Başqalada şuşı könnärdä ütkän xalıqara konferensiä, yuğarı hönäre belem birü däwlät mäğärif uçrejdeniese “Tatar däwlät gumanitar-pedagogiqa universitetı” oyışuğa 130 yıl, tatar tele häm ädäbiäte belgeçläre äzerli başlawğa 80 yıl tuluğa bağışlanğan ide.
90 yıllar başınnan alıp Tatarstanda tellär turındağı qanunnı ğämälgä aşıru buyınça keçe häm zur eşlär alıp barıla. Şuşı waqıt aralığında törle uqu yortları bazasında da, fännär akademiäse initsiativası, Tatarstan Däwlät şurası, ministrlar kabinetı täqdime belän fänni-ğamäli konferensiälär, belgeçlär-ğalimnär belän cıyılışlar ütkärelep kilä. Qazannıñ Tatar däwlät gumanitar - pedagogika universitetınıñ yaña açılğan binasında uzğan xalıqara konferensiä başqalarınnan masştablığı belän ayırılıp tora di şuşı uqu yortınıñ uqu-uqıtu eşläre buyınça prorektor, filologiä fännäre doktorı, professor Rädif Cämäletdinov. “Küp telle däwlät şartlarında tuğan tellärne saqlaw häm üsterü: problemalar häm perspektivalar” – dip atalğan xalıqara fänni-ğamäli konferensiä turında qısqaça Rädif Cämäletdinov bolayraq täfsilläde:
- Konferensiädä 500гә yaqın ğalim qatnaşa:Rossiäneñ törle töbäklärennän, çit illärgä kilgändä AQŞ dan, Fransiädä, Germaniädän, Qıtaydan. Alar 30 yaqın. Konferensiädä bik küp çığışlar yasaldı, mäsälän Törkiädä kilgän ğalimnärneñ çığışları ayıruça iğtibarğa layıq.
Törkiädän digännän, älege konferensiägä qatnaşuçı, Qazanğa berençe tapqır kilgän Ozqan Östekten “Törek tele dialektında tatar süzläre” – digän fänni eşe belän çığış yasıy. Ozqan äfände Törkiädäge EĞE universitetınıñ törek tele häm ädäbiäte professorı:
- Bez üzebez İdel-Ural töbägen bigräk tä tikşeräbez. Min törek dialektındağı tatarça süzlärne qaradım, 20дән artıq süz taptım, şul xaqta çığış yasadım.
Sez Törkiä professorı Ozqan Östektenne tıñladığız. Tatarstannıñ ministrlar kabinetınnan mädäniät häm tellärne üsterü başlığı Kim Miñnullin xalıqara konferensiädä qatnaşa. Ul üz çığışında tatar teleneñ däwlät däräcäsenä citkerü yağına tuqtalıp kitte:
- Bügenge köndä ike däwlät telen dä ber däräcädä alıp baru mexanizmnarın kürsätkän normativ dokumentlar bulırğa tieş. Läkin alar bezneñ eşlänmägän. Mäskäw normativ bazasında, zakonnarda birelgän mömkinlekkä barıp citärgä kiräk. Normativ dokumentlar eşlär öçen belgeçlär kiräk, tatar öçen eşläwçe belgeçlär kiräk.
Konferensiä 3 teldä alıp barıla: tatar, rus, ingliz. Açılışta TDHPU nıñ rektorı Cämil Nigmätov ta 3 teldä söyli. Qalğan illärdän, mäsälän Fransiädän kilgännär - fransuzça, töreklär – törekçä çığış yasıylar. Xalıqara konferensiäneñ teması şaqtıy kiñ quyılğan ide, anda ber telne genä ayırıp qarap bulmıy. Läkin bez tuğan telebez tatar tele bulğaç, şunda qatnaşqan tatar tele uqıtuçısı fikere belän dä tanışırğa buldıq. Qazan däwlät universitetı tatar telen öyrätü kafedrası dotsentı Räsimä Şämsetdinova söyli:
- Älege çara bik produktiv ütte. Oyıştıruçılar bik äybät äzerlängännär hä äzerlägännär. Tatar filologiäse ölkäsendä eşlägän ğalimnärneñ dä çığışları nindider dejur çığış qına tügel, ä tatar tele öçen yanıp yörülären kürsätkän çığışlar buldılar.
Törle ölkä-illärdän kilgän ğalimnär Tatarstanlılar belän ayırım 4 seksiägä bülenep ber-berseneñ täcribäläre belän urtaqlaştılar, fikerlär alıştılar. Qunaqlar Qazan Sabantuyında da buldılar. Xalıqara konferensiä kiläçäktä Tatarstanda tel ölkäsendä barğan waqiğalarğa tä'sir itärme yuqmı, menä ansın belgeçlär üzläre dä äytä almıy. Bälki 10-15 yıldan, bälki yartı ğasırdan soñ nindider tögäl üzgäreşlär buluı mömkin, läkin bu äle farazlar ğına di alar.
Röstäm İsxaqi
