Soñğı arada Sember militsiäse xezmätkärläreneñ başbaştaqlıqları Mäskäw mäğlümlät çaraları iğtibarın da cälep itte. Moña Qarsun rayonı Uçastoklar palnamuçları xezmäte başlığı Viktor Droninnıñ, soraw alğanda, üz ğäyeben tanımawına açulanıp, şik astındağı keşene qıynap üterüe tiräsendäge şaw-şular tä'sir itte kebek. Älbättä, ğäyeben tanımağan öçen genä keşe üterü qanunğa sıymıy. Bu cinayät öçen Viktor Dronin 11 yılğa xökem itelde.
Tik şunısı da bar: soraw alğanda militsiä xezmätkärläreneñ köç qullanuı ğädäti küreneştäy qabul itelä. Bıyıl ğına Eçke eşlär xezmätkärläreneñ tikşerü eşlären qanunsız ısullar qullanıp başqaruına qarata 13 cinayät eşe açılğan.
Militsiä xezmätkärläreneñ üzlären başqalardan östen ayırım ber qatlam itep totuları ğadi tormışta da küzgä bärelä. Ber genä oçraq. Kafeda ike eçep utıruçı arasında suğış çığa. Berse militsioner ikän. Çaqırılğan militsiä naryadı Pavel isemle ikençesen uçastokka alıp kitä. Läkin anıñ yasalma qoralı bulğan ikän – İdelaryäğı rayonı militsiä idäräse binasında qarşı alğan serjantnı atıp üterä, tağın 4 keşene yaralıy. Prokuratura bu bändägä ayıruça awır cinayät matdäse buyınça cinayät eşe aça: xoquq saqlawçılarnıñ ğömerenä qul kütärü. Pavel atlı bu keşegä qalğan ğömeren törmädä uzdırırğa turı kiler, dilär.
Älbättä, keşe üterüçeneñ urını – törmädä bulırğa tieş. Läkin xoquq saqlawçılarnıñ ğömere qanun buyınça da başqalarnıqınnan yuğarıraq bäyälänä ikän, bu küreneş üze ük keşelärne häm alarnıñ ğömeren törle sortlarğa bülüedäy kilep çığa. Häm näq şul postulat militsiä xezmätkärlären azdıradır da äle, di “Bolğar yañarışı” oyışması aktivistı Mönir Nasıyrov.
Ul ölkä Sabantuyı barışında “Bez – bolğarlar! Yäqutiä-Saxa, Tönya Osetiä-Alaniä ürnägendä üzebezneñ respublikanı da “Tatarstan-Bolğarstan” dip atawnı xuplawçılarnıñ imzaların cıyabız” digän şiğar elep quyğan. Häm 2-3 yöz imza da cıyğan. 3 militsioner kilep, şigaren yäşerüen, ğämälen tuqtatuın taläp itälär. Nasıyrovnıñ qarşı süz äytüen üze öçen mäsxärädäy qabul itkän ölkän leytenant formasındağı iserek militsioner anıñ bitenä suğa. İkençe märtäbä kitеrep suqqaс, Mönir, üze dä tüzä almıyça, bar köçennän anıñ da yañağına çapqan
Şöker, di ul, qulı qıçıtqan militsionernıñ başlığı aynıq ide. Häm Sabantuy köne buluı da tä'sir itkänder. Ämma härkön Sabantuy tügel bit, dimäk, militsiägä keşene tuqmap ırğıtu berni dä tormıy. Militsiäneñ başbaştaqlığı xakimiätne dä xäwefkä salğan, küräseñ. Şuşı arada militsiä tarafınnan zıyan kürgän yäki yärdäm sorağan oçraqta bitaraflıqqa yulığular turında mäğlümätlär tuplaw häm çaralar kürü öçen Işanıç telefonı bäyän itelde. Xäbärlärne tuplawçı qız äytüençä, çıltıratuçılar bik küp, qıynalu oçraqları da bar. Läkin ul anıq faktlar äytüdän baş tarttı. Işanıç telefonı bit, şiqayätçelärneñ isemnären bäyän itü – alar öçen xäwefle buluı ixtimal, dide. Häm iğlanda da “ne razglaşayıtsya” dielgän.
Xoquq saqlaw oyışmalarına qarata tağın ber ğibrätle küreneş. Mäğlüm bulğança, 2002-yılda bulğan “Nord-Ost” faciğäse waqıtında FSB başlığı Patruşev ta, Yäwlinski, Nemsov kebek säyäsmännärdä terroristlar başlığı Mäwsär Barayıwnıñ tanışı Zawrbäk Talxigovnı aradaşçı itep qullandılar. Totqınnarnı qotqaru öçen çın küñeldän tırışqan Zawrbäk kenä mäxkämägä tartıldı. Qorbannarnıñ tuğannarı niçek kenä tırışmasınnar, başqa sud-peresudlarğa “tabu” çäpelde. İmeş, terroristlardan isän keşe qalmadı, kemne sudqa tartırğa soñ?
10 yılğa xökem itelgän Zawrbäk Talxigov moña qädär qaydadır, Vologda yaqlarındamı inde, lager'da utırğan, dilär. Läkin anda “rejim bozğanı öçen” Mäläkästäge (Dimitrovgrad) törmägä küçergännär. Berär yärdämgä ömetlänepme, ällä mäğlümat birergä teläpme – ul “Novaya gazeta” belän niçekter elemtägä kergän häm anıñ berär xezmätkäre belän oçraşu teläge beldergän. Häm moña röxsät tä birelgän.
Läkin “Novaya gazeta” xezmätkäre kilüenä, ristan küreşer xäldä bulmağan häm küreşüdän baş tartqan. Çirläp kitkän ikän, nindider poroşok aşap.
Şuşı uq törmädä utıruçı danlıqlı polkovnik Budanov isä çirlämi. Çönki anıñ çirlärgä waqıtı da yuqtır: ike eş alıp bara bit. İkese dä ifrat ta cawaplı: sport belän şöğelländerep, ristannarnıñ tazalığın nığıta häm alar öçen ipi peşerü sexın citäkli.
Ayrat İbrahim, Sember
