Tatarstan Rusiä külämendäge törle bäygelärdä şaqtıy yış ciñülär yawlıy. Menä tağın ber şundıy yañğıraşlı ciñü turında bilgele buldı. Bu yulı Mäskäwdä ütkän Zolotoy rubl’ – Altın täñkä bäygesendä.
Zolotoy rubl’ – Altin täñkä bäygese Rusiädä bıyıl inde 5 märtäbä uzdı. Bäygene Rusiäneñ İqtisadi üseş milli korporatsiäse ütkärä. Oyıştıruçılar süzlärenä qarağanda, anıñ maqsatları – Federatsiäne nığıtu, töbäk iqtisadi häm säyäsäteneñ nıqlığın kürsätü, Rusiä töbäkläre, şähärläre häm şirkätlärenä investitsiälär cälep itü ikän. Älege bäygene ütkärep, bez Rusiä töbäklärendä sotsial’-iqtsadi üseşne kürsätep, älege eştä iñ aldınğı ölkälärne, sänäğät şirkätlären tabıp, alarnı därtländerer cibärep, iqtisadi üseşkä zur öleş kertkän belgeçlärne büläklärgä telädek, di Altın täñkäne ütkärüçelär. Bäygedä Rusiäneñ barlıq töbäkläre qatnaşa ala. Ul nigezdä näq menä törle ölkä, respublikalarnıñ, keçe şähärlärneñ sotsial’, iqtisadi, sänäği üseşen tanıtu öçen uzdırıla da. Bäygedä 9 nominatsiädä ciñüçelärne bilgelilär.
Tatarstan Altın täñkädä berençe genä qatnaşmıy, respublika bäygeneñ daimi qatnaşuçısı bulıp tora. Ciñüne dä beznekelär inde ike märtäbä yawlağan ide. Bıyıl da respublika küplärne uzdırıp berençelekne yawlıy aldı. İqtisat üseşeneñ iñ äybät kürsätkeçläre nominatsiäsendä İdelbuyı federal’ okrugında Tatarstan berençelekne aldı. Älege nominatsiädä töbäklärneñ xälen 23 kürsätkeç buyınça bäyälilär. Monda toraq mäydannarın kertü, här keşegä urtaça kerem häm yäşäwneñ minimal’ kürsätkeçe däräcäse, balalar üleme sanı, salımnar, byudjet keremnäre, xalıqqa tüläwle xezmät kürsätü, respublika xalqınıñ ürçüe häm başqa kürsätkeçlär bar. Menä şularnıñ barısın da bergä xisaplap qarağaç, İdelbuyı okrugında Tatarstanğa tiñnär yuq bulıp çıqqan. Älege bäygedä respublikadan tağı ber ciñüçe bar. İñ äybät üseş kürsätkeçlärenä iä şirkät bülegendä Tübän Kamadan Kamenergostroyprom berläşmäse berençelekne alğan.
28 noyäber könne Altın täñkä bäygesendä ciñüçelärne büläkläw çarası uzdı. Tantana Mäskäwneñ Prezident-hotelendä Rusiä töbäkläreneñ sotsial’-iqtisadı üseşenä bağışlanğan IV böten Rusiä konferensiä qısalarında ütte. Çarada töbäk citäkçeläre, däwlät xezmätkärläre, federal’ xökümät wäkilläre, Rusiäneñ Däwlät Duması deputatları, Federatsiä Şurası äğzäläre qatnaştı. Büläklärne tanılğan artistlar belän bergä Altın täñkä bäygeseneñ Bağuçılar Şurası citäkçese deputat Valeriy Bogomolov, Rusiä prezidentı kiñäşçese Aslambek Aslaxanov tapşırdı. Äytergä kiräk, bu bäygedä ciñüçelärgä nindider aqçalata büläk birelmi. Alarğa barı tik Altın täñkä sını tapşırıla. Häm, älbättä inde, bäygedä ciñü şaqtıy zur däräcä bulıp tora. Büläklärne alırğa Tatarstannan respublikanıñ İqtisat häm sänäğät ministrı urınbasarı Raşat Fattaxov bardı. Ul Tatarstanğa ciñü yawlawda säbäp bulğan qayber mäğlümätlär belän dä tanıştırdı. Respublika sänäğät üseşe buyınça Rusiädä 5 urında tora. Bezdä investitsiälärne kertü kimemi, xalıqnıñ tormış däräcäse yıldan-yıl üsä bara, urtaça xezmät xaqı respublikada 9200 sumnı täşkil itä, kiläse yılda ul 10 meñnän dä artaçaq, dide Raşat Fattaxov jurnalistlarğa.
Çınlap ta, soñğı aralarda Tatarstan üzen iqtisat yağınnan nıq üskän töbäk bularaq kürsätep kilä. Respublikada tözelä torğan yaña neft’ eşkärtü şirkäte, Alabuğadağı maxsus iqtisadi töbäk, nefteximiä tarmağın üsterü moña dälil bulıp tora. Tatarstan citäkçelege Rusiädä tanılu belän genä dä çiklänmi. Xäzer respublika üzen çit illärdä dä täqdim itä başladı. Londonda bezneñ sänäğät, iqtisat mömkinleklären zur täqdim itü çarası da şular rätennän. Çit il eşmäkärläre, investorlar älege ğämällärne iğtibarsız qaldırmıy. Kön sayın diärlek tege yäki bu ilneñ eşmäkärläre, törle zur, xalıqara bilgele kompaniä wäkilläre Qazanğa kilep, respublika belän xezmättäşlekne buldıru yäki üsterü xaqında söyläşülär alıp bara.
Rusiä däräcäsendä dä Tatarstannıñ iqtisat häm sänäğätne üsterü tırışlıqları sizelmi qalmadı. Altın täñkä bäygesendä ciñü dä şunı dälilläp tora. Xäyer, belgeçlär fikerençä, Tatarstannıñ üzen iqtisat yağınnan köçle, zur üseşkä ireşkän töbäk bulıp tanıtırğa tırışuı anıñ säyäsi statusın nığıtu teläge belän dä bäyle. Tatarstan belän federal’ üzäk arasındağı wäkälätlärne büleşü turındağı şartnamä ğämälgä kerergä torğanda bu bigräk tä aktual’. Bilgele bulğança, yaqın arada Mintimer Şäymiev häm Vladimir Putin imzalağan älege şartnamä Rusiä Däwlät Dumasında raslanırğa tieş. Häm anıñ Rusiä deputatları tarafınnan raslanuı säyäsät belgeçlärendä ällä ni şik tä uyatmıy. Dumanıñ berençe vitse-spikerı Oleg Morozovnıñ süzlärenä qarağanda da, şartnamä buyınça tawış birü Rusiä parlamentında şoma ütärgä tieş. Çönki älege dokument bik ozaq häm citdi itep äzerlände, dide Morozov. Şunısın da äytergä kiräk, töbäk belän federal’ üzäk arasında wäkälätlärne büleşü buyınça mondıy kileşü barı tik Tatarstan belän genä buldırılğan. Başqa Rusiä töbäkläreneñ isä anı buldıru mömkinlekläre xıyalda ğına qala, dip sanıy Oleg Morozov.
Gölnaz İlgizär
