Xäyläkär häm aqıllı Äbi patşa, Pugaçev suğışınıñ töp köçe bulğan möselman xalıqların qulda totu öçen, Çirkäw ierarxiäsen İslam dinenä dä iñdergäç, andıy zur baş kütärülärgä çik quyıla. Şulay da Sovet çorına qädär İslam dine tatarnıñ üzen saqlap qaluda töp teräge bulıp qala alğan.
Xäzer, räsmi räweştä din irege tanılğaç, İslam dineneñ köçäyep kitep, tatarnıñ üzañı qaytuı ixtimalı da bar ide. Moña kirtä quyu öçen, tirän fänni nigezdä eşkärtelgän ZAMANÇA çaralar qullanıla başladı: İslam süzen terrorizm töşençäse belän täñgälläşterüdän alıp – divida et impera - bülgälä dä xakimlek it täcribäsenä qädär. Ber ük urınğa ike keşene quyıp, alarnı talaştıru - çäkäläşterüneñ qortqı taratunıñ iñ borınğı ısulıdır. Döres, Samar, Sarıtaw kebek ölkälärdä abruylı din ähelläre däräcäsendä al'ternativa tabılmağandır. Mökatdäs xäzrät Bibarsovnıñ cäyge yal lager'ların faş itü dä uñış birmädelär.
Ä Sember isä büleneş yağınnan iñ aldınğı bulıp çıqtı – xätta 3 möftile waqıtlar da buldı. Xäzer isä – ikäw “genä”. Döres, ölkä başlığı Sergey Morozov tä'sire astında, alar arasında da xalıq aldında mönäsäbätlär açıqlaw tuqtatıldı. Tartqalaşlarğa 3 yaqlı kileşü çik quydı. Läkin xalıq mäqäle äytüençä, “ike täkä başı ber qazanğa sıymıy” şul. Gubernator monı da añlıy kebek. Härxäldä, ber-bersen tanımağan ike möftine dä azat itep, bötenläy başqa keşene çaqıruğa da rizalıq belderde ul. Bıyılğı Sabantuyğa kilgän qunaqlar belän şuşı turıda da äñgämä bulğanı mäğlüm. Möfti wazifasına layıq keşeneñ iseme dä tar dairädä atalğan, di. Tik tawış çıqmasın öçen, Sergey Morozov şart ta quyğan: älege ike möfti dä üz urınnarın buşatırğa rizalaşsınnar.
Cäy köne avtonomiä qorıltayında da monı iskä töşerüçelär buldı. Läkin Säwbän xäzrät Söläymanov moña qarşı çıqtı. Şuşı arada anıñ belän oçraşıp, monıñ säbäben açıqlarğa turı kilde. Menä cawabı:
“Eş kürsät, artıñnan xalıq barsın, cämäğät barsın. Sine tanısınnar bar yaqtan da. Yaña keşe kilep monda berni dä eşli almıy. Cigelgän ike at arasına 3-yençese sıymıy – bulmıy ul!”Şul uq sorawğa Fatıyx xäzrät Aliullov ikençeräk cawap birde.
Küptän borçığan närsä. 2 möfti bulğaç, xalıq ta aptıraşta. Bu isä tarqawlıqqa kiterä. Ägär täwfiqlı, wäğäzlär uqırdaw din belgeçe bulsa, min bu urınnan baş tartırğa riza. Dinebezgä xezmät itär öçen möftilektän başqa da mömkinleklär bar. Bu süzemne Morozov aldında da äyttem. Ul rizalaştı, läkin anıñ rizalaşuı tügel – añlawı möhimräk. Qanäğät qaldı häm teläktäşlek belderde. Süzebezne “Keşegä möfti urını nigä kiräk?” digän soraw belän tämämlarğa turı kilä. Menä qayber ixtimağıy maqsat-cawaplar:
İmanğa qaytu, anı nığıtu.
Möfti däräcäsenä quanıp yäşäw.
Dinebezne cäyelderü.
Aqça yağın qayğırtu.
Üzeñne häm dinqardäşeñne mäñgelek dönyağa äzerläw.
Äxlaqi wäzğıätne nığıtu…
Xäyer, kem äytmeşli, vozmojnı variantı.
Ayrat İbrahim, Sember
