Bu comğada Rusiä prokurorsız qaldı. Vladimir Ustinovnı baş prokuror vazıyfalarınnan çığaru turında qararnı Federatsiä Sovetı berniçä minut eçendä qabul itte. Äle küptän tügel genä cinayätçelärneñ, korrupsiä sazlığına batuçılarnıñ, terroristlarnıñ tetmäsen tetep çığışlar yasağan şundıy zur türä ğariza birgän dilär. Ğarizasın birüen birgän, ä üze şul ğariza qarala torğan Federatsiä Şurasına kilmägän dä. Häm bu ğarizanı qänäğätländerü öçen barlıq senatorlar da tawış birgän. Barı ike keşe genä başqaçaraq uylıy ikän. Alar Ustinovnı eştän alu öçen tawış birmäsälär dä, prokurornıñ yazmışı xäl itelgän.
Mäskäw qayda häm Qazan qayda? Rusiäneñ baş prokurorı üze tatar tügel, tatarlar turında ällä ni qayğırtqanı da bulmadı. Bu turıda söyläp tä torası yuq kebek. Ämma bit bu keçkenä keşe tügel. Anıñ färmanı belän barlıq ölkä, respublika häm rayon prokurorları bilgelänä. Tiktomalğa ğına prokuror alıştırmıylar. Qazandağı wağraq çinovniklar şulay dip faraz itte. Beräwlär äytä, berär gönahı çıqqandır dip. İkençeläre isä, kiresençä, gönahlılarnı faş itüe öçen uç almıylar mikän di. Bälki äle anıñ utırğan urını berär bik xikmätle keşegä kiräk bulğandır. Çinovnik xalqı üz däräcäsendä, üz kabinetında häm oyışmasında xällär niçek, näq şulay kürä dönyanı. Ämma barıber aptırattı bu xäl. Cide federal' okrug tözegändä dä aldan äytep, kiñäş totıp tormadılar. Gubernator, prezidentlarnı saylıysı urınğa bilgeläw turında iğlan itkändä dä şulay buldı. Açıqlıq zamanı dilär. Meñnärçä jurnalistlar, mäğlümat üzäkläre qullarına mobil' telefonnar, kitap qädär genä komp'yuterlar kütärep yörilär, ber mizgeldä hämmä mäğlümatnı böten dönyağa taratalar. Xäzer inde Qazannan saylanğan ike senatorğa da şaltıratıp qaradıq. “V çem delo?”, dibez. Säbäben xäzer döp-döres kileş xalıqqa citkeräbez. Ä säbäpne äytüçe yuq. Üzläre tawış birgännär, üzläre ni öçen keşene eştän çığarunı töpçenmägännär. Töpçensälär dä, kem äytsen inde alarğa. Prezident täqdim kertkän, yuğarı palata anı qararğa tieş. Uñay yaqqa, älbättä. Şunıñ belän wässäläm.
Kemder keläm astında mış-mış itep köräşep yata ikän, anda da qısılıp torası yuq. Kiräk bulsa, säbäben äytälär. Menä Yuri Skuratov. Anı yartı yıl buyı eştä azat itä almıyça şul uq senatorlar mäş kilde. Täfsille faktları küp ide. Menä Sergey Dorenko ügez kebek usal qaraşı belän televizor ekranınnan xalıqnı sözä. Zur itep prokurornıñ zäñgär pogonlı mundirı kürsätelä. Menä Skuratov ber fatirğa kerä, anda anı ike qız çişenderälär, üzläre dä çişenä, irkälilär. Böten Räsäy, dönya bu xälne kürä. Bu kinonı töşerüçelär älege tamaşanıñ awazların da yazdırıp alğannar. Skuratovqa oşağan keşe qızlar belän äybätläp söyläşä. Berse tatar ikän. Kürenep tora, anıñ biş waqıt namaz uqıp, tuğan tel, ädäbiät tarixı belän qızıqsınuı, milli ğöref-ğadätlärne ütäwe bik şikle. Prokuror da keşe bit. Ul soraştıra - sin tataroçkamı di. Äye, di tegese. Äәә, Tatarstan, Qazan, Şäymiev, di. Mäskäwdä torıp tuğan telen onıtqan bu xatın-qız inqar' itmi. Çığışı belän tatar ikän, xätta faxişä dä üzeneñ tamırınnan waz kiçä almıy. Şul waqıtta millät turında borçıluçı zıyalılar tatar xalqınıñ zur häm abruylı buluı turında uylağandır äle. Millät yuq, ul bulmasqa tieş, barısı da onıtqan inde disäñ dä, xätta general prokuror, zäñgär mundirın salğaç ta, tatarnı, Tatarstannı, anıñ citäkçesen onıtmıy. Pryamo bäğer türlärenä sibelgän ber çemetem toz kebek haman tatar yata bik küplärneñ xäterendä. Üze teläsä dä onıta almıy ul bu xalıqnıñ barlığın, qayan kilgänlegen, qaya yul totqanlığın. Yarar, Yurist Skuratovnı bik kiräk bulğaç, menä şul televizor aşa kürsätelgän pornofil'mnar yärdämendä köçkä-köçkä – yartı yıl buyı tartışqaç – nihayät ozattılar.
Ä Vladimir Ustinovnı, äytkänemçä, biş minutta xäl ittelär. 140 million xalqı bulğan il baş wata. Kemne nigä zur wazıyfağa quyalar häm ni säbäptän çığaralar? Säbäbe bulmağaç, nigä äytmilär? Bez Tatarstan prokuraturasına şaltıratıp, täfsille mäğlümat alırğa buldıq. Mäğlümat üzägendä eşläwçe Rufiä Xämidullina süz öçen kesägä kergännärdän tügel. Ämma ul da, berni belmibez, berni äytmibez, dide. Ämma prokuratura da pänceşämbe könne ük Ustiwnıñ ğariza birüen işetkän. Läkin işetüe turında da räsmi räweştä xäbär birergä xaqı yuq ikän. Menä şundıy xikmätle xällär. Bügen prokurorlar kemgä 5, kemgä 25 yıl törmädä utırırğa ikänlegen mäxkämälärdä isbatlıy, Xadorkovskiy kebek super baylarnı ällä qaylardan tabıp, katalajkağa kiterep sala. Ä irtägä şularnıñ iñ zurısın – tawışsız-tınsız ğına çığarıp cibärälär. Menä şul prokurorlar taläbe buyınça bit inde yözlägän, xätta meñlägän tözätmälär cirle qanunnarğa, respublika konstitutsiälärenä kertelde. Qayber möstäqillek deklaratsiälären dä botarlıy başlağannar idelär. Prokuror qanun ütäleşen küzätä. Ul barısınnan da östen. Östenlekkä östen, ämma bit änä Skuratov, menä Ustinov. Kemnärder mal büleşep, qabırğalar sanaşqanda, kemnärneñder başları tişelä. İñ äybäte – başıña kästrül genä kiep yörü.
Axırda äytim, prokurorlar da keşe, alarnıñ da törlese bula. Tatarstannıñ baş prokurorı Qäfil Ämirov berniçä kitap çığardı, Qazan uramnarınıñ här poçmağın täfsilläp maxsus beleşmä äzerlägän. Üze tatarça bik matur söyläşä, küñele dä millätkä açıq. Tatarstan qanunnarın üzgärtkändä canı tınıç bulmasa da, barıber kemder tözäter, qanun buyınça yäşärgä kiräk dip sanadı. Üze çın sänğät'çä fotoräsemnär kürsätep, kürgäzmälär ütkärä, xätta tabiğät küreneşläre töşkän fotoräsemnär al'bomı da basılıp çıqtı.
İnde xäzer ber añlatmıyça, zur prokurornı eştän ozatqanda närsä eşlärgä qala? Menä şul nervlarnı tınıçlandıra torğan tabiğät surätlären, peyzajlarına qarap, tirän sulış alırğa qala. Znanie preumnojaet skorb' - ğilem qayğını arttıra digän ğibärä bar. Şulay şul. Küp belsäñ, tiz qartayırsıñ. Bu comğa şulay xikmätle buldı. Tik beraz ğına eçtäge qort selkenep quya - irtägä ni bulır? Xäyerlegä mikän bu xällär? Beläse ide bit. Qaywaqıtta añlaşılmağan närsä turında, prokuror dobavit, prokuror östär äle, dip äytälär. Östägelär tartışqanda, bezneñ taz başlarğa da taş töşmäs mikän?
Rimzil Wäli
