İlbaşı Putin, Däwlät Duması, Federatsiä Şurası, Xökümät, Yustitsiä ministrı, General' prokuror, Konstitutsion sud häm Prezidentnıñ İdelbuyındağı Palnamuçı isemnärenä ber ük törle xatlar yulladı. Alarnıñ qısqaça eçtälege radiotıñlauçılarıbız iğtibarına da layıqtır, dip, tanıştırıp ütäbez.
……………..
Ul'yan ölkäseneñ Tatar-başqort ictimaği xäräkäte “Tuğan tel” aktivistların “Rossiä - urıslar öçen” digän şiğar yaqlılarnıñ ürçi baruı tirän borçıy. Qızğanıç ki, alarnıñ eşçänlegen Xakimiät tä yaqlıy kebek. Härxäldä, alar telägännärneñ qanuni nigezdä dä nığıtıla baruı – şulay uylarğa mäcbür itä. Menä xakimiätneñ inorodeslarnı urısqa äyländerü tırışlıqların kürsätüçe qarar-qanunnarınıñ ber öleşe genä.
1. Munitsipalizatsi turındağı qanun nigezendä zurraq tatar awılları keçeräk urıs awıllarına buysındırıldı. Bu isä 1959-yılğı kolxozlarnı erelätü kampaniäseneñ ikençe seriäsedäy genä qabul itelä. Ul waqıtta da brigatlarga äyländerelgän bay tatar awıllarınıñ böten baylığı kolxoz üzäge itelgän urıs awıllarına taşıldı.
2. “Optimizatsiä” turındağı qanun da şul uq yünäleştä. Mäğärifkä byudjet buyınça aqça kübräk bülep birelü şartlarında da, bu Qanunnıñ töp maqsatı tatar awılları mäktäplären yabu, ä şähär cirlärendä ayırım tatar sıynıfların beterü öçen genä bulıp çıqtı.
3. Awıl xucalığın torğızu yulında 1928 – yıl täcribäsen qullanırğa ide. Ud waqıtta Gosplan başlığı Krjijanovskiy aşlıq-it-sötne satıp alu bäyäsen arttıru öçen säwdä oyışmalarına aqça birü belän qotqardı awılnı. Ä bügen tağın da “östän” aqça bülgäläw belän yärdäm itmäkçelär. Monısı tanış: näq yumart qul belän birelgän byudjet aqçasına uñay şartlar tudırılğan urıs awılları çuaş-muqşı-tatar awıllarınıñ eşçe qullarnı suırıp aldılar.
4. Urısça bulmağan mäğlümat çaraların häryaklap tonçıqtıru bara. Barlıq ölkälärdä tatarça radio häm teletapşırular yabıldı. Xätta tatarça “Azatlıq” radiosın FM dulqınnarı aşa translyatsiäläü dä tıyıldı. Şul uq waqıtta İlbaşı ildän qaçıp kitkän urıslar turında atalarça qayğırta. İmeş, Braziliägä qaçıp kitkän urıslar öçen urısça ayırım televidenie kiräk. Alar urısça televizor qararğa telilär ikän, İärçen aşa ğına tügel – Räsäygä qaytıp ta qarıy alalar. Ä üz illärendä yäşäwçe tatar, çuaş, muqşılarğa qaya barıp bärelergä? Nigä soñ bixisap telekanallarnıñ bersen genä bulsa da Rossiyäneñ urıs bulmağan barlıq xalıqları öçen ayırıp birmäskä?. Byudjetta alarnıñ da öleşe bulırğa tieş, läbasa!
5. Nosari çirkäwe Däwläti xakimiät organına äyländerelä, ä ğayıpsez möselman yäşlären, dinnän bizderü maqsatınnan, törle sıltawlar belän ezärlekläwlär köçäya bara. İmeş “Bötendönya İslam xalifäte” tözemäkçelär. Mondıy väsväsäne uylap çığaruçı provokatorlar üzläre dä beläder bit inde bu süzlärneñ çep-çi añğıralıq ikänen! Rusiädä haman da Petr patşa waqıtında ğına uylap çığarılğan äkiäti “tatar zolımı” turındağı safsatağa nigezlängän tarix uqıtu däwam itterelä.
6. AQŞta här ştatnıñ üz qanunnarı, xätta Cinayätlär mäcmuğası da bar. Qayberlärendä ülem cäzası qullanıla, başqalarında – yuq. Häm berkem dä AQŞnıñ tarqaluına monnan qurqınıç kürmi. Ä urıs şoviinizmı yoqlağanda da Rusiäneñ cimerelüe ixtimalına qayğırıp yata. Xätta yıllar buyı “tözätelgän häm täñgälläşterelgän” “Tatarstan belän wäqälätlär büleşeü” dip atalğan närsäne dä tonçıqtırdılar. Däwlät Dumasında yaqlağan, ä Federatsiä Şurasında anı uq kire qaqqan “Berdäm Rusiä” – “partiä”me, ällä “yalanuçılar” törkeme genäme?
7. Finlyandiädä loparlar digän xalıqçıq aldına berdän-ber burıç quyılğan: üzençälekläregezne genä saqlağız! Eşlämäsälär dä yarıy. Ä bezneñ oroç, nifx, tofa, udeğe, eskimos, nganasan, negidal', itel'mennnar nixäldä? Alarnıñ barısınıñ da yuqqa çığuınnan Rusiä häm urıs xalqı ni ota soñ?
8. Şul uq Finlyandiä xalqınıñ 3 kenä protsentın täşkil itkän şvedlar tele - ikençe däwlät tele. Radio irtän barçasın da şvedça täbrikli, şved telen belmägän fin yuq. Rusiä xalqınıñ 5 protsentın täşkil itkän tatarlar andıy mönäsäbät turında xıyallana da almıylar.
9. Bar närsäne dä ber ük vertikal' tayaqqa elep quyu säyäsätennän baş tartırğa da waqıttır inde. Aqçanı östän bülgäläp utırunıñ yalqawlarnı azdıru, eşçän töbäklärne eştän bizderü ikänen qayçan da bulsa añlarğa kiräk inde. Häm mondıy säyäsät barı tik Rusiäneñ üzenä genä zararlı buluın, xakimiätneñ “Üzidarä” turındağı xıyallarına töp kirtä bulıp toruın da.
10. “Tuğan tel” aktivistları bezneñ ildä dä barlıq xalıqlar öçen dä tigez şartlar tudırıluın telilär. Alarnı “ölkän” häm “keçe” tuğannarğa bülgälämiçä. Başqa däwlätlär yäşilär bit änä – törle xalıqları tigez şartlarda bulsa da. Nihayät, töp xalıqlarnı da keşegä sanaw waqıtı citkänder. Alarnıñ bit başqa watannarı yuq. Baltiä illärendä yäki Latin Amerikasında yäşäwçe urıslardan ayırmalı bularaq. Ägär Latviä yäki Estoniädä urıslarğa cirle xalıq telen öyränü ğar'lek ikän, qaytsınnar buşap yatqan Neçernozemyegä. Anda estonça söyläşergä mäcbür itmäslär.
………
Häm inorodetslarğa bik ük qağılmağan tağın ber mäs'älä. “Tuğan tel” äğzaları citäkçe dairälär arasında cinayätçelekneñ çäçäk atuına tirän borçılalar. Ğomum ilebezneñ berbötenlegenä millätlärneñ üz yözen saqlap qaluı qurqınıç tudırmıy Ä menä türälärneñ başbaştaqlığı, urlaşuı çınlap ta, citäkçe dairälärne dä, urıs xalqın da borçırğa tieş. Bezneñ aqça - xalıq aqçası xisabına “qurşewelit” itep yörüçelär öçen ülem cäzası kertü waqıtı da citkänder inde. Häm bu mäs'älädä “bezne sügärlär” dip qurqıp utıru da nigezsez. Änä AQŞnıñ qayber ştatlarında bar andıy cäza, başqalarında – yuq. Häm berkem dä şundıy ayırma AQŞnıñ berbötenlegenä qurqınıç yanıy, dip qaltırap utırmıy.
………………….
Menä şundıy eçtälekle xat, tanışu öçen genä bulsa da dip, Tatarstan Däwşurası räise Färit Möxämmätşin häm Bötendönya Kongressı räise Rinat Zakirov isemnärenä dä cibärelde. Bälki başqa töbäklärdä yäşäwçe millättäşlärebez dä şundıyraq xatlar yullar, digän ömet belän.
“Tuğan tel” aktivistları añlıy inde – xatlar belän genä Mäskäw säyäsäten üzgärtep bulmıy. Anıñ bit äle “Mäskäw küz yäşlärenä ışanmıy” digäne dä bar. Şulay da, “tamçı da taş tişä”, di bit bezneñ xalıq. Küp tamsa ğına inde, älbättä.
“Tuğan tel” cibärgän xat eçtälege belän Ayrat İbrahim tanıştırdı, Sember
