Sember qalasında tatar milli komponentlı mäktäp açu turında küptän inde süz bara. Yaña citäkçelekneñ wäğdäläre turında “Azatlıq” radiosı aşa da xäbärlär bulğaladı. Ölkä başlığı Morozovnıñ häm şähär merı Yermakovnıñ saylaw aldı kampaniäsendä şuşı wäğdä tatar öçen töp “täti” bulıp ta xezmät itte. Xätta 1989-yılnıñ aprelendä tuğan “Çişmä” tapşıruınıñ 15 yıllıq yubiley da, Yermakov ğözere buyınça, 2004 oktäber ayında uzdı. Häm şunda 1500 keşe aldında Sergey Yermakov ant itkändäy wäğdä birgän ide. Döres, başta uq kisätep quydılar: 2005 bulmıy, äzerlek kiräk, 2006 açılaçaq.
Äye, äzerlek kiräk. Änä Mäläkästä mäktäp açası yılda ul waqıttağı şähär merı Sergey Morozov mäktäp açu mäsäläsenä fevral'' ayında uq soñğı räsmi noqta quyğan ide bit. Äzerlänergä 6 ay birep. Semberdä isä wäğdä itelgän mäktäp açu turındağı qarar ömetlärne uyatıp häm sünderep, ozaqqa suzılğan şiklär, bäxäslär, qarşı torular, tikşerenülär aşa bik ozaq kötterep tudı. Häm aña, nigäder, Yermakov üze tügel, anıñ wazifaların başqaruçı Aleksandr Buqin qul quyğan.
Xäyer, niçek kenä bulmasın, qarar bar. Bulaçaq mäktäpneñ direktorı Älfiä Abutdinova räsmi räweştä iyül başında eşkä kereşäçäk. Läkin haman şul qähär suqqan “läkin”: här sıynıfta 25 baladan da kim bulmasın. Ä monısı inde XÄZER(!) xәaqimiättän tormıy. Yaña şähärdä yäşäwçe millättäşlärebez açıqlarğa tieş - kem bez? Milli üzañın saqlap qalğan xalıqmı, ällä inde tamırsız, telsez, imansız qalğan, qorsaq häm küñel açu turında ğına uylarğa sälätle qäwemme?
Ä älegä uqıtuçılar häm milli cämäğätçelek tırışlığı arqasında 70 çaması ğariza cıyılğan. Uzğan atnada şul äti-änilärneñ berençe cıyılışı buldı. Bu turıdağı iğlan “Ömet” gäzitendä basıldı häm RTR kanalınıñ urısça xäbärläre arasında äytelde. Şunısı ayıruça möhimder: şul xäbärne televizor aşa işetkän 4 äni keşe dä ğariza alıp kilgän.
Cıyılışnı İdelaryаğı rayonı Mäğärif idäräse başlığı Tat''yana Çernova açıp cibärde. Ul älege qararnı rayonda milli tellärgä uñay qaraşnıñ tağın ber çağılışı dip bäyäläde. Häm här sıynıfta 25 bala tuplaw kiräklegenä basım yasadı. Avtonomiä räise Roza xanım Äxmätcanova Mäläkästäge mäktäp eşçänlege belän häm şuşı bulaçaq mäktäpne açu xästärlekläre turında süz tottı. Direktor wazifalarına alınğan Älfiä Abutdinova uqu programması belän tanıştırdı. Ul ayıruça tatar teleneñ başqa fännärne üzläşterügä qomaçawlamayaçağın assızıqladı. Programma Dimitrovgrad mäktäbeneke nigezendä eşlände, häm anıñ uñışları turında da süz tottı. Älfiä xanım ayıruça töştän soñğı tügäräklärneñ faydasına da basım yasadı. Bigräk tä milli köräş, tatar sänğäte, tatar aşları, milli kiemnär, umartaçılıq tügäräkläre faydalı bulır, dide.
Aña ata-analar bik küp sorawlar birdelär. Älfiä xanımnıñ töple cawapları härkemne qänäğätländererlek yañğıradı. Älfiä xanım işetkännären başqa äti-änilärgä citkerüne, alar arasında da ügetläw eşläre alıp barunı soradı. Annan soñ süz alğın “Tuğan tel” wäkile isä bu eşne härberebezneñ izge wazifası, dip atadı. YÄ härberebez ikeşär bala cälep itäbez, yä yarıq tağaraq yanında utırıp qalabız. Dus-işlär, kürşe-tirälär, tuğan-tumaçalar arasında eş alıp barunı ciñeläytü maqsatınnan, maxsus äzerlängän mäğlümätlär taratıldı. Sarıtaw, Samar, Mäläkäs mäktäpläreneñ uñışları turında “Azatlıq” radiosı aşa yañğırağan yäki “Tatar-inform” saytına elengän qayber mäğlümätlär, şulay uq kürenekle şäxeslärneñ ana tele, milli tärbiä turındağı aforizm-täğbirläre tuplanmaları. Şul isäptä – İñbaşı Putinnıñ “polnaya dur'' i bred” turındağı süzläre dä.
“Ömet” gäzite redaktorı İsxaq Xälimev bu mäğlümätlärne gäzittä dä bastıraçağın belderde. Ul şulay uq milli mäktäplärneñ tärbiäwi ähämiätenä ayıruça tuqtaldı. Qazannan alıp qaytqan tä''sirläre belän büleşte.
Ägär dä mäktäp açılmasa, bez Rusiädä genä tügel, böten tatar dönyasında oyatqa qalaçaqbız. Menä gubernator şartlar tudırdı, ä Ul''yan tatarları şunıñ belän faydalana almadılar, digän süz taralır, dide çığış yasawçı.
Äye, İsxaq xaqlı da kebek. Qızğanıç ki, oyatqa qaluıbız ixtimalınıñ säbäpläre dä yuq tügel. Barça mäktäplärdä dä may ayında uq uquçılar sanı açıqlanğan häm qazna aqçası şunnan çığıp bilgelängän dä inde.
Mäktäp direktorları awızınnan “Här bala öçen ayaq teräp köräşäçäkmen”, digän süzlär dä işetelgäläde. Alarnı matdi yaqtan añlap ta buladır: här kitüçe bala “üz aqçasın da” alıp kitä iç. Ruxi yaqtan qortqıçlıq ğämäle bulsa da. Äle tumağan mäktäp moña qarşı niçek köräşä ala?
Mäğärif türäse Tat''yana Çernovanıñ cıyılışnı yapqanda: “Sorawlarığız tusa, kilegez, çişü yulların ezlärbez”, - digän süzennän faydalanıp, soñğı sorawnı şunduq birü mömkin buldı. Tat''yana Vasil''yevna isä “alarnıñ qarşı torırğa yuridik xaqı yuq”, dip çiklände.
Räsäydä yurisprudensiägä häm aqçağa mönäsäbätlärneñ üzençäleklären iskä alsañ, qarşı toru ciñel bulmayaçaq.
Dimäk, oluğ sınaw tora Sember tatarları aldında.
Yaña şähär digänebez uzğan ğasırnıñ 70-yıllarında “Aviastar” tözü öçen tirä-yaq tatar-muqşı-çuaş awıllarınıñ yäş buının suırıp alğan. Alarnıñ balaları – bügenge äti-änilär. Urıs mäktäben tämamlağan, urıs moxitendä tärbiälängän buın. Sınaw digänebez -alarğa da milli üzañnı qaytaru burıçı.
Ayrat İbrahim, Sember
