Waqıt-waqıt şundıy xäwefle xäbär matbuğat bitlärendä häm räsmi cıyılışlarda yañğırıy. Oçsızlı häm ağulı araqı eçep qırılğan meñnärçä irlär häm qaywaqıtta xatın-qızlar yazmışı tetränderä. Yә texnik spirt denaturat, yä daru, yäisä tözeleş materialların cebetä yua torğan sıyekça eçep, yaqtı dönyadan kitkän kitüçelärneñ sanı distä meñlägän, ä Rusiä külämendä bälki millionlap cıyıladır. Ber qarasañ, ğazap inde. Gorbaçev zamanında bötenläy araqını tıyğaç, ağulı eçemlek çömerep ülüçelär küp buldı. Ämma näq şul ayıqlıq yıllarında tuğan balalar bermä-ber arttı. Dimäk, andıy xämer eçüçelär ğädättä yäş bala tabıp üsterä torğan ğailälärdän tügel. Ä ni öçen soñ sıyfatlı araqı eçmi alar , dip sorarsız. Änä, poçmaq sayın araqı kibete, här qaysında yegerme-utız törle matur-matur araqı şeşäläre, oçsızları da az tügel. Yuq şul, tağın da oçsızrağı kiräk ikän. Xätta millionğa yaqın möselman yäşägän Tatarstanda da uraza ayında araqı satu kimemi. Ä inde täräzä, unitaz çistartqıç eçemleklärne eçep ağulanuçılar ğädättä iñ tübän eş xaqlarında qullarına töşerä almıy. Eşsezlär, bomjlar, mäñge aynımıy torğan särxüşlär eçä ul närsäne. Ä bit çärşämbe könne Vladimir Putinğa birelgän ike million soraw arasında oçsızlıraq araqı çığart, yäki buşlay taratığız, ülmäsennär can kisäklärebez, ul qäbäxät äyberne eçep dip äytüçe bulmadı. Aqça citmi diüçelär buldı, ämma gaz, neft' milliardlarnıñ bik niqädär küplege dä berkemgä ser tügel.
Bügene süzebez xämer turında tügel. Palenıy araqı, oçsızlı häm zatsız xämer kebek ük tozsız xäbär häm mäğnäsez küñel açu da bar bit äle. Qayber yaña radio, TV kanallarına küz salsañ cıyın oçsızlı xäbärsez xäbär işetäseñ, şundıy uq gazetalar bar. Monı küñel açu, relaksatsiä öçen kiräk dilär. Här xäldä, qızıqmı, tügelme, ämma iğtibarnı cälep itä andıy bormotuxa. Yäğni oçsızlı häm başqa suğa torğan qızıl şärap dip äytik. “Veçernyaya Qazan” gäcitendä uzğan atnada qısqa ğına xäbär çıqtı. Elekke Yugoslaviädä ber ädäm üzeneñ irlek quäten qaytaru öçen kerpe belän intim mönäsäbätkä kergän. Xaywannarnı saqlawçı oyışmalar niçek ul adämne cawapqa tartmağandır, belmim. Ämma köçlängän kerpe isän, di. Kiresençä, anıñ belän eksperiment eşlägän irneñ tänennän kerpe enälären qazıp çığaru öçen tabiplar bik küp tırışqannar. Menä şul xäbär onıtılmıy, ä bit anıñ ber kiräge yuq. Näq kislotalı spirt eçkän kebek. Kerpe belän şulay mataşunı Ramazan ayında işetü bigräk tä küñelgä awır. Döres, mäqälädä bu keşene möselman dip äytmägännär, şulay da serb milläte xurlıq inde bu. Ä “Veçerka” basa, keşelär şunı uqı. Qazan utlarındağı şiğer häm romannar uqıp, Mädäni comğadan millät häm ruxiät turında fähem ezläwdän ciñelräk bit bu. Oçsızlı troyar spirtın eçüçelär dä bit fransuz şäräben yäki yuğarı sıyfatlı eçemlek ezlämilär. Xökümättän zakuska da sorap toru yuq. Gäcit-jurnal kiosklarında nindi basmalar satılğanın kürgänegez bardır. Andağı basmalar küñel açudan bigräk başqa tayaq belän suğıp zihenne butaw öçen häm älbättä aqça eşläw öçen satıla.
Şulay da sıyfatlı azıq häm tögäl mäğlümat, çın yañalıqlar da kiräk. Nişläpter, oçsız-qırıysız brifinglar, kiñäşmälär turında mäğlümat ekrannarnı, efirnı basıp ala. Yäisä, berär cirdä ütereş, çänçeleş, qaplanıp töşü bulsa, şunduq söyençe alalar. Menä ber atna inde Budapeştta ni xäl bulıp yatqanın uramğa çıqqan keşelärne qıynıylarmı, alar üzläre tawışlanamı, ällä tınıçlanamı. Ber cirdä yuq ul. Ber qarasañ, Vengriä yıraqta tügel, xätsez Rusiä soldatları zamanında anda xezmät itkän. Säyäsi repressiälär tayağın onıtmağan keşelär da az tügel, ämma alarğa kiräkle mäğlümat ber cirdä dä işetelmi.
Bu atnada Qazandağı ike-öç tarixi yortnı häykällär isemennän çığaru turında xäbärlär häm fikerlär distälärçä tapqır yañğıradı. Ämma çın wazğiätne açıp salğan mäğlümatnı barıber tabıp bulmadı. Nigä inde ällä qayçannan birle seräyep torğan borınğı yortnı üz xisabına tergezergä cıyınğan investor jurnalistlarğa çığıp üzeneñ nurlı yözen kürsätmi? Min bu tarixi yortnı ayaqqa bastıram, elekke qiäfäten üzgärtmiçä, saqlap, xalıqqa da, üzemä dä fayda kiteräm dip äytsä ni bula? Yuq, tögäl mäğlümat äytelmi, şulay bulğaç, mäğlümat çüben qullanıp imeş-mimeş hawasın sularğa turı kilä. Ä bit adäm balasına çista häm sälämät azıq, çista eçemlek, döres xäbär kiräk.
Rimzil Wäli
