Tatarstannıñ Çüpräle rayonı İske Käkerle awılında tuıp üskän Abdelkadıyr Kamaletdinov, balaların iskä töşerügä yılap uq cibärde. Ul biş bala üstergän. Fatirın ölkän ulı faydasına satıp, 4 yıl anıñ belän bergä torğan. Läkin kilengä yarap bulmadı, di biçara. awıldağı yortın da balaları faydasına israf itep ölgergän. Berdän-ber urın – şuşı qartlar yortında bulıp qala. “Bügenge buınğa ata-ana tügel, aqça ğına kiräk”, di Abdelkadıyr ağay. Bazarlı Sızğan rayonında ğömer kiçergän Äxmät Niäzov ta küz yäşlärennän arına almıy: ulları üzlärendä qaraw urınına, yıllar buyı xäl-äxvällären beleşergä dä kilmilär.
82 yäşlek Wazıyx Zakirov Tatarstannıñ Biektaw rayonı Qarakül awılında tuğan. Ul başta Mari urmannarında, suğış qırlarında kürgän mixnätläre, andağı açlıqtan ülä yazu faciğäläre belän büleşte. Biş bala üsterep tä alardan märxämät kürmägän. 4 balası Yaña şähärdä yäşilär, yaqın ğına. Läkin alarnıñ xäl-äxväl beleşergä dä kilgännäre yuq, di.
Çüpräle rayonınıñ Keçe Çınlı awılında tuıp üskän Säğdätbanu Kozıreva da üze qarap üstergän ike balasınıñ märxämätsezlegenä zarlana.
Boları – ata-ananıñ üz narasıyına tieşle tärbiä birä almawı näticäseder. Tik monı tanu qıyın şul. Ä menä Semberdä tuıp üskän Märwiä xanım Nasıybullina üzen ğayıpli: “Yäş çağımda balamnı waqıtsız yuq ittem, ägär narasıyımnı tudırıp üstergän bulsam, bügen monda yatmas ta idem”, – di ul küz yäşlärenä buılıp.
Bolardan ayırmalı bularaq, Räxilä xanım Äxmätewanı yazmış qorbanı dip sanarğa buladır. Ul Orenbur (elekke Çkalov) ölkäsendä tuğan, 2 yäş tulğanda, frontqa kitüçe atası üzeneñ tuğan yaqlarına Sembergä qaytara. Abıysın ütergännär, enese eştä faciğäle räweştä häläk bula. Anıñ ber genä qızı tua. İren paraliç suqqan. Xäzer qızınıñ 6 aylıq balası buluğa qaramastan, ul ätisen dä, änisendä qararğa tırışqan. Läkin Räxilä xanım qızınıñ xällären az ğına bulsa da ciñeläytü maqsatınnan biregä üze kilep urnaşqan. Ber keşegä ike invalidnı qaraw ciñel tügel şul, di. “Äti ülsä, şul uq könne sine alıp qaytam, köçläp bulsa da, dip äytä di Räxilä xanımnıñ qızı.
Boları – ölkännär. Läkin qartlar yortında tipsä timer özärlek yäştäge 3 tatar yegete kolyaskada “yäşilär”. İserek xäldä ayaqların tuñdırıp kistergännär. Şul uq eçkeçelek qorbanı – tumıştan ğärip 20 yäşlek Güzälne dä sıydırğan qartlar yortı. Bötenläy xäräkätsez ul. Arbada ğına yörtälär üzen. Aña ber eşsez urıs yegete yöri, yärdäm itä: aşata, bişektä yörtä. Güzäl anı irem dip sanıy. Alarğa ayırım bülmä dä birgännär.Naciä Xäybullova da yäşli sıyına şuşı yortqa. Aña 13 yäş çaqta abıysı Cämil granata tabıp, aña birä. Bäxetsezlekkä, qoral şartlawı arqasında, Naciä ğäriplänä. Äti-änise ülgäç, anı biregä urnaştıralar. Naciäneñ 6 bertuğanı bar. Şularnıñ berse genä bulsa da anı üz ğailäsenä sıydıra alır ide dä bit... Yuq şul.
Yuğisä, İslam dine yıraq tuğannarnı da qarawnı iñ izge burıçlarnıñ berse dip sanıy. Häm tatar-möselman keşesenä tuğanın yätim qaldıru zur gönah sanalğan. Ä bu oçraqta Naciäneñ 13 yäştä ğäriplänüenä ul waqıtta 19 yäşlek bulğan abıysı Cämil ğayıple sanap, señlesen üzendä qaraw burıçın tanırğa tieş ide dä bit... Ul señlesen öyenä sıydırsa, Naciä aña artıq yök tä bulmas ide. Ni äytsäñ dä, bu ğärip qıznıñ 6500 sum pensiäse dä bar iç. Ä älegä anıñ qulına bu aqçanıñ nibarı 25 protsentı ğına birelä. Qalğanı – bäräñge belän käbestä aşaw öçen genä, di biçara qız.
Menä şundıy-şundıy xällär...
Şulay la tatarlar başqa xalıqlardan ayırmalı ber üzençälekne saqlap kilälär. Ölkän tärbiäçe Lyudmila Grigorets soqlana: menä, di alar ber waqıtta da märxüm tuğannarın biredä cirlärgä yul quymıylar, alıp kitälär. Yuğisä, biredä cirläw çığımnarın tulayım şuşı Üzäk qaplıy. Ä alıp kitüçelär üz aqçaların totalar cirläw öçen.
Qartlar yortında Ayrat İbrahim buldı. Sember
