Böyek ideolog yaqtaşıbız Suslov tırışlığı arqasında, ölkäneñ çerep tarqalğan urıs awıllarında uñay şartlar tudırıp, biregä kürşe Tatarstanda buşlay eşläwdän, yulsızlıqtan, utın-peçän taba almaw awırlıqlarınnan iza çikkän tatar-çuaşnı suırıp aldılar. İdeal' şartlar tudırılğan här şundıy awılda çuaş ta, tatar da xalıq sanınıñ öçtän berennän artmasqa tieş ide. Häm şulay äle dä saqlanıp kilä. Çönki tatar bik işäyep kitsä, bu awıl tatarnıqına äylänä ala. Ä maqsat başqa – vinegretta butap, barısınnan da urıs yasaw.
Şöker, dip äytik, andıy awıllarda da älegä millättäşlärebez milli yözebezne saqlap qalırğa tırışalar. Mäsälän, uzğan atnada Ul'yanov rayonı Yılşanqa awılı mäktäbendä Tatar mädäniäte könnäre uzdı. Biredäge 29 tatar balası mäktäp uquçılarınıñ öçtän beren täşkil itä. Atnalıqta barlıq 11 sıynıf uquçıları da qatnaştılar. Berençe könne här sıynıfta tatar tarixına, milli kiemnär, tatar sänğäte, kürenekle şäxeslärebezgä bağışlanğan däreslär oyıştırıldı. Ä qalğan könnärdä – üzara bäygelär.
Ber kön tulayım märkäzebez Qazanğa bağışlanğan ide. “Tuğan tel” isemle tügäräk äğzaları Qazanğa säyäxät qılğannar ikän. Alar üz tä'sirläre, uy-fikerläre belän büleştelär. Axırda viktorina oyıştırıldı.
Atnalıq axırında “Tuğan telem – irkä gölem” digän ädäbi-muzıykal' kiçä buldı. Anda Yılşanqa awılında ğömer kiçerüçe barça diärlek millättäşlärebez dä qatnaştılar. Äbi-änilär alıp kilgän “tämnüşkälär”dän öställär sığılıp tora ide, diärgä dä bula. Ölkännär dä, yäş çaqların iskä töşerep, cırladılar, biedelär. Onıtılıp barğan milli uyınnarıbızda isä balalar da qatnaştılar.
“Tatar yegete” bäygesendä ciñep çıqqan İlmir Xafizov belän Marat Aliäkbärev çigüle tübätäy belän büläkländelär. Ä “Tatar qızı” digän maqtawlı isemgä İrkä Alieva belän Läysän Yäquşeva layık buldılar. Alarğa aq yaulıqlar tapşırıldı.
Kiçäneñ töp äydäwçese, älbättä inde, ana tele uqıtuçısı Gölfirä Aliäkbäreva buldı. Şulay uq mäktäp direktorı İrina Filatova xezmäte dä yuğarı bäyägä layıqtır. Härxäldä, küp närsä citäkçedän tora bit Räsäy kiñleklärendä…
Monısı – Ul'yanov rayonında. Sengiley – İsänğali rayonınıñ Şilovka awılında ana telenä bağışlanğan bäyräm uzdı. Biredä fakul'tativ däreslären Sania xanım Xäsäneva alıp bara. Bäyrämdä 2 – 11-sıynıflar uquçıları qatnaştılar. Alar barısı da milli kiemnärdä kilep kerdelär: käläpüşle, bilbawlı, çitekle yegetlär häm ence qalfaqlı, alyapqıçlı qızlar. Tatar tele däreslärenä başqa millätlär balaları da yöri ikän. Alar da tatarça cırladılar, şiğerlär söylädelär. Ä 5-sıynıf uquçısı Sergey Gusev bik osta itep tatar biyuen başqardı.
Ul'yanov rayonınıñ Şumovka awılı mäktäbendä tatar häm çuaş tellären öyrätügä atnasına 4әр säğät waqıt birelä. Mayna rayonınıñ Opalixa mäktäbendä 13 bala Änisä Tacetdinova oyıştırğan “Tatar xalqı mädäniäte” tügärägenä yöri.
Boları mäktäplärdä. Ä menä Terenğa (Tiränkül) rayonınıñ Skugareevka (İske Gäräy) awılında balalar mäçet binasında dinebez nigezlären öyränälär. Mäçetneñ imamı Xämzä xäzrät Salixov qatnaş xalıqlı awılda mäçet saluğa oluğ yärdäm kürsätkän millättäşlärebezne maqtap tuya almıy, alarğa oluğ räxmätlär uqi.
Şulay tırışa inde tatar balası. Buldıra alğança. Tik urıs tele möxitendä çın milli ruxlı, ana telen kamil belüçe citlegeüenä ällä ni oluğ ömetlär bağlaw qıyın inde. Şulay uq Ana tele buyınça olimpiadalarda ciñep çığularına da. Anda, älbättä, saf diärlek tatar rayonı İske Qulatkı balaları aldınğılardan. 11-sıynıf buyınça Yuğarı Tereşkä awılınnan Zölfiä Khuzäxmätewa, 10-sıynıfta – İske Atlaş awılı qızı Läysän Yafarova. 9-sıynıf buyınça ğına Kulatklılardan da yaxşırağı tabıldı – Nikolaev rayonı Zur Çirkle awılı qızı Ğaliä Rafıyqova. Xäyer, monısı da ğacäp tügel – iñ zur tatar awılı bit ul ölkä buyınça. Anıñ üzençälege dä Çuaşstannıñ Şığırdanı kebegräk: maltabarlar çittä aqça tabalar, läkin tamırlarınnan ayırılmıylar, tapqan mal – awılğa qaytarıla. Şunlıqtan din dä köçle, tamırlar da nıq, ana tele dä yaxşı xis itä üzen.
Ä menä bernindi dä iqtisadi şirkät'kä dä iä bulmağan İske Kulatkı rayonı xalqı, matdi yaqtan zägıyf' bulsa da, milli ruxnı saqlap qalırğa tırışqanday. Häm olipiadalar buyınça ğına tügel. 16 meñ genä keşese bulğan rayonnıñ gäzite “Kümäk köç” başqa 22 rayon gäzitläre arasında iñ küp tirajlı ikän. Ä bit 100 meñgä yaqın xalıqlı rayonnar da bar ölkädä. Süz uñayınnan şunı da äytep ütü urınlı bulır kebek. Rayon xalqı “Kümäk köç”neñ xezmätkäre Maysä Moseevanıñ 50 yıllıq yubileen bilgeläp ütte şuşı arada.
Qulatqılılar törle yaqlap ta uñğanlıqların isbatlıy kilälär. Weşqayma rayonı üzägendä “Romans güzällege” digän festival'-konkursta 10 rayonnan romans söyuçelär qatnaştı. İske Kulatkınıñ Sänğät mäktäbe uqıtuçısı Venera Diniqayıva Luiza Batır-Bolğarıynıñ “Küzläreñnän küzem alalmıym” digän äsären başqarıp, “Klassik romans” nominatsiäse buyınça ciñügä ireşte. Ä “Tormış romansı” bülegendä Liliä Baybikova Röstäm Yäxinnıñ “Kiek qazlar” cırın başqarıp diplomğa layıq buldı. Bäygedä İske Kulatkı mädäniät yortı qarşındağı “Lira” isemle, küptän tügel “Xalıq kollektivı” isemenä layıq bulğan 3 keşelek cır törkeme dä diplomsız qalmadı. Döres, 2-nçe däräcäle genä diplom.
Kulatkı yağınıñ tağın ber uñğan yegete Ramil Yosıypov turında berniçä süz. Mäskäwdä xezmät itüçe ofitser üze tämamlağan İske Kulatkı mäktäbenä komp'yutor klassı qaytarğan. Barlıq cihazları, östäl-urındıqları belän 11 komp'yutor komplektın ul şuşı uq mäktäptä 50 yıl buyı uqıtqan änise Räxilä xanım istälegenä, dip tapşırdı. Komp'yutorlarnı kitergänçe, ul mul'timedia kabinetında da üz xisabına remont yasatqan bulğan.
Ayrat İbrahim, Sember
