Respublikada turizm tarmağın üsterü, üzebezgä qunaqlarnı kübräk cälep itä maqsatınnan eş alıp barıla. Läkin kübräk yaña proyektlar, ideyalar räweşendä genä älegä. Alarnı tormışqa aşıru turında mäğlümat bik yuq anısı. Şuña da qaramastan, yaña täqdimnär kimemi. Menä pänceşämbe könne dä Tatarstannıñ fännär akademiäse binasında Tarixi bul’var - “Arais” proyektın täqdim itü çarası uzdı. Älege proyekt nigezendä Qazannıñ üzäk uramnarınıñ yöze bötenläy üzgärergä tieş ikän.
Monnan berniçä yıl elek Qazannıñ 1000 yıllağanı äzerlek häm Qol Şärif mäçeten torğızu eşläre ber törkem tarix, arxitektor belgeçlären Qazan üzägendäge uramnarnı üzgärtep qoru ideyä tudırğan. Şul maqsattan çığıp, “Tarixi bul'war “Arais” dip atalğan yaña zamança proyekt eşlängän. Şunı äytergä kiräk, bu proyekt östendä Tözeleş-arxitekura universitetı belgeçläre, Tatarstan fännär akademiäse, Rusiä İslam universitetı häm başqa fänni häm muzey xezmätkärläre äzerlägän. Proyekt nigezendä dürt yıl eçendä Qazan Awraziäneñ mädäni üzägenä äwerelergä tieş. Proyektnıñ üzençälekläre turında Azatlıq radiosına tulıraq itep Rusiä İslam universitetı rektorı, üze dä dä proyekt avtorlarınıñ berse bulğan Rafik Möxämmätşin söyläde.
“Proyekt şaqtıy zur häm anıñ üzençälekläre bar. Xäzer Qazannı tatar şähäre dip äytep bulmıy, ul rus şähäre, monda tatar elementları ğına saqlanıp qalğan. Läkin bez haman da Qazannı 1000 yıllıq şähär Yevraziä üzäge dip yörtäbez, ämma Yevraziä üzäge bularaq bez anıñ bernindi dä üzençäleklären kürmibez. Häm bu proekt Qazannı yañadan sütep qoru tügel, älbättä, bu mömkin dä tügel. Ä zur bulmağan arxitektur fragmentlar belän bizeläçäk. Üzäktäge ber bocrağa Yevraziä tösmere östämäkçe idek.”İşetüegezçä, “Tarixi bul'war “Arais” proyektı tormışqa aşsa, Qazannıñ üzäk uramnarında küp kenä üzgäreşlär kötelä. Bu mädäni –tarixi kompleks başqalanıñ üzägendä urnaşqan 7.2 kilometr ozınlığında keşe yöri torğan tügäräk cirlek qiäfätendä bulır dip kötelä. Bul'war yulı Qazan milli mädäni üzäge binası urnaşqan cirdän başlanıp, Kirmängä taba Qazansu yılğasınıñ yarbuyı buyınça däwam itep, Lenin häm Kirov dambaların üz eçenä alıp, Bolaq buylap Qamal teatrı häm Puşkin uramına qädär suzıla häm milli-mädäni üzäk yanında tämamlana. Bu zona, härberse bilgele mäğnägä iä bulğan arxitektur-tarixi öleşlärgä bülengän. Proyekt buyınça Qazan milli-mädäni üzäge qarşındağı kiñlek Kongresslar mäydanı dip atalaçaq. Monda Awraziä şähärläreneñ arxitekturası tarixına nigezlängän 10 maket urnaştırılaçaq. Şunda uq qıpçaq xalıq häm qäwemnärneñ qorallanu tarixın surätläwçe ekspozitsya urnaşqan törkilärneñ batırlar zalı bulaçaq. Şulay uq proektta qaralğança, Fuqs baqçası yanınnan Qazansuğa töşkän urında säxnäse su östendä bulğan 7 meñ keşelek amfiteatr tözeläçäk. Şulay itep bu cirdä Soçi häm Yurmallardağı säxnälärdän qalımıy torğan, zur çaralarğa ilneñ törle poçmaqlarınnan qunaqlar cıya alırlıq konsert säxnäse barlıqqa kiläçäk. Qazansu yarbuy buylap Kirmängä taba borınğı ğäräp elementları belän bizälgän şärıq stilendäge keçe arxitektur formalar belän bizäläçäk. Proyektqa yaraşlı bularaq, yä borınğı iseme bulğan Säyet yulı qaytası, yä Kirmän küpere dip yaña isem quşası Lenin dambasına qädär maturlanğan Prezident häm Farsı yarbuyları suzılaçaq. Kirov küpere Admiralteyskiy isemen alaçaq, ä yılğanıñ sul yarı yağınnan kereşne Yekaterina 2 nçe häykäle bizäyäçäk. Ä menä Kirov küpere yanındağı quaqlıqlar basqan cirlekne xalıq duslığı yarbuyı dip atalaçaqlar häm Tatarstan milli-mädäni oyışmalarğa bireläçäk.
Älege proyekt tormışqa aşsa, Tatarstan häm anıñ başqalası milli mädäni üzençälekle tös alır häm turistlar öçen qızıqlı bulır dip kötelä.
Gölnaz Şäyxetdin
