Bu çaranıñ säbäpçese – Irınbur ölkäseneñ Balalar kitapxanäsendä Milli ädäbiät bülege mödire Gölşat Xäybullina. Anı Sember täcribäsen öyränergä yünältkännär ikän. Başta ul ölkäneñ Balalar kitapxanäsendä bulğan. Ä anda milli ädäbiätqa iğtibar oçramağan. Ä yuqnıñ täcribäse dä yuq inde. Şunlıqtan qunaq öçen oyıştırılğan töp çara “İdelbuyı xalıqlarınıqı” isemen yörtkän 17-nçe kitapxanädä uzdı. Çara bik tä qupşı atalğan: “Küpmillätle töbäktä kitap xezmäte kürsätü buyınça töbäqara seminar”. Häm devizı da bik matur: “Tigezlek häm tolerantlıq”.
Kitapxanä mödire muqşı qızı Ol'ğa Al'kina, tatar häm çuaş avtonomiäläre citäkçeläre Rifqat Äxmädullov belän Vladimir Svaev çığışlarınnan soñ, urıs, tatar, çuaş, muqşı tellärendä cırlar yañğıradı. 20-nçe sanlı balalar baqçası mödire Roza xanım Cihanşina alıp kilgän malay-qızlar uynap ta, biep tä, cırlap ta kürsättelär.
55-nçe mäktäpneñ ana tele uqıtuçısı Gölüsä Kärimeva şäkertläre “Şüräle” äkiätennän özek büläk ittelär. Alarnıñ cırları da citdi yañğıradı. Alardan soñ çuaş yegete häm erzä qızı ikeşär cır täqdim ittelär: üz tellärendä häm urısça.
Tänäfestä qunaq qız Gölşat tutaş “Azatlıq” radiosı öçen üz tä'sirläre belän büleşte: “Min bik şat mondağı kitapxanälär belän, Ul'yan qalası belän tanışuıma. Bik uñay tä'sirlär alıp kitäm”. 1982-yılğa qädär matur ğına eşläp kilgän Tatar kitapxanäse tatarlarnıñ berdän-ber üz poçmağı ide. Aña “İdelbuyı xalıqları kitapxanäse” statusı birep, muqşı, çuaş ädäbiäte belän tulılandırdılar. Näticädä tatar bötenläy üz poçmağınnan mäxrüm itelde. Moña niçek qarıysıñ? – digängä Gölşat tutaş menä ni dide: “Älbättä, min ayırım kitapxanä buluğa qarşı tügel, Läkin muqşı, çuaşlar belän ber binada eşläw üzara duslıqnı nığıta ala.”
Xäyer, tügäräk östäl utırışı tä'sirendä ul da tiräntenräk uylanğandır. Çönki Ölkäneñ Tınıçlıq fondı citäkçese Tamara Ronjina çığışı barçasın da uylatırlıq buldı. “Bez ölkädä genä tügel - çit illär xalıqları belän dä dus häm tatu yäşibez. Mäsälän, Afrikanıñ keçkenä illäre belän dä elemtädä torabız”, - dip, negrlar belän töşkän fotosurätlären kürsätte.
“Duslıq bit ul tigezlär arasında ğına mömkin. Urıslar öçen 100дән artıq kitapxanä bulğanda, alarnıñ ikesen muqşılarğa häm çuaşlarğa birü urınına, bu 3 xalıqnı da ber ük tatar kitapxanäse binasına sıyındırdılar. Monda tigezlek turında süz yörtep bulamı soñ?”- digängä Tamar xanım standart cawap birde: bezdä 120 millät yäşi, barısına da mömkin tügel. “Mondağı 3 töp xalıqnı adaşıp kilep çıqqan 4 grek keşese belän tigezläw tıñlawçını añğıra dip sanaw tügelme soñ? – digän sorawğa Tamara xanım cawap birmäde. Barı tik tolerantlıqnıñ faydasına basım yasaw belän genä çiklände.
Tolerantlıq töşençäseneñ SPİD mäğnäsendä dä qullanılışı turındağı añlatmanı çuaş-muqşı kürşelär dä bik xuplap qabul ittelär.
Läkin “Tınıçlıq fondı” räise andıy süzlärne añlawdan ğaciz, axrısı. Härxäldä, artaban anıñ negrlarğa büläk itkän plakatlardağı güzäl URIS qayınnarı turındağı süzläre – şuña dälil. “Tuğan tel” räise Mäxmüt Xäyrullinnıñ nebo, pole, berezalar urısnıqı ğına bulğaç, äydägez alaysa, “russkiy koloradskiy juk” digän terminnı da äyläneşkä kertik, digän şayarışı ğomum kölkegä dä säbäp buldı. Şulay uq yäş kenä qunaq Gölşat tutaş öçen dä. Härxäldä, teatrlı, pedagogik kölliätle, milli mäktäple, berwaqıtta da yabılmağan kitapxanäle Irınbur öçen Sember kitapxanäläre täcribäse ürnäk bula almağandır häm Irınburda qullanış tapmas, dip ömetlänäse kilä.
Ayrat İbrahim, Sember
