Uzğan ğasırnıñ 90-yıllarında barlıq, diärlek, tatar awıllarında üz muzeyları bar ide. Xäzer – bik siräklärendä genä. Säbäbe - matdi möşkellektä. Mädäniät yortların cılıtuğa aqça yuqlıqtan, küp awıllarda muzeylar mäktäplärgä sıyındılar yäki yabıldılar. Ä menä Çınlı rayonı Käşä (Yelxovoe ozero) Mädäniät yortı görläp eşli. Anıñ 2-nçe qatında 5 bülmä yäş buınğa milli tärbiä birüdä töp rol' uynawçı muzeyğa birelgän.
Muzey direktorı Fäyzä xanım Tamayıwa äytüençä, awılğa 1649-yılda nigez salınğan. Monısı berqädär ğäcäpländerä dä: nigä soñ şundıy güzäl cirlärdä urıs imperiäse ayulap alğaç qına keşe yäşi başlağan? Şuşı awıl ğına tügel – ölkäneñ barça awılları da tarixların 17-ğasırdan ğına başlıylar. Bogdan Xitrovo tarafınnan Sember qalasına “nigez salınğannan” soñ.
Ä muzeynıñ üzenä qaytsaq, awıl şulay bik soñ päyda bulğan dip sanasañ da, ul xalqıbıznıñ bay tarixın häm ğöref-ğadätlären mömkin qädär külämdä kiñ yaqtırta. Berençe bülmä – tarixqa bağışlanğan.
Biredä yon eşkärtü, aşlıq börteklärennän yarma yasaw, borınğı ütük, yaqtılıq çığanaqları, tatar miçe genä tügel – tuqu stannarı da borınğı könküreş äsbapları belän tanıştıralar. Fäyzä zanım säyäxätçe Georginıñ “çyuwaşa i mordva tkut tolstoy, a tatarı naroçito tonqoy”, digän ğıybaräse belän dä tanış ikän. Häm awıl xalqı bügen dä şundıy uñğanlığın isbatlıy kilä.
Äye, Käşä awılı xalqı, çınlap ta, böten ölkä buyınça ürnäk bulırlıq uñışlar yaulağan. Bu bülmädä 12 Ciñü bayrağı: VSSPStan, KPSS häm VLKSM üzäk komitetlarınnan, Xökümät tarafınnan tapşırılğannar alar. “Volğa” isemen yörtkän kolxoz üze dä “Poçet bilgese” ordenına layıq bulğan. Mondıy däwlät büläkläre citäkçelektän dä tora, awıl xalqınıñ tırışlığınnan da, di Fäyzä xanım. Häm bügen dä şulay. Äytik, şikär çögendere üsterü buyınça elek tä, xäzer dä aña tiñnär yuq. Terlekçelek tarmağı buyınça da şulay.
Älbättä, mondıy uñışlar - tırış fidaqär zatlar eşçänlege näticäse. Muzeyda ölkäneñ häm rayonnıñ Maqtawlı grajdanı isemenä layık bulğannarğa ayırım stend yasalğan. Ölkä buyınça – dürtäw: Sotsialistik xezmät qaharmanı Salixcan Fäizev, xucalıq räise Nail Gayniev, professor Azat Kurçakov häm şuşı muzeynıñ xucabikäse, “Ana danı” kitabında urın alğan Fäyzä Tamayıwa.
“Yaqtaşlarıbız – ğorurlığıbız” digän stend ta awıl xalqınıñ ifrat uñğanlığın kürsätä. Alar arasında biatlon buınça dönya çempionı Nazıym Möxitov, Tatarstannıñ atqazanğan artistı Fäyzi Sadıykov, “Ömet” gäzitenä häm şuşı muzeyğa nigez salğan Ğalimcan ağa Nasıyrov häm başqalar.
Käşä xalqı oçuçı häm yazuçı Räşit İbrahimov häm awılnıñ danlıqlı ulı Rinat Xaris belän ayıruça ğorurlana. “Qıssai Yosıf” baletınıñ librettosı öçen İlbaşı Putin tarafınnan da büläklänüe Rinat Xarisqa bağışlanğan ayırım stend buldıru niätenä dä säbäp bulğan.
Watannı saqlawçılarğa bağışlanğan eksponatlar da ayırım bülmä bililär. Suğışqa awıldan 716 keşe kitkän. Alarnıñ 371е kire qaytmağan. Qaytqannardan da yegermese genä isän inde. Ä 8 awıldaş ike bötendönya suğışında da qatnaşqan.
Suğış utında köygän xatın-qızlar Naciä Mostafina, Mökärämä Xäsänewa, Fäxricihan Serebryakova, Ğaliä Fäizewalar turında da şaqtıy mäğlümätlär tuplanğan. Şulay uq Çeçenstan suğışında häläk bulğan Rail Vaxitovqa ayırım stend bağışlanğan. Käşä muzeyı tatar xalqınıñ uñğanlığın ğına tügel, ğomumän, Räsäy imperiäseneñ töp teräge buluın da açıq kürsätä.
Tik menä “Rossiä dlya russkix” dip aqırınularnı ğına tügel, däwläti citäkçelekneñ dä urıs bulmağan xalıqlarnıñ tellären qorıtu, bu telne efirlardan da qırıp seberü ğälämätlären layıq aqıl belän añlaw mömkin tügel inde, dilär käşälelär. Bigräk tä “Çişmä” häm “Muzıykal' qotlawlar” televizion tapşırularınıñ yabıluı awır qabul itelgän.
Ayrat İbrahim, Käşä – Sember
