24 mart könne Qazanda Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäteneñ 3нче xisap-saylaw konferensiäse uzdı. Anda Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı federal' okrugındağı wäkile yärdämçese Aleksandr Pıykov, TR Däwlät şurası räise Färit Möxämmätşin, Tatarstan Prezidentı Apparatı citäkçese Yuriy Kamaltıynov, Tatarstan premyer-ministrı urınbasarı – mädäniät ministrı Zilä Wälivea, akademiklar, cämäğät eşlekleläre qatnaştı. Şulay uq anda törle Rusiä töbäklärennän 82 tatar milli-mädäni moxtäriäte wäkilläre kilgän ide. Şularnıñ iñ zurı Başqortstannan – barlığı 21 keşe.
Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäte cıyılışınıñ mondıy zur däräcädä äle uzğanı yuq ide. Qaralğan mäs'älär, qatnaşqan wäkillär, qabul itelgän qararlar da monıñ misalı bulıp tora. Däräcäle Rusiä häm Tatarstan xakimiät wäkilläre, 25 töbäk oyışmalarınnan 82 delegat, 50дән artıq qunaq köne buyı diärlek borçığan mäs'älälär xaqında söyläştelär.
Kön tärtibenä 6 mäs'älä quyıldı: Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäteneñ soñğı 4 yılğa, yäğni 2002-2007 yılğı eşçänlegenä xisabı; moxtäriäteneñ tikşerü-revizion komissiäseneñ xisabı; Ustavqa östämälär kertü; tatar milli-mädäni moxtäriäteneñ yaña Şurasın, tikşerü-revizion komissiäsen saylaw kertelde.
Berençe bulıp, Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı federal' okrugıyndagı wäkile Aleksandr Konovalov isemennän anıñ yärdämçese Aleksandr Pıykov sälämläde. Ul Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäte eşçänlege bügenge köndä başqa küp kenä törle xalıqlarnıñ milli moxtäriätlärenä ürnäk buluın assızıqladı. Bu möğayın tarix belän dä bäyleder. Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäte räise Rimzil Wäliev:
Menä inde 5 ğasır däwamında, Rossiä däwlät bulıp formalaşqan çorlardan başlap bügenge köngä qädär, tatarlar şuşı il moxitendä yäşäp, Rossiä xalıqları belän bergäläşep, iqtisadıy häm sotsial' üseşkä, mädäniätkä, fängä häm mäğärifkä zur öleşlären kertälär. Tatar xalqınıñ iñ zur problemaları, kiläçäkkä ömetläre biredä çağıla.Rimzil Väliev isä xisap çığışında Rusiä qısalarında moxtäriäteneñ eşçänlege, anıñ tarixı, burıçları, ayıruça uñışlı eşlägän töbäklär, tatarlar moxtäriäteneñ Tatarstan belän mönäsäbäte mäs’äläsenä tuqtaldı.
1996нчы yılnıñ 17 iyünendä «Milli-mädäni moxtäriätlär turında»ğı Zakon qabul itelgäç Rusiä tatarları berençelärdän bulıp älege oyışmanı terkäwgä kereştelär. Bügenge köndä Rossiädäge 17 törle xalıqnıñ milli-mädäni moxtäriäte bar. Läkin şunıñ tatar häm çuaşlarnıqı ğına uñışlı eşli», - dide R. Wäliev. Läkin ul Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäte Şurası üz apparatın, qaznasın buldırmıy torıp töbäktäge oyışmalarnı koordinatsiäli almıy dip assızıqladı.
Cıyılışta Ul'yan tatar milli-mädäni moxtäriäte Şurası räise Rämis Safin, Başqortstan tatar milli-mädäni moxtäriäte Şurası räise Ramil Bignov, Tatarstannıñ Rossiädäge tulı wäqälätle wäkile Nazıyf Mirixanov, Tömän ölkäse tatar milli-mädäni moxtäriäte Şurası räise Rişat Cihanşin, Mäskäw ölkäse tatar milli-mädäni moxtäriäte Şurası räise Färit Moxtasarov üzläreneñ eşçänlege belän tanıştırıp uzdılar häm problemalarnı assızıqladılar. Ayıruça Başqortstannan Ramil Bignovnıñ çığışı küplärne bitaraf qaldırmadı. Ul bügen Başqortstan tatarların borçığan mäs’älälärne açıqtan-açıq yarıp saldı. Başqortstan xakimiätenä tayana almıybız dip belderde. Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäte räistäşe Färit Urazaev:
Bez qızanıçqa qarşı başqortstanda töbäk moxtäriäten terki almadıq, cirlene genä buldıdıq. Yaña Şura Başqortstan buyınça yaña programma eşlärgä tieş.Utırışta Başqortstan tatarları turındağı tatar milli-mädäni moxtäriätneñ maxsus ğarizası da qabul itelde. Anda Başqortstandağı tatarların qısunı tuqtatu häm Başqortstanda millätara ölkädä tärtip urnaştıru sorala.
Tatarstan Däwlät şurası räise Färit Möxämmätşin üz çığışın Tatarstan Prezidentı, Xökümäte, Däwlät Şurası isemennän sälämläwennän başladı.
Bu zalda tatarnıñ bügengese, kiläçäge turında qayğırtuçı däräcäle keşelär cıyılğan. Çın küñeldän bu ictimaği eşegezdä Sezgä räxmätebezne belderäbez.Färit Möxämmätşin töbäklärdä yäşäwçe tatarlar belän yaña däräcädä eşläw zarur, ayırım alğanda intellektual' yunäleştäge eşlärne köçäytü möhim dide. Ul Sabantuylar, festival'lär uzdırudan östenräk bulırğa çaqırdı. Färit Möxämmätşin tatarlar kübräk bulğan sayın Watanğa, yäğni Tatarstanğa zarlar häm taläplär kübräk. Şul säbäple, respublika citäkçelärenä mäs’älälärne xäl itü dä awırğa töşä dide, çönki federal' üzäk monı subyektlarğa töşerep qaldıruın assızıqladı.
Färit Möxämmätşin tatarlarnıñ ixtıacların qänäğätländerü öçen respublika barısın da eşli dip belderde. “Yaña Ğasır” radio televideniesen oyıştıru, bäyrämnärgä artistlar çığarıp cibärü respublikağa şaqtıy qimmätkä töşüen äytte.
Cıyılışta tatar milli-mädäni moxtäriäteneñ finans xälenä dä tuqtaldılar. Yaña Şura berençe çiratta şul yunäleştä eşlärgä tieş dielde. Äytergä kiräk, Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäteneñ yaña Şurası 29 keşedän tora. Şularnıñ 25 töbäktäge tatar moxtäriäte räisläre häm 4се täcribäle keşelär – Rusiä Däwlät Duması deputatı İldar Gıyl'metdinnov, elekke räis Rimzil Wäliev, räistäş Färit Urazaev häm Tatarstannıñ Rusiädäge wäkile urınbasarı Almaz Fäyzullin.kerä. Şular arasınnan Rusiä Dumasınıñ fizik kul'tura, sport häm yäşlär eşläre buyınça komitet urınbasarı İldar Ğıylmetdinov Şura räise bulıp saylandı, ä 7 räistäş töp yunäleşlär buyınça eş yörtäçäklär. Alar Başqortstannan Ramil Bignov, Xantı-Mansiskidan Fänis Ğataullin, Udmurtiädän İrek Şäripov, Sarıtawdan Kamil Äblyazov, Rimzil Wäliev häm Färit Urazaev.
Rusiä tatarları milli-mädäni moxtäriäteneñ yaña räise İldar Ğıyl'metdinov:
Berençe çiratta moxtäriätneñ maxsus programmasın buldırırğa kiräk. Şulay uq ul federal' häm Tatarstan byudjetınnan finans çığımnar qaralu, töbäklärdä xakimiät citäkçeläre belän tigez däräcädä söyläşä torğan wäkillär bulırğa tieş. Milli-mädäni moxtäriät ul däwlät aldında ayırım ber xalıqnı täqdim itüçe oyışma bulıp tora häm şul säbäple, ul Federal' Zakon nigezendä eşlärgä burıçlı. Rusiä Dumasınıñ fizik kul'tura, sport häm yäşlär eşläre buyınça komitet urınbasarı İldar Ğıylmetdinov da, cıyılışta qatnaşuçı başqa wäkillär dä tatar milli-mädäni moxtäriäte däwlät däräcäsendä eşli torğan oyışma bulırğa tieşlegen assızıqladılar. Çönki milli-mädäni moxtäriätlärne terkäwdän baş tartu, milli mäğärif-mädäniät, massaküläm mäğlümat çaraları üseşenä qomaçawlıq itü oçraqları bar. Cıyılış azağında da isä rezolyutsiä qabul itelde.
Landış Xarrasova
