Гостями очередного выпуска "Татарча подкаст" на Радио Азатлык стали молодые ученые. Доктор химических наук (PhD) Амир Хабибуллин живет в Канаде. Кандидат физико-математических наук Камиль Хадиев проживает в Казани. Можно ли математику, физику и химию изучать на татарском языке, а главное - нужно ли? У вас есть уникальная возможность послушать, как ученые с разных концов света говорят об этом на татарском языке. Предлагаем короткий отрывок из текста с переводом некоторых слов.
Милли университетның кирәге бармы?
(Нужен ли национальный университет?)
Камил (Камиль Хадиев) сүзләренчә, балалар фәннәрне (науки) ана телендә (на родном языке) өйрәнергә тиеш (должны). Чөнки терминнарны алар әле абстракт сүзләр белән аңламый (не понимают), тотып карарга (потрогать) кирәк. Аннан соң абстракция бара (идет). Әгәр ул өстәлнең өстәл икәнен аңламаса (если не поймет, что стол это стол), аңа ниндидер "table" дип кенә әйтсәләр, баланың интуициясе үсми (не развивается), ул яңа әйберләр уйлап чыгарырга (изобрести) сәләтле булмый (не способен) дип саный Камил.
Әмир (Амир Хабибуллин) әлеге проблемга студентлар ягыннан (с точки зрения студентов) карарга кирәк дип саный. Әгәр мәктәптә татарча укыган баланың киләчәктә (в будущем) дә татарча укыйсы килә икән (если хочет учиться), аңа үзе бик яхшы аңлаган телдә (на хорошо понятном языке) укуын дәвам итү мөмкинлеге (возможность продолжить) кирәк ди ул.
Әмир шулай ук Канададагы башлыча инглиз телле (в основном англоязычный) булган Онтарио төбәгенд
ә яшәүче французлар мисалын китерә. "Алар аз санлы. 50-60 ел дәвамында (на протяжении) биредә француз теллеләр (франкоязычные) үз университетын булдыруны таләп итеп килде (требовали). Моңарчы хөкүмәттән җавап бер булды (один ответ): француз телендә укырга теләсәң, француз теллеләр күпләп яшәгән Квебек провинциясенә бар (едь), анда бар шартлар да тудырылган (созданы все условия). Шунлыктан бу француз балалары йә инглиз теле өйрәнеп Онтарио, Торонто университетларында укыды, йә Квебекка барды. Ниһаять (наконец) 2020 елда Онтарио хөкүмәте (правительство) аларга шундый уку йорты ачты (открыло такое учебное заведение), студентлар җыю (сбор) турында игълан итте (объявило). Әмма инде теләүче балалар калмаган иде (не осталось). Соңга калып (опоздав) ясалган әйбернең файдасы булмады (не было пользы). Берничә параллель китереп була монда татар теле белән", ди Әмир.
Фәнне татар телендә популярлаштыру ни өчен үсеш алмый?
(Почему не работает популяризация науки на татарском)
Камил татар телендә математика дәресләре бирә (дает уроки). Ләкин бу гаиләдә (в семье) татарча сөйләшкән балаларга гына кызык (интересно) ди ул. Аның фикеренчә, грантлар һәм башка төрле юл белән (другим способом) акча алып булса, татарча төрле фәнни-популяр әйберләр язучы табылыр иде (нашелся бы). Ләкин төп шарт (главное условие) – уникаль контент булу. Мондый китап урыс телендә юк икән, аны сатып алачаклар. "Мәгълүматны тәкъдим итү рәвеше (способ презентации информации) уникаль булырга тиеш. Әйтик, Кояш (Солнце) турында барысы да белә инде, ләкин аны матур итеп, татар телендә кызыклы итеп язсаң (если написать красиво и интересно на татарском), бала алачак", дип саный Камил.
Әмир исә татар балалары арасында андый ихтыяҗ (такого спроса) юк дигән фикердә (придерживается мнения). Алар урыс телен белә, бөтен популяр видеоларны карый алалар (могут посмотреть). "Бу татар теле проблемы гына түгел, хәтта Европада кече телләр белән (с малыми языками) дә шундыйрак хәл. Кызымның (у дочери) математикадан татар телендә бер китабы бар. Ләкин ул математика өйрәнер өчен түгел, ә татар теле белән кызыксынсын өчен алынган (куплена для того, чтобы интересовалась татарским). Эмигрантлар арасында мондый әйбергә ихтыяҗ бар", ди ул.
Сүзлек: Туган телдә белем алу кирәк
- фән – наука
- ана теле – родной язык
- аңлый (аңламый) – понимает (не понимает)
- тотып карарга – потрогать
- уйлап табарга (уйлап чыгарырга) – изобретать
- үсә (үсми) – развивается (не развивается)
- киләчәк – будущее
- мөмкинлек – возможность
- шарт – условие
- игълан – объявление
- фикер – мысль
*****
Понравился материал? На татарском языке полностью можете его прочитать здесь.
Если вы хотите почитать литературные тексты, то в нашей рубрике "Читаем на татарском" можно найти тексты татарской и мировой литературы. Все тексты адаптированы для изучающих язык, к ним прилагаются аудио, перевод ключевых фраз и тест.
Не забывайте заглядывать на наш сайт, каждый день вы найдете что-то новое и интересное! Также подписывайтесь на наши соцсети: мы есть в Вконтакте, Telegram-е, Facebook-е и Instagram-е.
