык зуралы депутаты, коммунист Баир Цыреновны тоткарларга тырышкан, әмма ул автобуска кереп кача алаган. Демонстрациячеләр полицияне якын җибәрми.

"Сибирь.Реалии" хәбәр итүенчә, сишәмбе көндезгә йөзләп демонстрацияченең 10-15е калган.

Элегрәк Цыренов сишәмбе үзен таяклар белән кыйнаулары турында хәбәр иткән иде. Депутат Бурятия хөкүмәте һәм Улан-Удэ түрәләренә митингта катнашучылар белән сөйләшергә тәкъдим итте. Республика хөкүмәте матбугат хезмәтендә халык янына хакимият вәкилләре, аерым алганда, эчке эшләр министрлыгының Улан-Удэ идарәсе җитәкчесе чыкты, әмма аны куып җибәрделәр диделәр.

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

8 сентябрьдә бердәм тавыш бирү көнендә узган сайлау нәтиҗәсендә 52 процент җыеп шәһәр хакимияте башлыгы вазифаларын вакытлыча башкаручы Игорь Шутенков Улан-Удэ башлыгы булды. Ул үз намзәтен үзе тәкъдим иткән иде. КПРФ вәкиле Вячеслав Мархаев 37 процент алды. Мархаев сайлауда хәрәмләшүләр күп булды дип белдерде.

Шаман Александр Габышев Ерак көнчыгыш юллары буйлап инде дүрт ай Мәскәүгә таба җәяү бара. 2021 елда ул анда президент Владимир Путинны куарга җыена. Ул Русия президентын кара көчләр вәкиле дип саный. Ике мең чакрым юл узып, Габышев йөзләгән машина йөртүче белән сөйләшкән, аның вәгазьләре яздырылган видеоларны миллионнан артык тапкыр караганнар.

Дәүләт шурасына сайлауда хакимият фиркасе "Бердәм Русия"нең 72,5 процент җыеп ышанычлы җиңүгә ирешүе, КПРФның 10,7 процент җыюы, калган фиркаләрнең парламентка керү өчен зарур булган 5 процент киртәсен уза алмавы игълан ителде. Республикада сайлаучыларның 70 проценты, Казанда 51 проценты катнашты диелә. Әмма Казанда тавыш бирү урыннарындагы комиссияләрдә оппозиция вәкилләре әгъза булган урыннарда нәтиҗәләр башка тавыш бирү урыннарындагыдан да, гомум сайлау бүлгесендәге нәтиҗәләрдән дә бик нык аерыла.

Социолог Искәндәр Ясәвиев, 4-нче санлы Прибрежный бер мандатлы сайлау бүлгесендәге 118-нче санлы тавыш бирү урынында сайлау комиссиясендә эшләгән. Ул "Гадел Русия" фиркасе әгъзасы булмаса да, комиссиягә әлеге фирка вәкиле буларак кергән.

"Игътибарны җәлеп иткән нәрсә безнең тавыш бирү урынында “Бердәм Русия”нең җиңелүе булды. КПРФ 29 процент җыеп җиңеп чыкты. “Бердәм Русия” 25 процент тавыш җыеп икенче урынга калды. Бер мандатлы сайлау бүлгесе аша сайлауда да КПРФ намзәте Михаил Ильин безнең тавыш бирү урынында 27,5 процент җыеп җиңүче булды, ә Прибрежный бүлгесендә 54,5 процент җыйды дип күрсәтелгән "Гадел Русия" намзәте Әлмир Михеев безнең бүлгедә 25 процент кына тавыш җыя алды. Прибрежный бүлгесендә бер мандатлы сайлауда "Бердән Русия" намзәте катнашмаган иде.

Әмма бүген безнең тавыш бирү урыны да кергән Прибрежный сайлау бүлгесе нәтиҗәләрен күреп шаккаттым. Анда бөтенләй башка саннар язылган. Бу бүлгедә Ильин өченче урынга калган дип күрсәтелә. Бу бүлгедәге кайбер тавыш бирү урыннарында Ильин ике мәртәбә азрак, кайберләрендә өч мәртәбә азрак тавыш җыйган. Моны бары тавышларны әвеш-тәвеш китереп саннарны үзгәртү белән генә аңлатып була.

Безнең тавыш бирү урынында Ильин 145 тавыш алса, 94-нче санлы тавыш бирү урынында 4 кенә тавыш җыйган дип күрсәтелә. Безнекенә күрше булган 119-нчы сайлау бүлгесендә ул 61 тавыш җыйган, 121-нче тавыш бирү урынында да аңа 61 тавыш язылган, 120-нчедә - 79. Социология белгече буларак, мин мондый аерма чынлыкта берничек тә була алмый дип әйтә алам. Бу тавыш бирү урыннары бер-берсенә бик охшаш, анда сайлаучылар да социаль-демографик яктан бер үк төрле. Бу - һичшиксез хәрәмләшү нәтиҗәсе.

Безнең бүлгедә партия исемлекләре нигезендә тавыш бирү нәтиҗәләре дә шундый зур аерма күрсәтте. Мин эшләгән тавыш бирү урынында 25 процент җыйган “Бердәм Русия”гә Казанның Киров районы бүлгесендә 62,3 процент, КПРФка 13,5 процент тавыш язылган. Ә бездә КПРФ 29 процент җыйды", ди социолог.

Тавыш бирүдә катнашучылар саннары да бик нык аерыла. Ясәвиев эшләгән тавыш бирү урынында сайлаучыларның 26 проценты тавыш бирүдә катнашкан булса, Киров районы бүлгесендә 52 процент сайлаучы катнашкан. Икеләтә аерма.

Ясәвиев шулай ук бюллетеньнәрне бозучы сайлаучыларның күп булуын да әйтә. Тавыш бирүчеләргә тапшырылган 537 бюллетеньнең 36-сын бозганнар. Кемдер барлык фиркаләрне дә сызып ташлап, “Барысына да каршы” дип язган. Кемдер “Мин Путинга һәм боларның барысына да каршы” дип өстәгән.

Ясәвиев сүзләренчә, калган күпчелек тавыш бирү урыннарында “Бердәм Русия"нең җиңеп чыгуы андагы комиссияләрдә хакимияттән бәйсез әгъзаларның катнашмавы, шул сәбәпле тавышларны санаганда хәрәмләшү мөмкинлеге булуы белән бәйле. Бәйсез әгъзалар бик аз гына комиссияләрдә булды бит ди ул.

31-нче санлы Идел буе бер мандатлы сайлау бүлгесендәге 1539-нчы санлы тавыш бирү урынында оппозиция вәкиле, экология активисты Вера Керпель 60 процент, “Бердәм Русия” намзәте Ренат Мистахов 9 процент җыйган. Биредә дә партия исемлекләре нигезендәге сайлауда “Бердәм Русия” (28,5%) КПРФка (32%) оттырган. Тавыш бирүчеләр бюллетеньнәрнең 7 процентын тартмага бозып ташлаган.

Бу тавыш бирү урынында “Гадел Русия” исеменнән сайлау комиссиясе әгъзасы булган Вероника Лебедева Татарстандагы сайлау кануннары тавыш бирүнең гадел узуын тәэмин итү мөмкинлеге бирә, әмма аның үтәлүе өчен тырышырга кирәк ди. Бу тавыш бирү урынындагы комиссиядә хакимиятнеке булмаган дүрт әгъза эшләгән.

“Хакимияттән бәйсез бер генә әгъза булганда, аны алдавы җиңел, ул каядыр чыккан, игътибары читкә юнәлгән арада да берәр нинди хәрәмләшүгә өлгерә алалар, хакимияттән бәйсезләр күбрәк булган саен, андый мөмкинлекләр кими”, диде Лебедева Азатлыкка.

Верониканың әтисе Сергей Лебедев шул ук сайлау бүлгесенең 1553-нче санлы тавыш бирү урынында “Гадел Русия” исеменнән комиссия әгъзасы булган.

Биредә Вера Керпель 33 процент, “Бердәм Русия” вәкиле Ренат Мистахов 17,7 процент тавыш алган. Партия исемлекләре нигезендәге сайлауда КПРФ 26,7 процент, “Бердәм Русия” 31 процент тавыш җыйган. Тавыш бирүдә сайлаучыларның 27,6 проценты гына катнашкан.

Биредә тавыш бирүдә катнашкан 696 сайлаучының 102-се өйдә тавыш биргән. Бу уртачадан шактый югары сан.

“Өйләр буйлап тавыш бирүдә ике машина йөрде, шуларның берсендә безнең кеше юк иде, тавыш бирү урынын калдырып китәргә ярамый иде. Шул безнең кеше булмаган төркемдә хакимият фиркасе өчен 40-лап тавыш өстәлгәнгә охшый, ул шундук игътибарны җәлеп итте”, диде Лебедев Азатлыкка.

Илья Арефьев шул ук сайлау бүлгесенең 2835-нче санлы тавыш бирү урынында сайлау комиссиясендә хакимияттән бәйсез әгъза булган. Ул безгә җибәргән зурайтылган протоколларга караганда, биредә дә хакимият фиркасе җиңелүгә дучар булган.

Бу тавыш бирү урынында Керпел 53 процент, Мистахов 9 процент тавыш җыйган. КПРФ та 30 процент җыеп “Бердәм Русия”не (25 процент) җиңгән.

13-нче санлы Дәрвишләр бер мандатлы сайлау бүлгесенең 361-нче санлы тавыш бирү урынында комиссия башлыгы Ләйлә Сафиуллова шул ук комиссиядә “Гадел Русия” вәкиле булган Андрей Бояршиновка һәм КПРФ вәкиле булган Алик Кирилловичка сайлау протоколларының мөһерле күчермәсен тапшырудан баш тарткан, хәтта аны фотога төшерү мөмкинлеге дә бирмәгән. Бояршинов мөһерсез, комиссия әгъзалары имзаламаган зурайтылган протоколны гына фотога төшерә алган.

Әмма бу протоколларны сайлау нәтиҗәләрен күрсәтүче рәсми интернет сәхифәсендәге саннар белән чагыштырып карагач, Бояршинов бик зур аерма күргән һәм комиссия әгъзалары сайлаудан соң саннарны үзгәртеп протоколларны яңадан язганнар дип исәпли. “Протоколлар имзаланганнан соң бераз вакыт узгач, комиссиянең карар итү вәкаләтенә ия әгъзаларын җыеп башка бүлмәгә алып киттеләр, ә безне, киңәшләшү вәкаләтенә генә ия булган әгъзаларны, полиция, "тавыш бирү тәмамланды, биклибез" дип, бинадан чыгарып җибәрде. Шунда чын протоколларны юк итеп ялган протокол тутырганнардыр дип исәплим”, диде Бояршинов Азатлыкка.

Ул Азатлыкка җибәргән зурайтылган протоколларда “Бердәм Русия” 35,4 процент, КПРФ 22,6 процент җыйган булса, сайлау нәтиҗәләре сәхифәсендә шул ук тавыш бирү урынында “Бердәм Русия” 67 процент, КПРФ 11 процент җыйган дип күрсәтелә.

Бер мандатлы сайлау бүлгесе аша сайлауда “Бердәм Русия” вәкиле Роза Җаббарова 361-нче санлы тавыш бирү урынының зурайтылган протоколына караганда 170, КПРФ вәкиле Әнвәр Затин 160 тавыш җыйган булса, рәсми сәхифәдә Җаббарова шул ук тавыш бирү урынында 560, Затин 102 тавыш җыйган диелә.

Хакимият намзәтенә 360 тавышны өстәп язганнар булып чыга. Бу тавыш бирү урынындагы сайлауда 37,4 процент сайлаучы катнашкан.

Бояршинов фикеренчә, бу тавыш бирү урынында бозылган бюллетеньнәрне дә Җаббарова файдасына язганнар. Зурайтылган протокол күчермәсендә бозылган бюллетеньнәр саны 71 булса, икенче көнне рәсми сәхифәдә 31 дигән сан чыкты. “Шул бозылган бюллетеньнәрнең 40-ын Җаббарова файдасына санаганнар”, ди ул.

БУ ТЕМАГА:

"Бу депутатлар халык хәтерендә кара тап булып калачак"

Искәндәр Ясәвиев Татарстанның киләсе парламенты сайлауның шушы ялган нәтиҗәләре нигезендә төзеләчәк һәм халык мәнфәгатьләрен түгел, түрәләр мәнфәгатен кайгыртачак дип белдерде.

"Татарсан Дәүләт шурасы чынлыкта республика сайлаучыларын вәкиллек итәчәк дип бер дә уйламыйм. Андагы депутатлар сайланган вәкилләр түгел, ә киңкүләм фальсификацияләр нәтиҗәсе булачак. Узган Дәүләт шурасы да халык сайлаган парламент булмады, ә хакимият даирәсе кешеләре җыены булды. Ә андый кешеләр бәйсез дә була алмый, республика суверенитетын да, телләр укыту мәсьәләсендәге бәйсезлекне дә яклый алмый. Алар нибары югарыдан идарә ителә торган курчаклар гына, аларның җепләре Татарстан президенты идарәсенә тоташкан дияргә мөмкин", диде Ясәвиев Азатлыкка.

Ясәвиев киләчәктә берни үзгәрмәячәк, тиздән җыелачак Дәүләт шурасы да, соңгы биш елда эшләгәне кебек, кесә парламенты булачак дип исәпли.

Дәүләт шурасындагы 100 урын өчен барлыгы җиде фирка вәкилләре көрәште: "Бердәм Русия", КПРФ, "Гадел Русия", ЛДПР, "Русия коммунистлары", "Үсеш партиясе" һәм Русия пенсионерлары партиясе.

Сайлау катнаш систем нигезендә узды: 50 депутат партия исемлекләреннән һәм тагын 50 депутат бер мандатлы бүлгеләрдән сайланды.

"Русиядә һәм Кырымда җирле һәм төбәк сайлаулары узды. Европа берлеге Кырым һәм Акъярның канунсыз аннексиясен танымый һәм халыкара хокуклар бозылуын хөкем итүен дәвам итә. Шуңа күрә Европа берлеге Кырым ярымутравында сайлаулар уздыруны танымый. Кырым ярымутравында сайланган беркем дә Украинаныкы булган әлеге җирләр вәкиле булып танылмаячак", диелә Европа берлегенең рәсми хәбәрендә.

Шундый ук эчтәлектә белдерүне АКШның Украинадагы илчелеге дә ясады.

Русиянең федерация шурасында Кырым вәкиле Сергей Цеков моңа "аларның танымавы безне борчымый. Безнең өчен кырымнар һәм Русия тануы мөһим", дип җавап бирде.

8 сентябрь Русия хакимиятләяре Кырымда һәм Акъярда Кырым парламенты һәм җирле шуралар депутатларын сайлау уздырлы.

Кырымда 54 процент белән "Бердәм Русия" җиңде, Дәүләт шурасына шулай ук КПРФ һәм ЛДПР узды.

Акъярда "Бердәм Русия" 38 процент тавыш җыйды, әммә бер мандатлы бүлгеләрдә җиңүчеләр исәбенә парламентта ул 24 мандатның 15ен алачак.

Украина тышкы эшләр министрлыгы Русиянең Кырым һәм Акъярдагы сайлауларын "юридик яктан әһәмиятсез" диде һәм халыкара җәмәгатьчелекне моңа "принципиаль бәя" бирергә чакырды.

Берничә ил, шул исәптән Эстония, Литва, Латвия, Грузия әлеге сайлауларны танымауларын белдерде.

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

Кырымда булдырылган кырымтатар региональ милли-мәдәни автономия рәисе Эйваз Умеров Судак төбәгендә кырымтатарларның 70 проценты катнашты дигән белдерү ясады.

Азатлыкның бу сүзләргә нинди аңлатма бирерсез дип соравына Корылтайның үзәк сайлау комиссиясе рәисе Заир Смедляев "ул бәлки үзенең автономиясе тирәсендә җыелган 42 кешене күздә тотадыр. Кырымда сайлауда катнашу гомумән түбән булды, ә кырымтатарларга килгәндә, ул тагын да түбәнрәк. Бу хакимияткә тентүләр, тоткарлаулар өчен үзенчә "рәхмәт" сүзе, протесттыр. Сайлаулар тәмамлануга инде күпме вакыт узды, ә Кырым үзәк сайлау комиссиясенең катнашучылар санын һаман игълан итмәве үзенчә бер күрсәткеч" диде ул.

Кырымның җәмәгать пулаты рәисе Григорий Иоффе сайлауда активлык түбән булуын "Кырымда тотрыклы вазгыять, һәркем канәгать" дип аңлатты. Кайбер рәсми булмаган мәгълүматларга күрә, Кырымда сайлауда 30% чамасы сайлаучы катнашкан.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

8 сентябрь Русиядә узган бердәм сайлау көнендә Татарстан Дәүләт шурасын сайлауда хакимияттәге "Бердәм Русия" фиркасе 70%тан артык тавыш казанды. Кайбер башка төбәкләр белән чагыштырганда бу шактый югары күрсәткеч. Сайлауда катнашучыларның күпчелеге – район, авыллардан. Республика сайлау комиссиясе мәгълүматына күрә, Чүпрәле, Ютазы, Апас районнарында сайлауда сайлаучының 90%тан артыгы катнашкан. Казанда - 53,5%.

Соңгы елларда Казан белән Мәскәү арасында шартнамә озайтылмады, мәктәпләрдә дәүләт теле булган татар телен укыту ихтыярига калдырылды, пенсия реформасы кабул ителде һәм хакимият фиркасе бу өлкәдә пассив булды. Шуңа да карамастан хакимият фиркасенең шундый күп тавыш казана алуы күпләрне гаҗәпкә калдырды. Азатлык бу хакта кайбер белгечләрнең фикерен белеште.

Сәясәт белгече, җәмәгать эшлеклесе Руслан Айсин:

"Татарстанда хакимият механизмы, хакимият вертикале көчле һәм тоталь булуы күренде. Икенчедән, бу сайлау сивил җәмгыятьнең зәгыйфьлеген, балигъ булмавын күрсәтте. Демократия үсеш алган илләрдә нинди дә булса бер сәяси фирка яки намзәтнең 70-80% тавыш җыюы политология фәнендә аномалия санала. Чөнки җәмгыять төрле катлаулардан, төрле фиркаләрдән тора. Шуңа күрә бер сәяси фирканең шул кадәр күп тавыш җыюы нормаль күренеш түгел.

Бу сайлауда фальсификацияләр булгандыр, аның турында интернетта видеолар да чыга тора. Әмма "Бердәм Русия"дән тыш башка сәяси көч булмавы да моңа сәбәп булып тора. Татарстаннар, шул исәптән татарлар КПРФка тавыш бирә алмый, бирсә дә протест белдерү йөзеннән генә бирә ала. Башка сәяси көчләргә килсәк, мәсәлән "Гадел Русия" фиркасе хәзер маргиналь хәлдә. Сайлау алдыннан алар татар теле мәсьәләсен күтәрсә дә, аларның ресурслары җитәрлек булмады, көчле лидерлары да юк. Ул инде федераль дәрәҗәдә дә маргиналь көчкә әверелде. Бу фирка җитәкчесе Сергей Миронов заманында Татарстанга каршы сәясәт алып барды. Татарстан белән федераль үзәк арасында вәкаләтләрне бүлешү шартнамәсенә, гомумән республикаларга ул каршы чыкты. Шуңа күрә сайлаучыларда бу көчкә өмет тә, ышаныч та юк.

"Бердәм Русия" үз намзәтләре арасына Ркаил Зәйдулла кебек милли җанлы, милли карашлы берничә татарны кертеп тә татарның тавышын, игътибарын үзенә җәлеп итте. Монда политтехнологиянең оста кулланылуы һәм альтернатива булмавы, сивил җәмгыятьнең зәгыйфьлеге һәм балигъ булмавы шундый нәтиҗәләргә китерде дип исәплим.

"Звезда Поволжья" газеты баш мөхәррире Рәшит Әхмәтов:

"Халыкның гомум кәефләренә караганда, 70% тавыш казану ул артык күп. Мин үз тикшерүемне уздырып 100дән артык танышларымнан сорап чыккан идем, берсе дә "Бердәм Русия" өчен тавыш бирмәгән булып чыкты. Шуңа сайлау нәтиҗәләре бик кызык.

Татарстанда "Бердәм Русия"гә бер 40% тавыш биргәнгә әле ышанып була, 70%тан артык була алмас. Тырыштылар инде.

Казан мэры Илсур Метшин Казанда сайлауда катнашучыларның 65-67% "Бердәм Русия" өчен тавыш бирде диде. Шул ук вакытта Казанда сайлауга халыкның 53%тан артыгы килгән диелә. Мәскәү белән Петербурны алганда анда 21-24% катнашкан. Казанда да шул ук санда булырга тиеш иде кебек. Күп кешеләр сайлауга килмәде, чөнки үзләре теләгән намзәтләрне күрмәде. Коммунистлар һәм башка партияләр өчен алар тавыш бирергә теләмәде. "Бердәм Русия"нең 30% тавышы административ юл белән алынгандыр. Әмма аннан калганы да шактый зур саннар. Әлбәттә, Татарстан президенты Рөстәм Миңнеханов абруе да үз ролен уйнагандыр. Шуңа Татарстанда "Бердәм Русия" нәтиҗәләре югарырак.

БУ ТЕМАГА:

Татарстанда парламент сайлауда 5% киртәне "Бердәм Русия" һәм КПРФ уза

Татарстанда өч проблемны ассызыклап була. Аның беренчесе – мәктәпләрдә татар телен укыту. Депутатлар татар телен яклауда пассив булдылар. "Бердәм Русия"дән бер генә намзәт тә тел мәсьәләсен күтәреп чыкмады һәм аны кабат торгызырга вәгъдә итмәде.

Икенчесе – Мәскәү белән Казан арасындагы шартнамә. Ул татарларга гына түгел, урысларга да тәэсир итте. Таможня пошлиналары белән бергә Татарстан Мәскәүгә триллион сумга кадәр акча җибәрә. Саннар ел саен 14-15 миллиард сумга арта. Халык моны белмидер инде.

Өченче мәсьәлә – пенсия реформасы. Сайлауга нигездә бит өлкән яшьтәгеләр йөри. Бу реформа аларга ошагандыр дип әйтеп булмый.

БУ ТЕМАГА:

"Бердәм Русия" безне ничек куркыта

Минемчә, бу шундый нәтиҗәләр бирүче соңгы сайлау. Пружина һәрвакыт алай тартыла алмый. Бу Татарстан президенты сайлавына кайтаваз булып кайтырга мөмкин. Шуңа мин Миңнеханов урынында булсам, теләсә кайсы вакытта аны артка сөйрәргә мөмкин партияне шулкадәр яклау кирәк микән дип уйланыр идем.

Милли яңарышка йөз тоткан фирка дә булмады. Бу әлбәттә Татарстан өчен гаҗәеп хәл. Дәүләт шурасында милли хәрәкәткә урын бирелмәсен инде. Бу - нонсенс.

Миңа Метшин фикере кызык тоелды. Ул "без җиңдек дигән позициядә тормыйм" дип ачыктан-ачык әйтте. Мөгаен ул чынбарлыкны беләдер. Шуңа ул нәтиҗәләргә сак белән карыйдыр" ди Әхмәтов.

Җәмәгать эшлеклесе, быел сайлауда күзәтүче булып эшләгән Айрат Фәйзрахманов:

"Нәтиҗәләр шаккатыргыч түгел, барысы да көтелгән иде. Әмма азмы-күпме алга китеш бар. Узган парламентта КПРФның дүрт вәкиле утырды, тагын берсе – ЛДПРдан, калганнары – "Бердәм Русия"дән. Быел "Бердәм Русия"гә азрак тавыш биргәннәр булып чыга. Әкренләп халыкта аңлау арта дигән ышаныч туа. "Бердәм Русия"нең нәтиҗәләре, саннары кайда формалашканын бырабыз да беләбез. Шул кысаларга кертергә тырышалар. Шулай да өстәге абзыйлар зур процентларны "Бердәм Русия"гә бирүне нормаль күренеш дип санамыйлар, башка төбәкләрдә дә халыкның аларга карата нәфрәтен белеп, матуррак, реальрәк күренергә тырыша, саннарны киметәләр.

Мин бу сайлауларда күзәтүче булып эшләдем. Сайлауларга кем килә? Өлкән яшьтәгеләр һәм бюджет тамаргында эшләүчеләр. Болар телевизор караучылар. Андыйлар йә "Бердәм Русия", йә КПРФка тавыш бирә. Туган бистәмдәге сайлау урынында булдым, үземнең яшьтәшләрне, миннән яшьрәкләре гомумән күрмәдем. Аларга кызык түгел, алар битараф. Башка участокларда да шундый ук хәл. Безнең килүдән нинди файда диләр? Әмма күзәтүчеләр буларак катнашсалар, хәерлерәк, бу фальсификацияләргә юл куймас иде. Сүз уңаеннан, ачыктан-ачык канун бозулар, күпләп бюллетеньләр ыргытулар азрак иде, анда алдауның башка системы кулланыла.

БУ ТЕМАГА:

Татарстанда югары уку йорты җитәкчелеге студентларны "Бердәм Русия"гә тавыш бирергә өндәгән

"Бердәм Русия"нең күп тавыш җыюның тагын бер сәбәбе - алар агитацияне оста алып барды. Аларда административ һәм финанс ресурслар бар. Урам билбордларында да алар, телевизор экранарында да алар. Халыкның аларга үпкәсе булса да, онытылып тавыш бирде.

Аннары кешеләрдә курку да бар. Авылларда "явка" югары, алар ничек кушыла, шулай тавыш бирә. Ә төп сайлаучыларның саны шунда. Авыл җирлегендә күзәтү, контроль көчле. Басым ясау да бар. Шуның аркасында кеше аларга тавыш биргәндер дип уйлыйм".

Азатлык сайлауда катнашкан кайбер бәйсез күзәтүчеләр белән дә сөйләште. Бу хакта язманы сәхифәбездә соңрак укыгыз.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Мәскәү парламентына 8 сентябрь узган сайлауда КПРФ - 13 , "Яблоко" - 4, "Гадел Русия" - 3 сайлау бүлгесендә җиңү яулаган. Сайлау беркетмәләренең 100 проценты саналган, дип хәбәр итә Русия басмалары. Шулай итеп, системлы оппозиция вәкилләре Мәскәү шәһәр думасында 45 урынның 25сен ала. Сәясәтче Алексей Навальный моны "Бердәм Русия" монополиясен җимерү өчен уйлап табылган "Акыллы тавыш бирү" стратегиясенең уңышы дип атады.

25 урын үз-үзләрен тәкъдим иткән намзәтләргә кала. Мәскәү думасына "Бердәм Русия"дән тәкъдим ителгән кешеләр булмады - фирканең абруе кинәт төшү сәбәпле, аларның барысы да үз-үзләрен тәкъдим итте. Мәскәү мэры Сергей Собянин узган сайлауларны "соңгы тарихта иң хислеләре булды" дип атады.

Тавыш бирергә сайлаучыларның 21,77% килгән. 2014 елда да шундыйрак сан иде (21,04%).

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

• Мәскәүнең 45нче сайлау бүлгесендә Югары икътисад мәктәбе җитәкчесе Валерия Касамара Магомет Яндиевка җиңелде. Касамара моны әлеге бүлгедә "мөселман дисапорасы күп булуы" белән аңлатты. "45нче Мещан бүлгесендә зур мәчет бар. Мәчет ачылганнан соң күп кенә мөселманнар изге урынга, изге җиргә якынрак күчеп килде. Шуңа күрә монда мөселман факторы да уйнагадыр", диде Касамара "Эхо Москвы" радиосына.
• "Бердәм Русия"нең Мәскәү бүлекчәсе лидеры Андрей Метельский да җиңә алмады. Шәһәр думасына аның көндәше КПРФ намзәте Сергей Савостьянов уза.
• Мәскәү думасына сайлауларга берничә дистә бәйсез намзәт үткәрелмәде. Бу шәһәрдә июль һәм август айларына күпсанлы протестларга китерде.
• Хакимият фиркасе Хабаровский краенда үз позицияләрен бөтенләй югалтты. Төбәк парламентына фирка исемлекләреннән ул өченче урында гына (12,51%). ЛДПР 56,12% җыеп җиңү яулады, икенче урында КПРФ (17,24%). 24 бер мандантлы бүлгеләрнең 22сеннән шулай ук ЛДПР вәкилләре парламентка уза.
• Хабаровски шәһәре думасында 35 мандантның 34е ЛДПР намзәтләренә, берсе "Гадел Русия"гә эләгә дип яза Интерфакс.
• 8 сентябрь Русиядә бердәм сайлау көне узды. 16 төбәктә губернатор сайладылар, аларның барысында да хакмият алга сөргән намзәтләр җиңә. Ингушетия башлыгын парламент билгеләде. Моңа кадәр төбәкне вакытлыча җитәкләгән Мәхмүт-Али Калиматов республика башлыгы булачак.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Татарстан үзәк сайлау комиссиясе Дәүләт шурасына сайлауның беренчел нәтиҗәләрен игълан итте. Дүшәмбе иртәнге 8:30 сәгатькә булган мәгълүматка караганда, сайлау беркетмәләренең 99%ы саналган. Хакимияттәге "Бердәм Русия" фиркасе 72,53% тавыш җыя. Икенче урында - КПРФ (10,7%).

"Гадел Русия" - 3,93%, ЛДПР - 3,77%, "Русия коммунистлары" - 3,66%, "Пенсионерлар фиркасе" - 2,46%, "Партия роста" 1,82% тавыш җыйган.

Шулай итеп, 5% сайлау киртәсен, элекке еллардагы кебек, "Бердәм Русия" белән КПРФ кына узган. 2014 елгы сайлау белән чагыштырганда, хакимият фиркасенең тавышлары бераз кимегән (ул вакытта 84,3% иде), ә КПРФныкы ике тапкыр диярлек арткан (2014 елда 5,5% иде).

Фирка исемлекләреннән парламенттагы 50 мандантның биш-алтысы КПРФ вәкилләренә бирелергә мөмкин.

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

Беренчел мәгълүматларга караганда, яңа чакырылыш Дәүләт шурасына бер мандатлы сайлау бүлгеләреннән оппозициянең өч вәкиле уза. 4нче санлы сайлау бүлгесендә "Гадел Русия" вәкиле Алмир Михеев, 20нче санлы сайлау бүлгесендә "Партия Роста" фиркасенең Татарстан бүлеге җитәкчесе Олег Коробченко, 42нче Мендеелевски бүлгесендә ЛДПРдан Эдуард Шәрәфиев җиңү яулаган.

Тавыш бирүгә сайлаучыларның 70%ы килгән. Казанда әлеге күрсәткеч 51%тан арткан. Шәһәр мэры Илсур Метшин "бу сан белән Казан Петербур һәм Мәскәүне узды", дип хисап бирергә дә өлгерде.

Петербурда тавыш бирергә килүчеләр 23%, Мәскәүдә 20% тирәсе тәшкил иткән.

Башкортстан башлыгы вазифаларын башкаручы Радий Хәбиров республика башлыгын сайлауда 82,02 процент тавыш җыеп, җиңү яулады. Сайлау беркетмәләрен санау төгәлләнгән дип хәбәр итә ТАСС.

Тавыш бирүгә сайлаучыларның 71,8 проценты килгән. КПРФ вәкиле Юнир Котлыгужин 6,87 процент, ЛДПРдан Русия Думасы депутаты Иван Сухарев - 4,56 процент тавыш җыйган. Владимир Барабаш ("Ватандашлар көче"), Зөлфия Гайсина ("Яблоко"), Юрий Игнатьев ("Гадел Русия"), Рәфис Кадыйров ("Русия патриотлары"), Владимир Кобзеевларның (Русия пенсионерлары партиясе) - ике проценттан кимрәк.

Башкортстанның беренче президенты Мортаза Рәхимов 2003 елда соңгы тапкыр сайлуда катнашканда 78 процент тавыш җыйган иде. 2006 елда ул яңа мөддәткә Русия президенты Владимир Путин тәкъдиме белән Башкортстан Дәүләт Җыелышы-Корылтай тарафыннан сайланды.

Башкортстанның тагын бер элекке җитәкчесе Рөстәм Хәмитов 2014 елгы башлык сайлауда 81,71 процент җыйган иде.

Башкортстанның яңа башлыгының инаугурациясе 19 сентябрь узачак. Бу хакта республика хөкүмәтендәге оператив киңәшмәдә белдерелде.

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

Дүшәмбе шулай ук Радий Хәбиров республика вице-премьеры вазифаларын башкаручы итеп "Эшлекле Русия" оешмасы рәистәше Андрей Назаровны билгеләде. "Коммерсантъ" чыганаклары белдерүенчә, инаугурациядән соң ул Башкортстанның премьер-министры итеп куелырга мөмкин.

Назаров тумышы белән Баймактан. 2007-2011 елларда Русия Думасы депутаты булды. "Гранель" ширкәтлер төркеменең җитәкчеләр шурасы рәисе. "Гранель" - Мәскәүнең иң эре төзелеш ширкәтләренең берсе, Уфада Crowne Plaza Ufa – Congress Hotel кунакханәсен тота. Күптән түгел "Мир" сәүдә үзәген сатып алу турында сөйләшүләрне төгәлләде. Назаров оешмаларына шулай ук РБК франшизасы, "Независимая Уральская газета" порталы керә. Андрей Назаровны Радий Хәбировның якын дусты дип атыйлар.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

"Җәмгыять фикере — Татарстан" фонды туплаган экзит-пол нәтиҗәләренә күрә, "Бердәм Русия" Татарстанда 69,9% җыя. Икенче урында КПРФ — 12,7%. Башка фиркаләр 5% киртәне уза алмаган.

Татарстан Дәүләт шурасына алдагы сайлау 2014 елның 14 сентябрендә узды. Тавыш бирүдә сайлаучыларның 80,81% катнашты. Тавышларның 84,24% җыеп җиңүне "Бердәм Русия" яулады. Икенче урынны КПРФ (5,55%) алды. Дәүләт шурасына керү киртәсен башка партияләр узмады. Бүлгеләрдә 36 урынны "бердәмрусиялеләр", тагын 13 урынны — үз-үзләрен күрсәтүчеләр, берсендә — ЛДПР вәкиле алды.

Парламенттагы 100 урын өчен барлыгы җиде фирка вәкилләре көрәште: "Бердәм Русия", КПРФ, "Гадел Русия", ЛДПР, "Русия коммунистлары", Үсеш партиясе" һәм Русия пенсионерлары партиясе.

Сайлау катнаш систем нигезендә узды: 50 депутат партия исемлекләреннән һәм тагын 50 депутат бер мандатлы бүлгеләрдән сайлана.

Моннан тыш бүген Казанда шәһәр Думасына өстәмә сайлаулар узды. Татарстанның дистәләгән районында өстәмә сайлауларда җирле депутатлар сайланды.

* * *

Башкортстанда башлык сайлауда экзит-пол нәтиҗәләре түбәндәгечә. Алдан көтелгәнчә, беренче урында Радий Хәбиров — 82,7%. Калган намзәтләр 5%та җыя алмый: Иван Сухарев — 4,4%, Юнир Котлыгуҗин — 3,5%, Владимир Барабаш —1,8%, Зөлфия Гайсина —1,7%, Юрий Игнатьев — 1,2%, Рәфис Кадыйров — 1%, Владимир Кобзев — 0,5%. Сораштыруны "Социс-эксперт" социология үзәге уздырган.

Шулай ук республикада җирле үзидарә органнарына депутатлар һәм ике бер мандатлы бүлгедә Дәүләт Җыелышы депутатларын сайлау узды.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Сайлау Уфада бик яхшы оештырылган. Сайлау урыннарында татарча бюллетеньнәр дә җитәрлек куелган. Ихатада флюрография һәм табиблар кабул итү машиналары тора. Тик аларга керергә теләүчеләр юк дәрәҗәсендә. Сайлау урыннарында музыка яңгырап тора, буфетлар эшли. Аларда сатылган азык-төлек хаклары бик "тешләшеп" бармый.

Тавыш биреп чыгучыларга ташламалар белән файдалану өчен исемлек һәм беләзекләр тапшырыла. Ул исемлектә "Башавтотранспорт" автобусларында һәм трамвай-троллейбусларда бушлай йөрү, Мәҗит Гафури исемендәге Башкорт академия драма, Уфа "Нур" татар дәүләт, урыс драма, Яшьләр театрларына, "Башкортостан" концертлар залына, музейларга, галереяләргә, планетарийга һәм бер мунча керүгә хәтта 100 процентлы ташлама каралган. Азык-төлекләргә аз, 5 процентлы ташламалар гына каралган. Алары да аерым кибетләрдә генә.

БУ ТЕМАГА:

Сайлауның "тылсымлы" беләзекләре өчен кем түли?

Башкортстан дәүләт җыелышы-Корылтайга өстәмә сайлау бюллетеньнәрендә Башкортстан татарлары конгрессы башкарма комитеты рәисе, "Русия патриотлары" фиркасенең республика бүлекчәсе җитәкчесе Заһир Хәкимовның да исеме тора. Ләкин ул беленер-беленмәс кенә сызылган. Бу уңайдан Заһир Хәкимов Азатлыкка шуларны сөйләде:

"Әйе, мин үземне намзәтлектән алдым. Канун буенча намзәт сайлауга биш көн кала үзен алырга хокуклы. Намзәтлектән баш тартуым финанс булмауга бәйле. Белүегезчә, Башкортстан башлыгы вазифасына дәгъва итүче Рәфис Кадыйров "Русия патриотлары" фиркасе аша чыкты. Ул Башкортстан җитәкчесе вазифасы өчен көрәшәчәген узган ел ук белдергән иде. Бу хакта мәгълүмат булу белән Русия думасының элекке вице-спикеры Валерий Язов 3,6 миллиард сум акча таләп итеп аны мәхкәмәгә бирде. Язов да, Кадыйров та газдан машиналар моторы өчен ягулык эшләү белән шөгыльләнгән GLT компаниясе партнерлары. Бу мәхкәмәләшү шул компания эшчәнлеге белән бәйле. Нәтиҗәдә Рәфис Кадыйровның банклардагы бар хисаплары кулга алынган. Шуңа ул сайлауга акча бүлә алмады, башка чыганаклар да тапмады. "Русия патриотлары" фиркасеннән төрле дәрәҗәдәге сайлауда Башкортстаннан 2016 намзәт катнаша. Без алар һәрберсе үзләре өчен көрәшкәндә Рәфис Кадыйров файдасына да эшләр дип уйлаган идек. Ул финанс тапмагач, бу уй барып чыкмады. Ул түләүле рекламалар чыгара алмады, бер генә баннеры да юк. Хәтта бушлай чыгучы рекламага да ролик төшерүгә акчасы булмагач, 2016 елда төшкән бер видеоролигын кыскартып чыгарырга мәҗбүр булды. Башкортстан парламентына намзәтлектән алынуыма финанс булмау сәбәпче. Минем барлык хисапларда акча күләме "0" тора", диде Заһир Хәкимов.

Тавыш биргән берничә уфалы бюллетеньнәрдәге Заһир Хәкимов исеменең беленер-беленмәс сызылуын күрми аңа тавыш бирүләрен әйтте.

БУ ТЕМАГА:

Башкортстан башлыгын сайлау: татар мәнфәгатьләрен яклаган намзәт юк

Башкортстанда тавыш бирү хокукына ия 3 049 501 кеше яши. Республикада барлыгы 3434 сайлау урыны эшли. Барлыгы и сайлау бюллетене бастырылган. Алар өч телдә: 2 450 200е – урыс телендә, 398 300е – башкорт һәм 205 503е татар телендә. Шул ук вакытта, башкорт һәм татар телләрендәге бюллетеньдә текст урыс телендә дә урнаштырылган. Шулай итеп, татар теле дәүләт теле булмауга карамастан, сайлау җиткән саен татарлар да искә төшә.

Башкортстан татар мәдәниятен үстерү фонды җитәкчесе Наил Хәкимовның Азатлыкка әйткән сүзләренчә, "һәр татар татар телендәге бюллетень таләп итәргә тиеш. Бу татар халкының барлыгын һәм күплеген күрсәтү өчен үзе бер форсат булып тора. Татарча басылган 205 мең бюллетень җитми калып, сайлауга килүче татарча бюллетень булмау сәбәпле тавыш бирә алмый кайтып китсә, аны тагы да күбрәк басачаклар. Безнең күплекне беләчәкләр. Бу халык санын алулар алдыннан үзе бер мәгънәгә ия", диде Башкортстан татар мәдәниятен үстерү фонды җитәкчесе Наил Хәкимов.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Татарстанда бүген Дәүләт шурасын сайлыйлар. Парламенттагы 100 урын өчен җиде фирка вәкилләре көрәшә: "Бердәм Русия", КПРФ, "Гадел Русия", ЛДПР, "Русия коммунистлары", Үсеш партиясе" һәм Русия пенсионерлары партиясе.

Сайлау катнаш систем нигезендә уза: 50 депутат партия исемлекләреннән һәм тагын 50 депутат бер мандатлы бүлгеләрдән сайланачак. Сайлаучылар икешәр бюллетень алачак: берсендә партия, икенчесендә конкрет намзәт өчен тавыш бирергә тәкъдим ителәчәк.

Татарстан Дәүләт шурасына алдагы сайлау 2014 елның 14 сентябрендә узды. Тавыш бирүдә сайлаучыларның 80,81% катнашты. Тавышларның 84,24% җыеп җиңүне "Бердәм Русия" яулады. Икенче урынны КПРФ (5,55%) алды. Дәүләт шурасына керү киртәсен башка партияләр узмады. Бүлгеләрдә 36 урынны "бердәмрусиялеләр", тагын 13 урынны — үз-үзләрен күрсәтүчеләр, берсендә — ЛДПР вәкиле алды.

Моннан тыш бүген Казанда шәһәр Думасына өстәмә сайлаулар уза. Республикада өстәмә сайлауларда Татарстанның дистәләгән районында җирле депутатлар сайланачак.

Башкортстанда исә бүген республика башлыгын сайлыйлар. Бу урынга сигез намзәт дәгъва итә — Радий Хәбиров ("Бердәм Русия"), Владимир Барабаш ("Ватандашлар көче"), Зөлфия Гайсина ("Яблоко"), Юрий Игнатьев ("Гадел Русия"), Рәфис Кадыйров ("Русия патриотлары"), Владимир Кобзеев (Русия пенсионерлары партиясе), Юнир Котлыгужин (КПРФ) һәм Иван Сухарев (ЛДПР).

Шулай ук республикада бүген җирле үзидарә вәкиллекле органнарына депутатлар сайлау һәм ике бер мандатлы бүлгедә Дәүләт Җыелышы депутатларын сайлаулар уза. Тавыш бирүдә өч миллионнан артык сайлаучы катнаша.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Башкортстан татар иҗтимагый үзәге 8 сентябрь узачак сайлау уңаеннан мөрәҗәгать белән чыкты. Анда алда торган сайлауның канунлыгы шик астына алынган.

"Башкортстан башлыгын сайлау легитим түгел, чөнки республиканың сайлау турында кануны федераль канунга туры килми. Бу, беренчедән, намзәтләрнең теркәлү өчен имза җыю саннарының федераль канунда күрсәтелгәнгә караганда күбрәк булуыннан. Башкортстанда намзәтләрне уздырмау өчен шундый муниципаль киртә куелган. Икенчедән, бездәге сайлау кануны буенча намзәт башкорт телен дә белергә тиеш. Федераль канунда исә төбәкләрдәге дәүләт телләрен белү кирәклеге әйтелмәгән. Шул ук вакытта теркәлгән намзәтләр арасында башкорт телен белмәүчеләр дә бар. Бу аларны Башкортстандагы сайлау турында канунны бозып теркәүләре турында сөйли", диелгән мөрәҗәгатьтә. Анда шулай ук татар мәнфәгатьләрен якламаган намзәтләрнең сайлауда катнашуы Башкортстан татарлары проблемнарын тагы биш елга чигерәчәге әйтелгән. Мөрәҗәгать "шундый шартларда татар милләте вәкиленә сайлауда катнашуның мәгънәсе бармы икән?" дигән сорау белән тәмамлана.

БУ ТЕМАГА:

"Теледебат Хәбировның үз сайлаучылары белән очрашуы кебек узды"

ТИҮ мөрәҗәгатендә аерым намзәткә тавыш бирергә чакыру юк. Документта бары тик сайлауда катнашуның мәгънәсе генә шик астына алынган.

Башкортстан Татар иҗтимагый үзәге рәисе Кадерле Имаметдинов әлеге документ уңаеннан шулай диде:

"Башкортстан Татар иҗтимагый үзәгенең бер төркем әгъзалары Рәфис Кадыйров белән очрашудан соң аны якларга дигән фикергә килгән иде. Имеш, Кадыйров бар милләтне дә тигез хокуклы итеп күрергә тели, аныңча, Башкортстандагы бар милләт тә дәүләт теле статусына ия булырга тиеш. Кадыйровның беркайчан да атап кына татар халкын яклаганы булмады. Бу юлы да барсына да яхшы булып күренмәкче. Икенчедән, аны яклаган очракта да, ул 1-2 проценттан артык тавыш җыймаячагы көн кебек ачык. Чөнки, халыкның ничек тавыш бирүенә карамый, санаучылар "кирәкле" саннарны бәян итә. Татар иҗтимагый үзәге Кадыйровны яклап тавыш бирергә чакырып, аның берничә процент кына тавыш җыюы безнең милләт өчен оят булыр иде. Шуңа без аны якламаска булдык. Шул ук вакытта сайлауны бойкотлый да алмыйбыз, чөнки канун буенча тыелган. Шуңа шундый эчтәлекле мөрәҗәгать кабул иттек", диде Кадерле Имаметдинов.

БУ ТЕМАГА:

Башкортстан башлыгын сайлау: татар теленә дәүләт статусы кирәкме?

Башкортстан Татар иҗтимагый үзәге рәисе урынбасары Рамил Хөсәенов:

"Без Башкортстан башлыгы вазифасына чыккан барлык намзәтләрне дә тикшердек. Иң башта татар мәнфәгатьләренә карашларын ачыкладык. Аларның берсе дә татар мәнфәгатьләрен күздә тотмый. Ул гына да түгел, каршы фикер белдергән намзәтләр дә булды. Мәсәлән, Башкортстан башлыгы вазифасын вакытлыча башкаручы Радий Хәбиров татарларны бер миллион дип атады. Бу аның алдагы елда узачак халык санын алуларга күрсәтмәсе дип кабул итәргә кирәк. Без, чынлыкта, бер миллион гына түгел, республикадагы татар саны ике миллионга якын. Халык санын алу гадел булса, аларның саны шул чама булачак. Икенчедән, әлеге намзәт татар халкын "диаспора" дип атады. Димәк, без республикада төп халык түгел. Димәк, без төп халыкка тиешле хокуклардан һәм мәнфәгатьләрдән читләштерелгән. Шуңа күрә бу намзәткә тавыш бирергә чакыра алмыйбыз", диде Рамил Хөсәенов

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

8 сентябрь Татарстанда VI чакырылыш Дәүләт шурасына сайлау уза. Бу сайлауда әлләни интрига көтелми, чөнки Татарстанда сәяси кыр шул кадәр тапталган ки, сәясәт табигый күренеш буларак күптән юкка чыкты. Хакимияттәге "Бердәм Русия"нең җиңүен генә түгел, парламентка алардан тыш КПРФ вәкилләре һәм "Гадел Русия"нең бер вәкиле үтәчәген алдан фаразлап була.

Сайлау тирәсендә зур шау-шу булмады – оппозиция вәкилләреннән дә, "Бердәм Русия" ягынна да. Хәтта фирка исемлегенең беренче өчлеге дә креативлыгы белән аерылып тормады – Дәүләт шурасының алыштыргысыз рәисе Фәрит Мөхәммәтшин, КамАЗ узышчысы Владимир Чагин һәм "Бала-сити" белем бирү үзәге мөдире Альбина Насыйрова.

Спортчыларны депутатлыкка тәкъдим итү гадәте, ниһаять, Татарстанга да килеп җитте, әмма бу инде күптән актуаль түгел һәм сайлаучыны җәлеп итми. Шуңа күрә хәтта федераль исемлекләрдә дә фиркаләр мондый кешеләрдән акрынлап арына.

Ә исемлектә өченче булып "Бала-сити" мөдире торуы бу үзенчәлекле "пиар" нинди аудиториягә юнәлдерелгән дигән сорау тудыра. Гаилә бюджетыннан балалар бакчасына аена 30 мең сум яки мәктәпкә 40 мең сум чыгарып салырга әзер булган азсанлы казаннаргамы? Бу уку йортында нәкъ менә шундый бәяләр. Әгәр "Бердәм Русия"нең аудиториясе шушы икән, ул чакта фирканең илдә бар да яхшы, бары тик көнбатыш ялчылары булган оппозиция генә суны болгата дигән карашы аңлашыла.

Бөтен ил буйлап "Бердәм Русия" әгъзалары фиркадән читләшергә тырышканда, Татарстанда бу сәяси мәетне торгызу тырышлыгы, алай гына түгел, республика халкын төрле юк-бар белән өркетү ниятләре аптыраш тудыра. Андый юк-барлар партиянең Татарстан бүлекчәсе чыгаручы "Безнең республика" газетында да мулдан. Бер мисал.

"Бүген ризасыз булып кыланырга мөмкин. "Бердәм Русия" өчен барысы да тавыш бирергә теләми. Кемдер ниндидер яңалык тели. Имеш аларга күңелсез. Парламентка кереп утырырга омтылган ялган “оппозиция” бу моданы һәръяклап яклый. Татарстанның элекке хаталы карарларын гамәлдән чыгарып яңадан башларга мөмкин биргән төймәсе юк. Хәзер заманалар гади түгел, Татарстанның барлык казанышлары, ныклы ярдәм тапмаса, юкка чыгарга мөмкин. “Кемгә тавыш бирергә?” дигән сорау бүген дә гади түгел, аңа дөрес җавап бирү мөһим. Әйе, "Бердәм Русия" өчен – безнең республика өчен."

Монда едросларның сайлаучыларга карата бар нәфрәте күренә, янәсе аларга каршы "мода"га ияреп кенә тавыш биреп була. Икенче яктан, монда шантаж элементы да бар – "Бердәм Русия"гә тавыш бирмәсәгез, Татарстан һәм аның илдәге алдынгы төбәк статусы юкка чыгачак.

Ә Фәрит Мөхәммәтшин тагын да уздырып җибәрде һәм шул ук фирка газетына "Бары тик "Бердәм Русия" генә бүгенге Татарстан алдында торган катлаулы һәм мөһим мәсьәләләрне хәл итәргә сәләтле дип әйтте. "Бердәм Русия"гә тавыш бирү – ул безнең республика өчен тавыш бирү".

урнаштыру коды уртаклаш

Дәүләт шурасына сайлауда кем өчен тавыш бирәчәксез?

урнаштыру коды уртаклаш

The code has been copied to your clipboard.

---

киңлек px биеклек px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:03:36 0:00

йөкләү

• 270p | 10.4MB
• 360p | 18.0MB
• 720p | 40.4MB
• 1080p | 94.5MB

Боларны укыганнан соң хакимиятнең һәр тармагын контрольдә тотучы "Бердәм Русия"нең барлык вәкилләре ниндидер "оппозиция"нең Татарстанны юк итү тырышлыгына батырларча каршы тора икән дигән хис туа.

Әмма, гафу итегез, соңгы 20 ел буена "партия дисциплинасы" дип акланып, республика һәм татар милләте мәнфәгатьләрен кем сатты соң? Бәлки республика суверенитетының соңгы калдыкларын оппозиция юк иткәндер? Бәлки шушы оппозиция милли республикаларны юкка чыгарырга тәкъдим итәдер? Бәлки Татарстанның федераль үзәккә салымнарны ел саен күбрәк бирә баруы һәм нәтиҗәдә Татарстан гына түгел, ә башка төбәкләрнең дә бурычлар упкынына тәгәрәвенә дә оппозиция гаепледер? Бәлкем шул беркемгә билгеле булмаган оппозиция Татарстан элитасын федераль үзәк алдында татар теле статусын саклауда һәм шартнамәне озайтуда чигенергә мәҗбүр иткәндер?

Бу сайлау кампаниясе "Бердәм Русия"нең реклам кәгазьләрен татар телендә куллануы белән аерылып торды, ә аларда республиканы яклау кирәклеге әйтелә. Бу исә сайлаучылар кәефен оятсыз рәвештә файдалану омтылышы булып тора.

Монда шундый мантыйк – "Проблемны үзең тудырасың һәм үзең аңа каршы батырларча көрәшәсең". Менә шундый ачыктан-ачык шантаж. Болай барса, республиканың әлеге "яклаучылары" Татарстан һәм татар милләтенең мәнфәгатьләре өчен республикалар тулысынча юкка чыкканчы һәм соңгы татар үлгәнчегә кадәр "каһарманча көрәшәчәк" дип ышанып әйтеп була.

Мөхәммәтшин һәм аның татар теле һәм республика мәнфәгатьләре өчен "көрәше" турында сүз йөрткәндә аның Дәүләт шурасы рәисе булуыннан тыш, Татарстаннан Думага сайланган депутатларның яшерен кураторы булуын да искә алырга кирәк. Шуңа ул тел мәсьәләсенең Дәүләт шурасында гына түгел, ә Думада якланмавы өчен дә җавап тотарга тиеш, чөнки Татарстанның Думадагы барлык депутатлары да тел канунын хуплап тавыш бирде. Алар тел мәсьәләсен "сатты", ә хәзер милләт мәнфәгатьләрен кайгырткан булып кылана.

Мөхәммәтшин шул ук партия газетындагы әңгәмәдә безгә беркем бернәрсә тәкъдим итми дип уфтана. Сорау – ни өчен бу сайлауда "Татарстан – Яңа гасыр" ("ТЯГ") хәрәкәтенең мәйданы кулланылмады. Ул 2005 ел башыннан бирле "Жуликлар һәм караклар партиясе" кулы астында эшләсә дә, формаль рәвештә мөстәкыйльлеген саклап килә. Әлбәттә "ТЯГ"ка инде ясин чыгарга да буладыр. Әмма сәяси ихтыяр булганда, мондый форсат бар иде. Ләкин моны беркем дә кулланмады. Гадәтләнгән юлдан киттеләр. Әйткәндәй, "Бердәм Русия"нең быелгы исемлегендә "ТЯГ"тан бер генә вәкил бар – Качалов исемендәге Казан рус драма театрының алыштыргысыз мөдире Александр Славутский.

Шуңа безгә бу мәдәният, спорт әһелләре, түрәләр, янәсе иҗтимагый оешмаларның яшь һәм өлкән вәкилләренең йөзләрен истә калдырырга кирәк. Партия газетлары һәм кәгазьләре аша республика мәнфәгатьләрен саткан кешеләр өчен тавыш бирергә чакыручыларның барысын да истә калдыру кирәк. Бу "сөйләүче башларның" кайберләре үзләре дә кәнәфигә утырмакчы, кайберләре бары бу "Жуликлар һәм караклар партиясен" якларга чакыра. Тыштан алар төрле күренә, әмма аларны бер нәрсә берләштерә – оятсызлык һәм үзләрен һәм башкаларны алдарга әзерлек.

Илнар Гарифуллин
политолог, тарихчы

"Комментар" бүлегендәге язмалар авторның шәхси карашларын чагылдыра

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Чаллыда Татарстан Дәүләт шурасы сайлавына татарча чакыру кагәзьләрен тавыш бирүнең кайда узачагын язмый гына таратканнар. Чакыру кагәзьләре Казанда 1,6 млн тираж белән басылган. Бер ягы урысча, бер ягы татарча бастырылган бу чакыруларда тавыш бирүнең кайда узачагы турында мәгълүматны җирле сайлау комиссияләре тутырырга тиеш. Күп кенә чакыруларның татар телендәге ягына тавыш бирү урынының адресы язылмаганлыгы ачыкланды, бары урыс телле ягында гына язылган.

Азатлык чакыруда язылган 8-800-707-2019 телефон номерына шалтырататып бу хәлгә ачыклау кертүне сорады. Татарстан үзәк сайлау комиссиясе хезмәткәре Валентина Каменкова "Әйе андый күренеш бар, республика буенча ризасызлык белдерүчеләр күп, безгә шалтыраталар", дип җавап бирде.

Чаллының Үзәк районы сайлау комиссиясе хезмәткәре Ольга Калинина чакыру кәгазләренең татарча өлеше тутырылмау турындагы сорауга "Бу бик кызганыч", дип җавап бирде.

Республика башлыгын сайлаучы Башкортстанда башлык вазифасын башкаручы Радий Хәбиров катнашында теледебат узды. Русиядә болай да көн-төн телевизор экраннарыннан төшмәгән җитәкчеләрнең теледебатларда катнашмавы инде гадәти хәлгә әверелгәндә Хәбировның калган җиде намзәт белән бергә туры эфирда сөйләшүгә ризалашуы яңалык булды һәм телевизор караучыларның бу тамашага игътибарын шактый арттырды. Башкортстанда республика җитәкчесенең әле беркайчан да мондый дебатта катнашканы юк иде.

Дебатның башы бераз җәнҗаллы булды. Башкалар сөйли башлауга “Русия патриотлары” фиркасе намзәте Рәфис Кадыйров студиядә тавыш кубарды. Ул Радий Хәбировны алдашуда гаепләде һәм сайлау алды көрәше барышында аның ялга китмичә районнар буйлап эш сәфәрләрендә йөрүен көн саен телевизордан күрсәтүгә һәм бу эфир вакыты өчен Хәбировның сайлау штабыннан бер сум да түләнмәүгә ризасызлык белдерде. Хәбиров моңа каршы бер сүз дә әйтмәде, аңлатма бирмәде.

Шулай да теледебатта иң күп сөйләүче Радий Хәбиров булды, сайланып куелмый гына Башкортстанны бер елга якын җитәкләгән Хәбировның эшчәнлегенә тәнкыйть сүзләре яңгырамады. Калган намзәтләр күбрәк теге яки бу проблемга үзләренең карашларын белдерде, Хәбировка үз киңәшләрен бирде. Микрофонга үз чиратлары җиткәч, башлык булып сайлансагыз кече һәм урта бизнеска ничек ярдәм итәчәксез, авыл хуҗалыгын ничек күтәрәчәксез кебек сораулар белән сүзне яңадан Хәбировка тапшыручы намзәтләр дә булды. Хәбировка исә элекке җитәкчедән зур проблемнар калганлыгын әйтеп бер ел эчендә аларны чишүгә инде керешкәнлеге, алга таба эшләнәсе эшләре, планнары турында иркенләп сөйлисе генә калды. Ул икътисадны күтәрү өчен инвестицияләр җәлеп итү, эш урыннары булдыру, чуп җыю, авыл хуҗалыгын Русиядә алдынгы урынга чыгару, табигый байлыкларны, экологияне саклау, юлларда авыр йөк машиналарын контрольдә тоту, коррупциягә һәм эшнәлеккә, эшлексез җитәкчеләргә, район башлыкларына каршы көрәшү, намуслы, булдыклы яшь буын җитәкчеләр әзерләү эшләренең уңышлы баруы турында сөйләде. Бу дебат барышында ул хәтта үзенең формаль көндәше, "Яблоко" фиркасе намзәте Зөлфия Гайсинаны Башкортстанның яңа төзеләчәк Кеше хокуклары шурасына да чакырырга өлгерде.

Телелебатта беренче сүз дә, соңгысы да республика башлыгы вазифасын башкаручыга бирелде. Ул сүзен күпсанлы Башкортстан сайлаучылары тарафыннан сайланырга теләвен, моның Мәскәүдә сөйләшүләр вакытында ныклы таяныч булачагын әйтеп, тавыш бирүдә катнашырга чакыру белән тәмамлады.

БУ ТЕМАГА:

"Халыкны ялган сайлауларга җәлеп итү өчен совет ысуллары кулланыла"

Азатлык әлеге дебатны күзәткән кешеләрнең тәэсирләрен дә белешергә булды.

Икътисад фәннәре докторы Ринат Гатауллин бу дебатның бердәнбер җиңүчесе дип Радий Хәбировны санавын белдерде.

"Алып баручылар сорау бирсә дә, намзәтләр дә бер-беренә сораулар бирә алды. Намзәтләр арасындагы биш кеше сайлауда “узарга тиешле” намзәткә ярдәм итте. Владимир Барабаш белән Рәфис Кадыйров кына аерылып торды. Барабаш та башта әйбәт кенә башлаган иде, аннан экология кебек темаларга кереп китте. Башкалар театрда рольләрен ятлаган артистлар кебек уйнадылар гына. Алар бу дебатта үзләренең барлыкларын гына күрсәтә алды. Рәфис Кадыйров үзен агрессив итеп күрсәтте. Гадәттә, үзенә ышанмаган кеше агрессив була. Радий Хәбиров исә республика проблемаларын белүен, мәсьәләләрне чишү юлында фикерләре булуын күрсәтте. Дебатта бары тик ул гына уңай тәэсир калдырды”, диде Гатауллин.

Фәлсәфә фәннәре докторы, профессор Алим Әхмәдиев тә бу дебатны алдан планлаштырылган спектакль итеп күрүен әйтте.

“Бу миндә яхшы режиссер куйган спектакль кебек тәэсир калдырды. Берсе – төп намзәт. Бишесе спойлер, калган икенең берсе – Владимир Барабаш берничә сүз кыстырырга маташып карады да, башка темаларга күчеп, сүзне читкә алып китте. Рәфис Кадыйров анархист кебек тәэсир калдырды. Ул “беренче намзәт”кә (Радий Хәбиров – ред.) җинаять эше ачу кирәклеген әйтте. Аңа иркенләп фикерләрен белдерергә сүз бирмәделәр. Алып баручы аны кире кагу ягын карады. Бер сәгать дебатның кырык минуты “беренче намзәт”кә сарыф ителде. Алдан ук аңа 70-75 процент тавыш биреләчәген фаразларга була. Дебатта коммунистлар күренмәде. Калганнары бу уенда спектакльдәге күмәк рольләрдә уйнаучылар гына булды. Радий Хәбиров Зөлфия Гайсинага бер эштә катнашырга тәкъдим итте. Ягъни рольләрдә уйнаучыларга, баш булмасалар да, урынбасар вазифалары тәкъдим ителәчәк дип уйларга кирәк”, диде Әхмәдиев.

Тарих фәннәре кандидаты Илдар Габдрафыйковта бу дебат Хәбировның сайлаучылар белән очрашуы кебек тәэсир калдырган.

“Сайлауның ничек узачагы алдан ук билгеле. Хәбировтан һәм Кадыйровтан башка намзәтләр булмады. Барысы да спойлерлар. Кадыйров адекват булмады. Барабаш үзен акыллы спойлер буларак күрсәтте. Дебатта бер генә кеше спойлер булмады, тик анысы да сәламәт түгел. Бик матур уйнадылар. Барабаш ролен бик яхшы уйнады, калганнар күмәк рольдә катнаштылар. Бу дебат булудан бигрәк, Радий Хәбировның үз сайлаучылары белән очрашуы кебек тәэсир калдырды. Чөнки калган намзәтләр аны җөпләп кенә тордылар. Бу дебат миңа совет чорындагы “Бонифаций каникулы” дигән мультфильмны хәтерләтте. Анда цирк арысланы Бонифаций балаларга яхшы рольдә уйнап күрсәтә. Монда да шулай булды. Бер арыслан һәм балалар”, диде Габдрафыйков.

Башкортстан башлыгын сайлау 8 сентябрь узачак. Анда барлыгы сигез намзәт катнага. Алар: Радий Хәбиров ("Бердәм Русия"), Иван Сухарев (ЛДПР), Владимир Кобзев (“Русия пенсионерлар фиркасе”), Владимир Барабаш (“Ватандашлар көче”), Юрий Игнатьев (“Гадел Русия”), Юнир Котлыгуҗин (КПРФ), Зөлфия Гайсина (“Яблоко”) һәм Рәфис Кадыйров (“Русия патриотлары”).

Республика башлыгын сайлау көнендә Уфаның кайбер тавыш бирү урыннарында табиблар кабул итәчәк, сайлаучылар арасында кесә телефоннары, көнкүреш техникасы да уйнатылачак. Аның өчен сайлаучы тавыш бирү бүлмәсенә кергәч селфи ясап, ягъни үзен фотога төшереп, аны "Уфа выбирает" сәхифәсенә җибәрергә тиеш. Шулай ук кино, театр, музей, химик чистарту урыннары, чәчтараш һәм кибетләргә ташламалар өчен купоннар таратылачак. Тавыш бирүдә катнашканнарның машиналарын да арзанрак бәягә юачаклар.

Уфа эшкуарлары берлеге рәисе Ольга Одинокова сүзләренә караганда, ташламалар төшкә кадәр тавыш бирергә килүчеләргә генә биреләчәк. Купоннар кәгазь беләзек рәвешендә булачак. Шундый беләзекләре булганнар Уфадагы "Башавтотранспорт" җәмәгать транспортында бушлай йөри алачак.

Мондый беләзек технологиясе 2016 елда Русия думасы сайлавында Казанда да кулланылган иде.

урнаштыру коды уртаклаш

"Тылсымлы беләзек". Ике студент кызның сайлау көне

урнаштыру коды уртаклаш

The code has been copied to your clipboard.

---

киңлек px биеклек px

---

The URL has been copied to your clipboard

No media source currently available

0:00 0:08:02 0:00

йөкләү

• 270p | 23.2MB
• 360p | 38.1MB
• 720p | 76.3MB
• 1080p | 146.9MB

Бу чарада "үзләре теләп" 120-ләп ширкәт катнаша диелә. Рәсми булмаган чыганаклар исә эшкуарларның чарага мәҗбүри кушылуын хәбәр итә. Азатлык хәбәрчесенә дә кайбер кибетләр җитәкчеләре эшкуарлар берлегеннән шалтыратып бу чарага кушылырга мәҗбүр ителүләрен әйтте.

Уфаның Киров районында тавыш бирергә килгән беренче сайлаучылар бушлай тәм-томнан сыйланачак.

Башкаланың Совет районында гадәттә алдан язылып, чиратлар көтеп кенә кереп була торган невролог, окулист кебек табиблар сайлаучыларны тавыш бирү урыннарында кабул итәчәк.

Кызыксындыру чаралары Башкортстанның башка район һәм шәһәрләрендә дә оештырыла. Мәсәлән, Октябрьский шәһәрендә барлыгы 14 кибеттә ташламалар булачак. Хосусый җәмәгать транспорты юлчыларны ярты бәягә йөртәчәк.

Нефтекамада сайлау урыннарында спорт чаралары, концертлар оештырылачак. Ташламалы хакка буфет эшләячәк.

Башкортстан үзәк сайлау комиссиясе җитәкчесе Илона Макаренко бу сайлауда тавыш бирергә хокукы булганнарның 50 проценты катнашачак дип фаразлый. Ул районнарда тавыш бирүчеләрнең аз булуы шул район хакимиятенә ышаныч булмауны күрсәтәчәк дип тә белдерде. Ягъни республика башлыгын сайлауда тавыш бирүчеләр аз булса, моның өчен район хакимияте җаваплы. Уфа хакимияте башкалада сайлаучыларның 60 проценты тавыш бирәчәк дип фаразлый. Рәсми булмаган чыганаклар халыкны җәлеп итү ысуллары ярдәмендә тавыш бирергә килүчеләр санын арттыру, чараны бәйрәм рухында уздыру күрсәтмәсе бирелүен хәбәр итә.

Сәясәтче Ринат Гатауллин сайлауларда ташламалар белән кызыксындыру киң таралган ысул, ләкин аның нәтиҗәләре аз булыр дигән уйда.

"Сайлауларда арзан хакка буфетта сәүдә оештыру, купоннар бирү билгеле ысул. Ләкин, минемчә, халыкны болай итеп кенә алдау авыр. Бу ысул белән 3-4 процентка күбрәк кеше җыеп булыр дип уйлыйм. Радий Хәбировның күпчелек сайлаган җитәкче буласы килә. Халык күп катнашсын өчен, гадел сайлау уздырырга кирәк. Һичьюгы бар намзәткә дә каршы дигән тәртипне кайтарырга кирәк. Чынлыкта, сайлауларга тавыш бирергә хокукы булганнарның 25 проценты гына йөри. Аларның 10 проценты максатчан рәвештә кемне сайлаячагын белеп бара, калган 15 проценты күзен йомган килеш, өстән кушылганча, дәүләт радио-телевидениесе сеңдергәнчә тавыш бирә", диде икътисад фәннәре докторы Гатауллин.

"Ватандашлар көче" намзәте Владимир Барабашның сайлау штабы башлыгы, политтехнолог Андрей Потылицын монда административ ресурсны куллану ачыктан-ачык күренеп тора ди.

"Уфада район хакимиятләре аша эшмәкәрләрне җыеп сайлаучыларны тавыш бирүдә катнаштырырга ярдәм итәргә кирәклеген белдергәннәр һәм ташламалар ясарга кушканнар. Хәзерге кануннар нигезендә мондый чараларга каршы чыгып булмый, әмма моның эшмәкәрләргә нинди бәягә төшәчәген уйлап карарга була”, ди ул.

Политтехнолог шулай ук бу чараның бигрәк тә хакимияткә иң лояль булган катлауны – пенсионерларны һәм бюджет хезмәткәрләрен тавыш бирергә китертү өчен оештырылуын да әйтә.

Уфадагы җәмәгать эшлеклесе Александр Белехис: "Нигә шул ук Эшмәкәрләр берлеге үз әгъзаларына, мәсәлән, өстәмә кыйммәт салымын күтәрүгә каршы митингларда катнашкан өчен өстенлекләр вәгъдә итмәде? Ә табиблар якшәмбе көнне тавыш бирү урыннарында түләүсез эшләячәкләрме? Алар безнең эшләре иң аз булган катлаумыни?" дигән сораулар куя.

Сәламәтлек саклау хезмәткәрләренең "Действие" исемле төбәкара һөнәр берлеге рәистәше Андрей Коновал: "Безгә андый хәбәрләр әлегә килеп ирешмәде. Әмма безнең һөнәр берлеге әгъзаларын мондый эш вакытларыннан тыш хезмәткә җәлеп итсәләр, беренчедән, без протест белдерер идек. Икенчедән, мондый эшкә җәлеп итү бары тик хезмәткәрнең язма рәвештә ризалык белдерүе һәм һөнәр берлеге ризалыгы аша гына булырга тиешлеген әйтер һәм бу көнне аның хезмәте өчен кимендә икеләтә арттырып түләүне таләп итәр идек", ди.

Белгечләр халыкның сайлауга карата ышанычы һәм кызыксынуы кими барганда, хакимиятләрнең тавыш бирергә килүчеләр санын арттыру өчен елдан ел совет ысулларын ныграк куллануын әйтә.

Политолог Дмитрий Михайличенко, республика башлыгын сайлауда кемнең җиңәчәге алдан билгеле булганга, сайлаучылар тавыш бирүдә катнашырга атлыгып тормый, шуңа күрә Хәбиров штабы өчен хәзер тавыш бирергә килүчеләр санын арттыру иң мөһим мәсьәләгә әверелде ди.

"Кремль инде берничә ел буе төбәк хакимиятләренә мондый шартларда сайлауларны халык өчен бәйрәм буларак оештырырга киңәш итә. Бу – халыкны ялган сайлауларга җәлеп итү өчен совет ысулларын кире кайтару: буфетлар, арзан бәягә тауарлар сату һәм башкалар, әмма хәзер бу элеккедән күләмлерәк итеп оештырыла. Моның начар ягы шул: хакимият аңлы рәвештә ватандашны кулланучыга алыштыра, арзанлы кулланучыга. Кешеләр сайлауларга ышанмасалар да, тавыш бирергә баралар, бюллетень алалар һәм хакимият ташлаган "сөяк кисәгенә" ия булалар. Чын сайлау, ватандашларның үз ихтыярын белдерүе турында монда бернинди дә сүз була алмый", ди Михайличенко.

Политолог шулай ук Уфада тавыш бирергә килүчеләрнең гадәттә авыллардагы һәм кечкенә шәһәрләрдәге белән чагыштырганда азрак булуын әйтеп, бу чаралар нәтиҗәсендә республика башкаласында саулауда катнашучылар санын 5-7 процентка арттыра алырлар дип фаразлый.

Сайлау якынлашкан саен милли оешмалар да намзәтләр белән тыгызрак аралаша, сайлаучыларга намзәтләрнең милли мәсьәләдәге позицияләрен ачыкларга һәм җиткерергә ярдәм итү өчен төрле очрашулар уздыра. Журналистлар да намзәтләрнең кылларын тартып карый.

Бөлгенлеккә төшкән "Восток" банкының элекке җитәкчесе Рәфис Кадыйров республика җитәкчесе итеп сайланган очракта һәр кешегә 250 мең доллар акча түләргә ышандыра. Бу хакта ул 24 августта Башкортстандагы Татар иҗтимагый үзәге активистлары белән очрашуда белдерде.

Рәфис Кадыйров әнисенең татар, әтисенең башкорт булуын әйтсә дә, үзенең кайсы милләткә каравын өздереп әйтми. Татарлар белән очрашуда да ул урысча гына сиптерде. Шул ук вакытта аның фикеренчә, республикада татар теле башка телләр белән бертигез булырга тиеш.

"Кеше дәүләттә яши икән, ул татар, башкорт, чуаш, яки башка милләт кешесеме, аның теле дәүләт теле булырга тиеш. Дәүләттә һәр тел дә тигез булырга, бар телдә дә укыту оештырылырга тиеш. Телләр беренче, икенче сортларга бүленә алмый. Төбәктә кайсы халык күп – шул халык теле төбәкнең "дәүләт теле" була. Татар авылы икән – татар теле, башкорт авылы икән – башкорт теле. Чуаш, мари һәм башка телләр белән дә эшләр шулай торырга тиеш.

Республикада күпчелекне тәшкил иткән башкорт һәм татар телләре югары уку йортларында да укыту теле булырга тиеш дип исәплим. Мин икетеллек яклы. Русиядә яшәгән кеше урыс теленнән соң үзенең туган телен дә белергә тиеш.

Республика оешуга 30 ел узды. Башта башкорт теле шактый үсеш кичерергә охшаган иде. Бүген килеп ул дәүләт оешмаларында кулланылмый. Мохтаҗлык юк икән, тел кирәксезгә әйләнеп төшеп кала. Болай барса, ул берничә дистә елдан бөтенләй бетәчәк. Тигез шартлар тудырылырга тиеш. Без бар милләтне дә сакларга тиеш. Әгәр бүген җиңмәсәк, кырык елдан башкорт та, татар да булмаячак. Мин хатаны төзәтергә тырышачакман", ди Рәфис Кадыйров.

БУ ТЕМАГА:

Уфа коммунистлары җыенында татар теле мәсьәләсе күтәрелде

Кадыйров програмында төп мәсьәләләр – икътисад һәм тел дип саный.

"Мин республикага читтән сәнәгать кертү яклы түгел. Зарарлы заводлар төзеп, эш урыннары булдырабыз дип, мохитне пычрату, халыкны агулау яхшыга китерми. Төбәкнең мөмкинлеге, андагы чимал, табигать байлыкларына карап эш итәргә кирәк. Мәсәлән, төбәктә минераль су чыга икән, шифаханә төзергә була. Халыкка эш тә була, милләт тә саклана. Шифаханә урнашкан җирдә татар авылы икән, анда укытуны татарча булдырырга кирәк. Башкорт авылы икән, башкортча оештырылырга тиеш. Авылларны милли үзәкләр итеп оештыра алсак, милләт яшәячәк. Мәдәни үзәкләр булырга тиеш, шулар аша гына сакланып калу мөмкин. Миңа шведлар якын. Аларның таулардан, кардан башка байлыклары да юк кебек. Ә алар икътисадны һәм милли проблемнарны яхшы оештырып, үрнәк дәүләт төзүгә ирешкән", ди ул.

Уфа шәһәр проектлары фонды җитәкчесе Владимир Барабаш шулай ук теркәлгән намзәт. Аны "Гражданская сила" фиркасе тәкъдим итте. Барабаш фикеренчә, татар теленә дәүләт статусын бирү мөһим проблем түгел.

"Әгәр Башкортстанда яшәүче күпсанлы татарлар татар телен өйрәнү мөмкинлеге, татар китапханәләре булуын, татар мәдәнияте үсүен тели икән, дәүләт моңа ярдәм итәргә тиеш. Телнең дәүләт статусы булуы аны өйрәнү һәм үстерү мөмкинлеге кадәр үк мөһим түгел...

...Татарларны диаспора дип санамыйм. Төбәктәге халыкның өчтән берен ничек инде диаспора дип атап була? Татарлар, мәсәлән, АКШта, ягъни башка бер илдә диаспора була ала. Бу дөрес түгел. Алайса урысларны да бу төбәктә яшәүче диаспора дип атап була. Бу билгеләмә дөрес кулланылмый", дип сөйләде ул Idel.Реалиига.

Җәмәгать эшлеклесе Рәмилә Сәетова башлыкка намзәт итеп теркәлә алмады. Ул Idel.Реалиига республикада өченче телгә дәүләт статусын бирү кирәксез гамәл һәм бу вазгыятьне киеренке ясаячак ди.

"Башкортстанда ике дәүләт теле – урыс һәм башкорт. Тигезлек булырга тиеш. Әмма дәүләт оешмаларында ике телне куллануда тигезлек бармы? Түрәләр дәүләт телләрен куллануда тигезлекне үтиме? Муниципаль берәмлекләрдә, дәүләт оешмаларында документлар әйләнеше ике телдә дә башкарыламы? Юк бит тигезлек. Ике телдә белем бирү тигезлеге кайда? Башкорт телендә БДИны бирү мөмкинлеге кайда?

Урыс, башкорт телләре белән беррәттән татар теле дә дәүләт статусына ия була алмый. Аның өчен Татарстан бар. Башкортстан Конституциясендә инде ике дәүләт теле беркетелгән бит. Башкортстанда татар теле проблемы юк. Бу мәсьәләне хәзер күтәрү ни өчен кирәк? Халыкка сугыш игълан итү, Конституцияне үзгәртү кемгә файда китерәчәк? Бүген республика Конституциясенең гамәлдә булуына, кануннарның үтәлешенә ирешү төп максат булып тора.

БУ ТЕМАГА:

Дәүләт шурасына җыенучы фиркаләр дәүләт телен нигә якламый?

Өченче дәүләт теле – Башкортстан халкына сугыш игълан итү. Болай да киеренке бит вазгыять. Конституция – халыкларның үзара аңлашып яшәүнең солых документы. Без шуңа нигезләнергә тиеш. Шуңа күрә өченче дәүләт турында сүз йөртү урынсыз, кирәксез эш", диде Сәетова.

_{Хөрмәтле укучылар, алга таба да Башкортстанның башлык вазифасына намзәтләрнең татар теле, аның статусы, милли мәгарифкә кагылышлы фикерләре белән таныштарачакбыз.}

Татарстан Дәүләт шурасына сайлау алды кампаниясе дәвам итә. Хәзер сәяси фиркаләргә агитация өчен басма матбугатта һәм ТВ-радиода бушлай, ләкин аерым кысаларда чикләнгән чыгыш ясау мөмкинлеге бирелә. Күтәрелгән темаларның күпчелеге социаль-икътисади мәсьәләләргә кагыла. Милли мәсьәләләр, татар теле язмышы бик күтәрелми. Азатлык "Бердәм Русия", КПРФ, ЛДПР, "Гадел Русия", "Русия коммунистлары", "Яблоко" фиркаләренең сайлау алды програмын өйрәнде һәм аларның татар телен ни дәрәҗәдә якларга әзер булуын сорашты. РОСТА һәм Пенсионерлар фиркасе белән элемтәгә кереп булмады.

"Гадел Русия": татар теле мотлак укытылырга тиеш

Татар телен якларга җыенуын рәсми рәвештә бары бер фирка генә ачык белдергән иде. Ул – "Гадел Русия". Гәрчә, татар теленә федераль хакимият һәм прокурорлар тарафыннан һөҗүм барганда әлеге фирка тыныч кына утырды.

Ә хәзер "Гадел Русия" сайлау алды програмында татар телен мәктәпләрдә мотлак укыту мәсьәләсен беренче урынга куйды. Агитация язуларында: "Дәүләт шурасы татар телен укытуны ихтыярига калдырып, үз халкына мөнәсәбәтен күрсәтте. "Гадел Русия" мондый килешүчән позицияне кабул итә алмый. Бүген алар татар телен тыя, иртәгә урыс телен тыярга мөмкин. Урыс теленә гомум дәүләт күләмендә туган тел буларак шактый өстенлек биреп, Русия төбәкләрендәге дәүләт телен укытуны мәгариф програмының мәҗбүри фәннәр өлешенә кертергә кирәк. Шул ук вакытта кеше хокуклары бозылмаска һәм көчләп мәҗбүр итү булмаска тиеш", диелә "Гадел Русия"нең сайлау алды програмында.

Татар телен мәктәпләргә кайтаруны "Гадел Русия"нең Татарстан бүлеге рәисәсе Рушания Билгилдиева республика эчендә хәл итәргә мөмкин дип саный. Депутат булып сайланган очракта, Мәскәү белән сөйләшүләр үткәрмичә дә эшләп була ди ул. Гәрчә, татар телен мәктәптә мотлак укыту федераль кануннар белән тыелган.

"Путин татар теле турында әйтмәде. Ул урыс телен федераль стандартка туры китерегез диде. Федераль стандартларда вариативлык һәм элективлык дигән әйбер бар. Татар телен шунда кертеп була. Балалар беренче алмашта мотлак дәресләрдә белем алалар. Икенче алмашта өстәмә тирәнтен итеп укыйлар. Татар телен шунда кертергә мөмкин.
Татарлар татар телен тирәнтен өйрәнергә тиеш. Безнең ул шулай булды. Татар балалары аерым төркемдә белем алды. Башка милләтләр икенче програм нигезендә укырга тиеш", дип белдерде Билгилдиева Азатлыкка.

Билгилдиева сүзләренчә, хәзер республикада татар теле мәсьәләсенә багышланган тагын бер киңәшмә үткәрергә кирәк. "Депутатларны, укытучыларны, зыялыларны җыярга кирәк. Бергә утырып, яңадан програмнар карап, өстәмә дәресләр куярга кирәк", ди ул.

"8 сентябрьдә "Гадел Русия"гә тавыш бирүче кешеләр – татар телен һәм татар халкын яклаучылар, дигән шигарь белән чыктык" дип сөйләде Раушания Билгилдиева Азатлыкка.

БУ ТЕМАГА:

"Бу депутатлар халык хәтерендә кара тап булып калачак"

Бердәм Русия: "Яклыйбыз-яклыйбыз" һәм вәссәлам

"Бердәм Русия" фиркасе програмында татар теле турында ачык берни язылмаган. Бары "күптелле мәгариф мохитенә ярдәм итү һәм аны үстерү" дигән сүзләр генә бар фирканең төп өстенлекле юнәлешләрен билгеләүче документта.

Бу Татарстан дәүләт киңәшчесе, Яңарыш фонды җитәкчесе Миңтимер Шәймиевнең полилингваль – өч телле мәктәпләр төзү проекты кысаларында гына калу дигәнне аңлата.

Азатлык "Бердәм Русия" әгъзасы, Дәүләт шурасы рәисе урынбасары Римма Ратникова белән элемтәгә керде. "Яклыйбыз-яклыйбыз. Ләкин хәзергә зурлап сөйли алмыйм", дип кыска тотты сүзен Римма ханым.

Ә Дәүләт шурасы рәисенең башка бер урынбасары Татьяна Ларионова исә, алтынчы чакырылыш депутатларына татар телен укыту мәсьәләсен хәл итәргә туры киләчәк дип белдергән иде. "Федераль кануннарга үзгәрешләр кертеп, дәүләт телләрен укыту хокукларын билгелисе иде. Мондый хәлдә бер без генә түгел, Башкортстан да шулай ук. Милли телләре булган бөтен республикаларның да балаларга дәүләт телләрен укыту ихтыяҗы бар", диде Ларионова.

Шул рәвешле, Дәүләт шурасында иң күп урыннарны биләп килгән әлеге хакимият фиркасе татар телен якларга җыенмый. Ни дисәң дә, үзе федераль канун нигезендә татар телен укытуны тыйган бу фиркадән башкага өметләнергә дә кирәкмидер.

КПРФ татар телен мотлак укытуны хупламый

КПРФның Татарстан бүлеге сайлау алды програмында татар теле, милли мәсьәләләр турында бер сүз дә язылмаган. Анда социаль һәм икътисади өндәмәләр генә бар.

Фирканең республика бүлеге башлыгы Хафиз Миргалимов исә Азатлык хәбәрчесенә, киресенчә, татар теленә зур урын бирелүен әйтте. Алар сайлау алды платформасын, өндәү кәгазьләрен, газетын татарчага тәрҗемә иткән. Моны алар Актаныш, Мөслим, Сарман, Арча кебек татар телле районнарда кулланачак.

"Ленинның әйткән сүзләрен истә тотып, бер телгә дә өстенлек бирергә ярамый. Барысы да тигез булырга тиеш. Аеруча, туган телләрне өйрәнү. Мәктәпме, эш урынымы, оешмаларда телне белү һәм документларны шул телдә алып бару зарур эш дип уйлыйм", диде Миргалимов Азатлыкка.

"КПРФ татар телен мәктәпләрдә мотлак укыту яклымы?" дигән сорауны Миргалимов бу инде хәл ителгән мәсьәлә дип җаваплады.

"Русия мәгариф министры бу мәсьәләне карады ич. Анда телне өйрәнү ата-аналардан һәм балалардан тора дип әйтелгән. Безнең Миңтимер Шәрипович әйткән кебек, ата-аналар арасында агарту эшен алып бару, укыту програмын җиңеләйтү һәм сөйләшә ала торган балаларга белем бирү зарур. Балалар бакчасы, мәктәп, гаиләдә бергәләп эшләгән вакытта... Мәҗбүри укытканда аның сыйфаты әллә ни булмаячак дип уйлыйм. Карагыз, француз, алман, инглиз телен укучыларның берничәсе генә камил белә. Ә менә 9-нчы сыйныфны бетергәннәргә татар теленнән БДИ кирәкми", диде Хафиз Миргалимов Азатлыкка.

Русия коммунистлары: "Татар теле турында сөйләргә ирек бирмиләр"

Икенче коммунистлар – "Русия коммунистлары" фиркасе сайлау програмын бөтенләй әзерләмәгән. Бары интернетта кыска видеоязмалар гына чыгарып киләләр. Анда Иосиф Сталин һәм Куба инкыйлабчысы Фидел Кастроның фотосурәте астында агитацион язулар язылган.

Фирканең идеологик мәсьәләләр өчен җаваплы сәркатибе Роберт Садыйков сүзләренчә, алар 2014 елда Дәүләт шурасы сайлавы өчен язылган програмны кыскартып чыгарганнар.

"2014 елда язылган програмны калдырдык. Анда татар теле турында да бар. Мәсәлән, читтә яшәгән татарларга шул төбәк хакимияте ярдәм итәргә тиеш дигән сүзләр бар", диде Садыйков Азатлыкка.

"Татар телен мотлак итеп укытуны яклыйм. Татар мәктәпләре булырга тиеш. Анда белем бирүне татарча алып барырга, урыс телен аерым фән буларак укытырга кирәк. Ә урыс мәктәпләрендә татар теле яңа методика белән өйрәтелергә тиеш" ди ул.

Ләкин ул бу фикерләрен Татарстан матбугаты һәм телевидениесе аша җиткерә алмавын әйтте. Садыйков әйтүенчә, татар теле мәсьәләсен күтәрү рәсми булмаган тыю дәрәҗәсендә.

"Безнең реклам белән шөгыльләнергә мөмкинлек юк. Дәүләт биргән бушлай вакытта исә аларча гына сөйләшергә кушалар. Бездә бит демократиянең "д" хәрефе дә юк. Әйтик, телевидениедә сөйләргә 1 минут вакыт бирәләр. Аларның алдан ук 19 тема билгеләп куелган. Инфляция, бәяләр, халыкның яшәү дәрәҗәсе, татар теле кебек иң кирәкле темалар бөтенләй юк. Тәнкыйть итәргә ярамый. Сөйләгәндә бүлә башлыйлар. Бу нинди демократия инде? Сайлау вакытында фиркаләрне тәнкыйтьләргә ярамый", дип белдерде Садыйков Азатлыкка.

Шулай ук Роберт Садыйков "Тишков тәкъдим иткән "россиян" дигән милләт атамасына без каршы чыгабыз. Андый милләт элек тә булмаган, киләчәктә дә булмаячак" дип өстәде.

ЛДПР: "Татар мәктәпләренең барысыннан да файда юк"

Дәүләт шурасы сайлавына ЛДПР махсус програм әзерләмәгән. Алар фирканең федераль програмы нигезендә эшлиләр. "Русия урыслар өчен" кебек шигарләр белән чыгучы фирка агитация кәгазьләрен дә бер телдә – урысча гына бастырып тарата.

"Татарстанда бүген бик күп татар мәктәпләре, татар балалар бакчалары, татар институтлары, татар милли-мәдәни оешмалары бар. Нәрсә генә юк? Ләкин аларның бөтенесеннән дә файда юк. Мин ЛДПРның Татарстандагы җитәкчесе булсам да, зур түрәләр белән татарча сөйләшәм. Алар мине аңламый, татарча сөйләшми. Моннан ни файда? Татарстанда яшәүчеләрнең яртысы татар, яртысы православ динендә. Ни өчен аларны мәҗбүри татар теленә өйрәтергә? Миңтимер Шәймиев полилингваль мәктәпләр эшлибез диде. Монысы дөрес. Кем тели – шулар барсын", диде ЛДПРның Татарстан бүлеге координаторы Марсель Габдрахманов.

"Татар теленең дәүләт теле булуына мин каршы түгел. Ләкин без бит Русиянең бер өлеше. Монысы – бер. Икенчедән, шартнәмәне озайтмадылар. Бүген булган Дәүләт шурасы бөтенләй кирәкми. Татар телен яклый, шартнамәне озайта алмады. Салымнарның 80 проценты Мәскәүгә китә. Берсен дә эшли алмаган парламент нәрсәгә кирәк ул? Кечкенә генә канун актларын министрлыклар да эшли ала. Дәүләт шурасы бернәрсә эшләмәде", диде Габдрахманов Азатлыкка.

"Яблоко": "Татар телен аланнарда гына укытырга кирәк"

"Яблоко" татар теленең Конституция нигезендә укытылуын яклый", дип белдерде "Яблоко" фиркасенең Татарстан бүлеге башлыгы Руслан Зиннәтуллин Азатлыкка. Әмма хикмәт шунда ки, әлеге фирка Дәүләт шурасы сайлавына фирка исемлеге тәкъдим итмәде. Алардан бары бер мандатлы бүлгедән бер генә намзәт катнаша. Ул – Вера Керпел.

Вера Керпел Идел буе сайлау бүлгесендә катнаша. Әлеге бүлгенең төп өлеше Яшел Үзән районы җирлегенә карый. Керпель, экоактивист буларак, сайлау програмында чүп яндыру заводын төзүгә каршы көрәш максатын куя. Татар теле мәсьәләсен ул халыкта ихтыяҗ булган очракта гына күтәрәчәген әйтте.

"Без укыганда татар телен начар өйрәтәләр иде. Һәркемнең татар телен уку мөмкинлеге, укыту кызыклы һәм нәтиҗәле булырга тиеш. Белемем белән мин иврит теле белгече. Ул телне кире кайтарган кебек, татар теле белән дә шулай эшләргә була. Кызганыч, кечкенә телләр, шул исәптән, татар теле юкка чыгып бара. Бу – факт. Татар телендә тулы белем бирмиләр. Берәр фәнне татарча укытсагыз, бик авыр булачак, чөнки терминнары юк. Татар теле академиясе булдырырга мөмкин. Анда яңа сүзләр уйлап чыгара алырлар иде", диде Керпел Азатлык хәбәрчесенә.

"Татар теле мотлак укытылырга тиешме?" дигән сорауга Вера Керпел болай диде:

"Миңа элек укытылганы да, хәзергесе дә ошамый. Иске методика белән укытуны калдырырга ярамый. Хәзер дә иске програм калды. Мин Татарстанда татар телен укытуны мотлак итеп калдырыр идем. Ләкин башка форматта оештырырга кирәк. Мин биш көнлек укытуга күчүне карарга кирәк дип саныйм. Күп кенә төбәкләрдә биш көн белем алалар. Бездә, татар теле күп булганга, алты көн укыттылар. Ә татар телен бу биш көн эчендә укытмыйча, аланнарда өйрәтергә булыр иде. Чөнки бөтен балалар аланнарга йөри. Мин шундый шартларда татар телен укытыр идем", диде Вера Керпел.

Казан башкарма комитеты оппозиция вәкиле Алексей Навальныйның Казан штабына "мәскәүләрнең сайлау хокукларына теләктәшлек белдереп һәм куәт оешмаларының башбаштаклыгына каршы" митинг уздыруга рөхсәт биргән. Чара 10 августта Кәрим Тинчурин бакчасында үтәчәк.

Митинг оештыручылар сәяси тоткыннарны азат итүне, мәгънәсез җинаять эшләрен туктатуны, тоткарланган намзәтләрне иреккә җибәрүне һәм аларны сайлауга кертүне, Мәскәү мэры Сергей Собянин, Мәскәү шәһәре сайлау комиссиясе рәисе Валентин Горбуновны, вице-мэр Наталья Сергунинаны, Росгвардия һәм эчке эшләр министрлыгы җитәкчелеген вазифаларынннан алуны таләп итәргә җыена.

Азатлык радиосының мобил әсбабы

ЙӨКЛӘГЕЗ!

Элегрәк Нвальныйның көрәштәше Леонид Волков мондый чаралар илнең төрле төбәкләрендә узачак дип белдергән иде. Мәскәүдә бәйсез намзәтләрне сайлауга теркәүне таләп итү митингы 10 августта Сахаров проспектында узачак.

Казанның башкарма комитеты шулай ук КПРФның "Гадел һәм чиста сайлаулар өчен" митингын да килештергән. Чара 17 августта шулай ук Тинчурин бакчасында булачак.

Элегрәк КПРФнның Татарстандагы сайлау штабы башлыгы Артем Прокофьев әлеге сайлау кампаниясен "иң пычрагы, шул исәптән кануннар ягыннан караганда да" дип белдергән иде. Моңа җавап итеп Татарстанның Үзәк сайлау комиссиясе коммунистларны "провокация сәясәте" алып баруда гаепләде.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Мәскәүдәге соңгы вакыйгалар прокуратураның бердәм тавыш бирү көненә үз карашын үзгәртергә тиешлеген күрсәтә: канунсыз чараларда катнашучыларның гамәлләрен "катгый рәвештә туктатырга кирәк". Бу хакта Русия Баш прокуроры урынбасары Александр Буксман колллегиядә белдерде, дип хәбәр итә РБК.

Ул прокурорлар чараларда катнашучыларның гына түгел, оештыручыларның эшчәнлеген дә туктатырга кирәклеген искәртә. Буксман мондый чаралар белән ватандашларның тавыш бирү хокуклары бозыла дип саный һәм бу бозуларга каршы тору өчен "бөтен чараларны күрергә кирәк" ди.

Русия Баш прокуроры Юрий Чайка урынбасарының белдерүен хуплый. "Сайлауларга әзерлек һәм аларны уздыру вакытында бу өлкәдә күзәтчелекне оештыруда бөтен нәтиҗәле чаралар күрелергә тиеш. Мәскәүдәге кебек вакыйгаларның бүтән кабатланмавы мөһим", дигән ул.

• 27 июльдә Мәскәүдә шәһәр шурасына сайлауны гадел итеп уздыруны, бәйсез намзәтләрне дә теркәүне таләп узган урам чарасы узды. Хокук яклаучылар исәпләвенчә, анда 1373 кеше тоткарланган. Аларның 200дән артыгы төнне полиция бүлекләрендә уздырган. Протестта катнашучы 70тән артык кеше төрле тән җәрәхәтләре алган.
• Соңгы мәгълүматларга караганда, полиция хезмәткәренә карата көч куллану турында өч җинаять эше ачылган. 40 кеше административ сак астына алынды, 79 кешегә штраф салынды. Хокук бозу турында барлыгы 200дән артык административ беркетмә төзелгән.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Мәскәү үзәгендә шимбә узган килештерелмәгән протест чарасыннан соң мәхкәмәләр беренче көндә сак астына алу турында 40 карар чыгарган. Иң зур мөддәтне туры эфир вакытында тоткарланган "Навальный Live" алып баручысы Владимир Милов алган, аңа 30 тәүлек бирелгән.

Коррупциягә каршы көрәш фонды мөдире Иван Жданов һәм тагын өч кеше 15 тәүлеккә сак астына алынган. Калганнар өч тәүлектән 30 тәүлеккә кадәр ябылган дип хәбәр итә "ОВД-Инфо" хокук яклау порталы.

Сак астына алыунчылар арасында Мәскәү шурасына сайлауларга теркәлмәгән намзәтләр Илья Яшин һәм Константин Янкаускас бар. Аларга 10 һәм 7 тәүлек бирелгән.

Сишәмбе иртәнгә булган мәгълүматларга караганда, Мәскәү мәхкәмәләре 79 кешегә җәмгысе бер миллион сумнан артык штраф салган. Кимендә өч очракта 150 мең сумлык штраф салынган. Аларның берсен Pussy Riot төркеме вәкиле Мария Алехина алган.

Мәскәү шәһәре мәхкәмәсе белдерүенчә, шимбә чарасыннан Русия башкаласы мәхкәмәләренә административ хокук бозулар турында 200дән артык беркетмә килгән.

Тоткарланучыларның берсенә Росгвардия хезмәткәренә карата көч куллануда гаепләү белдерелгән. Тикшерү мәгълүматына караганда, Евгений Коваленко ОМОН вәкиленә чүп чиләге ыргыткан. Ул үз гаебен таныган һәм 27 сентябрьгә кадәр сак астына алынган.

• 27 июльдә Мәскәүдә шәһәр шурасына сайлауны гадел итеп уздыруны, бәйсез намзәтләрне дә теркәүне таләп узган урам чарасы узды. Хокук яклаучылар исәпләвенчә, анда 1373 кеше тоткарланган. Аларның 200дән артыгы төнне полиция бүлекләрендә уздырган. Протестта катнашучы 70тән артык кеше төрле тән җәрәхәтләре алган.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Коммунистлар фиркасенең Татарстандагы бүлеге җитәкчесе Хафиз Миргалимов 1991 елның августыннан бирле Русиядә гадел сайлаулар булмады дип саный. Бу хакта ул Татарстан Дәүләт шурасына сайлаулар алдыннан Чаллыда оештырылган матбугат очрашуында әйтте.

Миргалимов шулай ук быелның сентябрь аенда булачак сайлау алды кануннарын бозучыларга карата утыздан артык шикаять язылып мәхкәмәгә тапшырылуын әйтте. Әлегә канун бозуларның күпчелеге имза җыюлар белән бәйле икән.

"Безнең сайлау бүлгеләренә тапшырган хисап кәгазьләрен, җыйган имзаларны кем иренми шул тикшерә башлады. Әмма безгә оппонентлар туплаган хисаплар һәм имзалар белән танышу мөмкин түгел. Алар җыйган имзаларның дөресме-юкмы икәнен беләсебез килә. Ләкин сайлау бүлгеләрендә башка фиркаләрнең сайлау алды эш-гамәлләрен күрсәтүдән кискен рәвештә баш тарталар. Бу-кануннарны бозу", ди Миргалимов.

КПРФның Татарстандагы башлыгы шулай ук республикадагы үзәк, җирле сайлау комитетларына сайлау алды башбаштаклыкларына юл куймау турында мөрәҗәгать юллауларын әйтте. "1991 елның августыннан бирле Русиядә гадел сайлауларның булганы юк, хакимиятләр сайлау барышына кысылырга тиеш түгел", диде Миргалимов.

Татарстан Дәүләт шурасына сайлау 8 сентябрьдә узачак. 100 депутатның 50-се фирка исемлекләре аша, 50-се бер мандатлы сайлау бүлгеләре аша сайланачак.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Бөтентатар иҗтимагый үзәге (БТИҮ) президумы рәисе Фәрит Зәкиев, аның урынбасары Галишан Нуриәхмәт һәм активист Равил Мөхәмәтҗанов Татарстан Дәүләт шурасына сайлауда намзәт буларак теркәлү өчен җитәрлек санда имза җыя алмаганнар. Моның хакта алар "Idel.Реалии" хәбәрчесенә сөйләделәр.

Зәкиев сайлауда Дәрвишләр бистәсе бермандатлы бүлгесеннән намзәт буларак катнашырга җыена иде, аңа 1,8 мең имза җыярга кирәк иде. Зәкиев сүзләренчә, ул "меңгә якын" имза җыя алган. "Соңгы көннәрдә имза җыючылар имзаларны китермәделәр һәм телефонга җавап бирмәгәннәр", диде ул.

Галишан Нуриәхмәт үз намзәтен Ямашев бермандатлы бүлгесендә тәкъдим иткән, Равил Мөхәмәтҗанов сайлауда Биектау бермандатлы бүлгесеннән катнашырга җыенган. Алар шулай ук имзаларны тулысынча җыя алмаган. Нуриәхмәт сүзләренчә, аларны административ көч кулланмыйча җыеп булмый, "монда Мәскәүгә караганда да киртәләр күбрәк", диде ул.

Бөтентатар иҗтимагый үзәге Азатлыкка җибәргән хатта "Татарстан Дәүләт шурасы үзгәрергә, реформалашырга тиеш" дип белдерелә. Анда парламентта бары тик профессиональ сәясәтчеләр эшләргә тиеш, ул халык парламенты булырга тиеш диелә.

24 июль кичендә Татарстан Дәүләт шурасына сайлауга намзәтләрне теркәү өчен имзалар һәм документлар тапшыру этабы тәмамлана. Татарстан парламентына сайлау 8 сентябрь көнне узачак.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

"Бердәм Русия" фиркасенең Татарстан бүлекчәсе "Республика игелеге – һәр кеше мәнфәгате" дип аталган сайлау алды програм чыгарган. Анда фирканең сайлауга "тәҗрибәле професионаллар, республика ватанпәрвәрләре"н чыгаруы языла.

Фирканең Татарстан бүлекчәсенең төп өстенлекле юнәлешләре арасында "күптелле мәгариф мохитенә ярдәм итү һәм аны үстерү" тора.

Фирка вәкилләре фикеренчә, бары тик алар гына "Русия алдында торган гаять әһәмиятле дәүләт бурычларын тормышка ашырып, Татарстанның тотрыклы үсешен тәэмин итә алалар".

Киләчәктә Татарстан өч телле полилингваль мәктәпләр челтәрен ачарга җыена.

БУ ТЕМАГА:

"Бу депутатлар халык хәтерендә кара тап булып калачак"

Бишенче чакырылыш Татарстан Дәүләт шурасында булган "Бердәм Русия" депутатлары 2017 елның 29 ноябрендә татар телен мотлак укытуның тыелуын хуплаган иде.

Азатлык белән сөйләшкән белгечләр Татарстан Дәүләт шурасының бишенче чакырылыш депутатлары халык мәнфәгатен кайгыртмады, мөстәкыйль дәүләт оешмасы булудан туктады дип белдерде. Татар телен якламаган, шартнамә озайтуны таләп итмәгән, Мәскәү җырын җырлап, Татарстан мәнфәгатьләрен саткан парламент булып истә кала ди алар.

11 июльдә Дәүләт шурасы соңгы утырышка җыелды. Көзен яңа сайланган парламент эшли башлый. Татарстан Дәүләт шурасына сайлау 8 сентябрьдә узачак. 100 депутатның 50-се фирка исемлекләре аша, 50-се бер мандатлы сайлау бүлгеләре аша сайланачак.

Азатлыкның Telegram каналына кушылыгыз!

Язучы, "Безнең мирас" журналы баш мөхәррире Ләбиб Лерон көзен узачак Татарстан Дәүләт шурасы сайлавында катнашырга җыенуын белдерде. Хәзер ул Ык буе бер мандатлы сайлау бүлгесендә бәйсез намзәт буларак сайлау көрәшенә чыгу өчен имза җыю эшләре белән йөри. Әлеге бүлгегә Леронның туган районы Актаныш, шулай ук Минзәлә һәм Мөслим районнары керә.

Леронга бу сайлауда катнашу мөмкинлеге бирелсә, аның көндәшләре Дәүләт шурасының Дәүләт төзелеше һәм җирле үзидарә комитеты рәисе Алберт Хәбибуллин ("Бердәм Русия"), "Гадел Русия" фиркасенең Зәй бүлеге шурасы әгъзасы Сергей Зыков, КПРФтан Алмаз Гомәров һәм ЛДПРдан Рунар Фәрхетдинов булачак.

Азатлык Ләбиб Лерон белән аның Дәүләт шурасына нинди максатлар белән керергә җыенуы турында сөйләште.

— Журналист буларак мин гел юлда, бөтен районнарга да йөрим, андагы чишелмәгән проблемнарны күрәм. Элегә энергия ташып торганда шул проблемнарны чишәргә булышасым, халыкка хезмәт итәсем килә. Үз гаиләмне генә алсам да, халыкны борчыган проблемнар минем гаиләмдә дә бар. Минем хатыным — укытучы. Шуңа күрә мин укытучыларның кәгаз тутыру эшенә күмелгәнлеген беләм. Эш эшлисе, балаларны чын мәгънәсендә тәрбиялисе урынга укытучылар урамнарга чыгып әләмнәр болгап йөрергә мәҗбүр. Кая кирәк булса, хакимият шул ук укытучыларны йомышчы малай урынына чаптыра.

Мәктәпләрдә татар теленә һөҗүм башлангач минем хатыным да башка укытучылар кебек авыр хәлдә калды, елашып беттеләр. Әлегә эшләп йөри, әмма бик авыр булды, тел мәсьәләсе минем йөрәгемә бик каты сукты. Мин, баш мөхәррир буларак, татар теле укытучылары белән даими очрашып торам. Татар теле укытучыларының да, башка укытучыларның да хәле, ничек яшәве турында каяндыр укып, кемнәндер ишетеп кенә түгел, үзләреннән беләм.

Яшьләр проблемнарын алсак, минем ике кызым бар. Ләйлә һәм Айсылу. Айсылу яшь гаиләләргә рәтенә керә. Яшь гаиләләрнең ссуда, кредит алу, кече бизнес ачу проблемнары да мине борчый. Андый проблемнар күп. Аларны рәсми рәвештә теркәп үз програмымны әзерләргә телим.

Безнең күп кенә матур авыллар бетеп бара. Ул авылларда йортларны алдан төзетеп яшь гаиләләрне шул әзер йортларга кайтарырга, аларга җир һәм ссуда бирергә кирәк дип уйлыйм. Аннан соң аларга акрынлап түләү мөмкинлеге бирергә кирәк. Эшләргә атлыгып торган, энергияләре ташып торган күп кенә яшь егетләрне беләм. Күбесенең мөмкинлекләре юк, акчасы юк, ә аларга ипотека алу бик авыр. Дәүләт шундыйларны күреп алып аларга ярдәм итсен иде. Шундый яшьләргә ярдәм итү өчен республика күләмендәге програм әзерләү мәсьәләсен күтәрер идем.

Пенсия яшен арттыру да борчый мине. Күпләр, бигрәк тә ирләр пенсия яшенә дә җитә алмый үлеп китә. Минем бер күршем пенсиягә чыгуга шулай китеп барды, бер ай пенсия ала алдымы, юкмы — белмим. Ничә татар язучысы пенсиягә дә чыга алмый үлеп китте. Пенсионерлар турында да програмым бар. Әлегә рәсми теркәлмәгән килеш ул турыда тәфсилләп сөйләп тормыйм.

Күп кенә авылларда, бигрәк тә Актаныш якларында юлда мобиль интернет эшләми. Ә хәзер эшмәкәрлек белән шөгыльләнгән яшьләргә интернет бигрәк тә кирәк. Хәтта телефон сигналы булмаган авыллар да бар. Авылны яшәртү өчен анда интернет кирәк. Ә авылларның бетүе безнең Татарстан һәм татар халкы өчен бик зур фаҗига булачак.

Минем улым Бәхтияр — инвалид. Мин инде 29 ел буе шул улым белән йөреп районнардагы һәм Казандагы медицинаның, хастаханәләрнең нинди авыр хәлдә булуын, алардагы проблемнарны да беләм. Хәзер күпләр танышлык ярдәмендә генә табиблыкка укып чыга. Ул табибларның белемнәре бармы, юкмы — анысын белмим. Шундыйларны хәзер бүлек мөдирләре итеп куялар. Мин барган хастаханәдә шундый бер яп-яшь кенә кызны бүлек мөдире итеп куйганнар иде. Кирәк чакта эзләп карадык, таба алмадык. Бәлки төне буе йөргән булгандыр, безгә кирәк чакта ул бүлмәсендә йоклап утырган булып чыкты. Дәүләт шурасына сайлансам бу проблемнарны да күтәрер идем.

— Әмма сез әйткән бу проблемнар Дәүләт шурасы гына хәл итә торган проблемнар түгел бит. Күп нәрсәне Русия думасы чыгарган кануннар билгели. Күп нәрсә бюджетның ничек бүленүеннән дә тора.

— Мин аларның барысын да аңлыйм. Татнефтьнең күпме акчалары федераль үзәккә киткәнен дә беләм. Әмма аларга гына карап, алардан өмет итеп утырсак, без алга бара алмыйбыз. Без үзебез нидер эшләргә тиеш. Хәзер татар стратегиясе карала. Әгәр ул кәгазьдә генә калса, без бер адым да алга китә алмаячакбыз. Без нәрсә дә булса эшләргә тиешбез. Һәркем үз өлкәсендә эшләргә тиеш. Кемдер үз авылында чишмә ача, кемдер юл кертә, кемдер кафе ача. Барысы да халык мәнфәгате өчен эшләнергә тиеш.

— Сез сайлауда көрәшергә теләгән бүлгегә Актаныш, Мөслим һәм Минзәлә районнары керә. Бу районнар гел хакимияттәге "Бердәм Русия" өчен башка районнардан күбрәк тавыш биреп килә. Ә бу сайлауда сезнең төп көндәшегез — Дәүләт шурасының Дәүләт төзелеше һәм җирле үзидарә комитеты рәисе, "Бердәм Русия" әгъзасы Алберт Хәбибуллин. Бу районнарда аны җиңеп булыр дип ышанасызмы?

— Әгәр дә җиңәсемә ышанмасам, бу сайлауга чыгып та тормас идем. Беренчедән мин халык арасыннан чыккан гади кеше, әлегә сәясәт белән бозылмаган кеше. Минем үз хезмәтем, үз яшәешем белән яулаган Ләбиб Лерон дигән исемем бар. Шушы исемем — минем таныклыгым. Бу районнар — минем туган ягым. Туган ягым миңа бу мәсьәләдә булышыр дип уйлыйм. Мин үзем дә чын-чынлап халкыма, менә шушы туган ягыма булышу максаты белән барам сайлауга. Язучылар хакимият башлыкларын, мэрларны җиңеп чыккан очраклар да бик күп булды бит. Без язучылар артистлардан шуның белән аерылабыз: без бернинди дә акча артыннан йөрмәдек.

Мин хәзер кайтып шул якларда йөрергә тиеш булам. Без һәрвакыт юлда. Аларның күңелен борчыган мәсьәләләр — мине дә борчыган мәсьәләләр дип әйтергә кирәк. Күбесен белеп бетермисең бит инде кайсы районда нинди проблемнар булуын. Шуңа күрә хакимият башлыклары белән дә мин яхшы мөнәсәбәттә. Журналист һәм язучылык хезмәте хакимият белән даими аралашып торудан тора. Мин әтием — тракторчы булган кеше. Һәм бик каты күңелем төште җирләрнең шундый ташландык хәлгә калуына. Күп районнарда ташландык җирләр барлыгын беләм. Инвесторлар берни чәчми. Алар иминиятләштерә дә, соңыннан һава торышы әйбәт булмады, җир салкын иде, уңыш начар булды дип акчасын гына алалар. Ә анда шайтан таягы үсеп утыра. Шундый хәлгә төшерелгән җирләр — проблем. Кайбер элекке чәчүлекләрдән инде каеннар үсеп утыра.

— Сайлаучылар сезнең өчен тавыш биргән очракта да, ялган кәгазьләр ташлап яки тавышларны үзләренә кирәкчә санам башка кешене уздырырга мөмкиннәр дигән шик бар. Ул хакта ни уйлысыз?

— Андый шик булуын беләм. Тавышларны санау дөрес булсын. Аллаһ Тәгаләдән шуны гына сорыйм. Шундый вакытта ялган әйберләр булмасын. Бер шәһәрдән икенче шәһәргә барганда алмаштырулар булмасын. Күзәтүчеләрне чыгарып җибәреп икенче кәгазьләр тутыру булмасын. Ялган озакка чыдамый, хакыйкать барыбер бәреп чыгачак.

— Соңгы вакытта халыкның сайлауларга өмете кимеде. Ничек тавыш бирсәң дә нәтиҗәсе гадел түгел дип халык сайлауга йөрми башлады. Сезнең катнашу сайлауга игътибарны арттырып "Бердәм Русия"гә ярдәм итү генә булмасмы?

— Мин аларын әйтә алмыйм. Халык надан түгел. Хәзер бөтенесе дә укымышлы. Барысын да күрәләр һәм беләләр. Ләкин өметсез — шайтан. Әгәр кулыбызны селкеп утырабыз, сайлауга бармыйбыз, мөнәсәбәтебезне белдермибез икән, дөрес эшлибез дип уйламыйм. Намзәтләрне белергә, биографияләрен өйрәнергә кирәк. Кешенең биографиясеннән күп әйбер күренә. Укымышлы кеше бу әйберне аңларга тиеш.

Хәзер бит хакимияткә баеган кешеләр килде. Биш ел элек тә киңәшләшеп карадым. Ул вакытта миңа "Син майонез патшаларын җиңә аласыңмы?", диделәр. Минем бүгенге көндә бер тиен дә акчам юк. Ләкин мин дусларга, танышларга ышанам һәм сайлау вакытында миңа да финанс ярдәме кирәк булачак. Шунсыз булмый да ул. Эш урыныңнан, кемнеңдер булышуыннан файдалану фиркаләргә, депутатларга ышанычны бетерде. Ләкин без һаман шулай булачак дип барсак, безнең ил һәм Татарстан алга китмәячәк. Разил Вәлиевләр һәм гомумән халык мәнфәгатьләрен яклап чыгыш ясаган депутатлар берничә генә булдылар. Алар чыгыш ясамаса, безнекеләр аларны сүгә башлый. Ә бит 70-90 процент депутатлар беркайчан да трибунага чыгып та карамады. Хәтта сессияләргә килеп йөрмәгәннәрен дә беләм. Алар шул байлык белән барган. Һәм хәзер дә депутатлыкка барырга теләмәүләре шул байлыклары тупланган булу белән бәйле. Шул байлыкны милек декларациясендә күрсәтәселәре килми. Халык намзәтләрнең нинди максат белән баруын дөрес аңласын иде. Партия мәфнәгатен кайгыртып барамы ул, яки гади сайлаучыны яклап барамы.

— Сайланган очракта нинди канун өлгеләре тәкъдим итәр идегез?

— Әле әзерләп куйган програмнарым юк. Мин әле апрельдә генә хәл иттем. Хәзер өйрәнәм. Киләчәктә ачыклабрак әйтермен. Мин әле рәсми теркәлмәгән. Әле имзалар җыярга тиешмен. Документларым беркем бәйләнерлек булмаска тиеш. Хилафлыклар булырга тиеш түгел. Кеше имза җыйганда ялган мәгълүматлар кереп китәргә мөмкин. Ә бу депутатлыкка барганда ярамый торган хәл. Бу мин белгән авыллар бит инде. Шул авылларда эшләдем Минзәләдә. Мөслимне дә аркылыга-буйга йөргән кешемен. Актанышны да беләм. Шуңа миңа кешеләр белән очрашу кызык. Аларның күбесе мине белә. Үз авылдашы кебек елмаеп каршы алалар. Татар тотып карамый ышанмый диләр. Мин шундый татарлардан инде.