Şuşı soraw FGUP “Poçta Rossii”neñ Ul'yan filialı Yazılış bülekçäsenä kiterde.
Şatlanırlıq närsä küzgä çalınmıy: ber genä basmanıñ da äbünäçelär sanı artmağan. Kiresençä, yıl sayın kimi bara.
İñ abruylılardan sanalğan “Tatarstan yäşläre” 2000-yılda – 27, 2004тә – 21, bıyıl 16 ğına danä. “Sabantuy” sannarı 5 – 2 – 1. “Watanım Tatarstan”nıqı 7 – 5 – 4.
Jurnallar da şundıy uq xäldä. 2 yıl eçendä “Sabıyğa” – 8 dän 3кә, “Yalqın” 8 dän 2 gä, “İdel”neñ tatarçası 9 dan 1 gä, “Qazan utları” 42 dän 20 gä, “Mäğärif” 39 dan 30 ğa, “Miras” 11 dän 6 ğa töşkän. “Söyembikä yarıysı kebek äle - 52 danä, läkin ul da 2 yılda 7 äbünäçesen yuğaltqan.
Küñellese dä bar: “Salawat küpere” 7 dän 16 ğa üskän.
Ğibrätle küreneş: säyäsät häm tatar yazmışları kebek citdi temalarğa zurraq iğtibar birüçe basmalarğa qarağanda, äbünäçe “Tämletamaq”, “Aş-su”, “Sälämätlek”, “Tabın serläre, “Yuldaş” kebek matdi yaqnı küzdä totqan basmalarğa kübräk yazıla. Mäsälän, “Yuldaş” üze genä 323 keşene qızıqsındırğan. Bu da Sember tatarında ruxi xalätkä iğtibar kimüenä işarädäy qabul itelä.
Tağın ber küzätü. Xalıq sanın äbünäçelär belän çağıştırsañ, İske Кulatкı rayonı uñay tä'sir qaldıra. Matdi yaqtan talanu arqasında xalıq sanın 15 yıl eçendä genä 25 protsentqa yuğaltıp, 16 meñgä genä qalsa da, uqmaşıbraq yäşägän Кulatкı tatarı Qazan basmaların kübräk yarata. Şulay uq 1943-yılğa qädär Samar ölksenä kergän Yaña Malıкlı, Mäläkäs rayonnarı xalqı çağıştırmaça kübräk uqıy. Ni äytsäñ dä, İdel-aryağı rayonnarı könçığıştaraq urnaşqan bit, Mäskäwdän yırağraq. Monısı isä Tatarstanda da şulayraq, dip işetkän bar.
Ämma niçek kenä bulmasın, Sember ölkäsendä tatar matbuğatına iğtibarnıñ kimi baruı küzgä bärelä.
Säbäpläre dä mäğlüm. 1959-yılda Xruşçev belän Suslovnıñ “iketellelek” bayrağı astında milli tellärne beterü säyäsäte üz cimeşlären artığı belän birde. İkençe säbäp - “Poçta Rossii”neñ yartı yıl sayın yazılu bäyäsen öskä sikertä kilüe. FGUPnıñ Podpisra bülege xezmätkäre Yevgeniä xanım äytüençä, moña da qaramastan, kerem üsmi, şul uq däräcädä qala. “Uquçını gäzit-jurnallardan bizderep, bezneñ citäkçelek üz utırğan botaqnı üz qulı belän kisä”,- dide ul.
Sember tatarları öçen tağın ber säbäp: Qazan – Ul'yan arası 230 çaqrım ğına bulsa da, gäzit-jurnallar Samar aşa 720 çaqrım ara uzıp kilälär. Äytik, iñ zur räsmi basmabız “Watanım Tatarstan” 10 köngä soñarıp kilä. Könüzäk xäbärlären 10 könnän soñ işetüneñ ällä ni qızığı yuq inde...
Soñğı yazılu kampaniäsendä tağın ber säbäp östälde – kataloglarnıñ añlaşılmas mantıyğı. Elemtä bülekçäsendä 2 katalog täqdim itälär. Semberdä çıqqanı “Katalog Rosiiyskoy pressı” dip atala. “Watanım Tatarstan” ğinwar-iyündä kataloglarda bulmağanğa, anı, redaksiädä aqça tüläp, konvertlarda ğına alırğa turı kilgän ide. İyüldän yazılırğa bula, digängä, iñ başta şunı ezlibez. Bu katalogta yuq. Monda ber genä Tatarstan jurnalı da yuq. Xätta “Söyembikä” dä. Anıñ qarawı “Başqortostan qızı” bar. “Ufa”, “Başqortostan” häm “Qızıl tañ”gäzitläre dä bar. Şulay uq Çabaqsarnıñ “Xıpar”, “Tavan Atal”, “Yalav”larına da yazılırğa mömkin. Qazannıñ da “Yuldaş”, “Aş-su”, “Tämletamaq”, “Tatar yoldızları”, “Qazanskie wedomosti” kertelgännär. Ä “Watanım Tatarstan” – yuq.
Yarıy, monısı ölkäneke genä, dip äytik, bälki redaksiä üze telämägänder, dip, Mäskäwdä çıqqan katalognı aqtarabız. “Obyedinennıy katalog Pressa Rossii” dip atalğanın. Anda isä nibarı “Altın kiñäşlär”, “Ğailä kalendare”, “Ğailä uçağı”, “Yuldaş” häm Mäskäwdä çığuçı “Tatarskie novosti” genä tabıldı.
Elemtä bülegendä başqa katalog yuq, didelär. Aptırağaç, Üzäk Poçtamtqa barırğa turı kilde. Anda öçençe tör katalog bar ikän: Mäskäwdä äzerlängän, Almaniädä basılğan. Baqsañ, bu katalog ta elemtä büleklärenä cibärelgän ikän. Tik barısında da tabılmadı. Härxäldä, 11 elemtä bülegeneñ 4 dä “Başqa katalog yuq”, didelär. Ğadi uquçı nişli soñ? Yuq tek yuq inde...
Üzennän-üze soraw tua: nindi maqsat belän törle-törle kataloglar çığarıp äbünäçeneñ başın butıylar ikän soñ? Yuğisä, “katalog” süze üze ük “kiräk äyberne ezlärgä yärdäm itüçe isemlek” dip tärcemä itelä bit. Ä monda, kiresençä...
Şöker, awıllarda alay tügel: poçta xezmätkäre üze täqdim itä, üze taba, üze yazıp ta birä. Ä menä şähär cirendä ezläp tabarğa kiräk bulıp çığa. Häm bolay da gäzit-jurnallarğa aqça sarıf itärgä bik aşqınıp tormağan potensial äbünäçeneñ dä teläge yuq itelä.
Ayrat İbrahim, Sember.
