Anda tatar, çuaş, mordva wäkilläre, şulay uq Xökümät ministrları, departamentlar citäkçeläre häm başqa cawaplı türälär qatnaştılar. 2007-yılğa qädär avtonomiä citäkçelärenä räsmi eş xaqı birälär ide. Ä menä yaña yılda bu mäs'älä açıq qala birde. Häm oçraşu näq şuşı problemanıñ uñay çişeleşe turındağı xäbärdän başlandı da. Gubernator Ölkä Qanunnar çığaru cıyılışında yaña qanun äzerlänüen citkerde. Bulaçaq qanunnıñ iseme menä niçek yañğırıy: “Däwlät xakimiäte orğannarınıñ däwlätneke bulmağan oyışmalar häm ictimaği berläşmälär belän üzara xezmättäşlege”. Şulay kilep çığa inde: Avtonomiälär – “däwlätneke bulmağannar” arasında. İnorodetslar üzlären dä şul uq däwlät keşeläre dip sanasalar da. Sergey İvanoviç äytüençä, bu qanun milli mädäni ixtiaclarnı qänäğätländerüdä uñay şartlar tudıruğa mömkinlek biräçäk.
Bu mäs’älägä soñraq çığış yasağan “Berdäm Räsäy” firqäseneñ cirle oyışması särkätibe Anatoliy Yılenkin da tuqtaldı. Firqäneñ cirle parlamenttağı wäkilläre älege qanunnı yaqlap çığaçaqlar, dide ul. Anıñ fikerençä, yaña qanun firqäneñ avtonomiälär belän mönäsäbätlären yaña nigezdä qoruğa tieşle şartlar tudıraçaq. Maqsat urtaq: milli tellär, mädäniätlär, ğöref-ğadätlär häm yolalarnı saqlap qalu häm üsterü. Yılenkin äfände şulay uq firqäneñ töbäk bülekçäse qarşındağı ictimaği oyışmalarnıñ Konsul'tativ Şurası eşçänlegenä dä yuğarı bäyä birde. Anda şul uq avtonomiälär häm başqa milli oyışmalar xakimiät aldına ölgergän mäs'älälär quyalar häm alarnı çişü yulların ezlilär, tabalar, dide ul.
Sergey Morozov çığışına qaytsaq, 20 yılğa qullanuğa birelgän cimerek xäldäge “Oktäber” kinoteatrı binasın remontlau barışı belän dä qızıqsındı ul. Ramis Safin üz cawabında cirle maltabarlar yärdämendä remont başlanğanın, läkin eşlärneñ bik aqrın baruın äytte. Süzenä östäp, Tatarstan yärdämenä dä ömet belderde.
Ölkä başlığınıñ ber fikere qayberäwlärne aptırattı da. Sabantuynı tatarlar küpläp yäşägän rayonnarnıñ bersendä uzdıru qulayraq bulır, dide ul. Anıñ fikerençä, “Ciñü” parkında – qısan, xalıq räxätlänep yal itä häm küñel aça almıy. Häm bäyräm programmasına yañalıqlar kertergä dä waqıt citte, dip tä östäde. Tik nindi yañalıqlar kirägen açıqlamadı.
Yuğisä, bolay da Sabantuy millilektän bik yıraqlaşqan inde. Küp oçraqlarda ul yazğı çäçügä yomğaq sıyfatındağı çaraday ğına qabul itelä. Türälär säxnädän täbrik häm maqtaw süzläre äytälär dä, tar dairädä küñel açarğa kitälär. Ä xalıqqa konsertlar häm köräş qaraw qala. Räsäy şartlarında östän kertelgän här yañalıqnıñ tiskäre yaqları kübräk bulğanına künekkän xalıqnı älege “yañalıqlar” da şatlandırmas kebek. Härxäldä, bulaçaq üzgäreşlärneñ mäğnäse häm maqsatı turında älegä farazlarğa ğına bula.
Yañarış çorında yañadan qaytqan Sabantuylarnıñ näq Ciñü parkında uzdırıla başlawı da oçraqlı xäl tügel, yuğisä. Uzğan ğasırnıñ 60-70-yençe yıllarında awılların taşlap qalağa ağılğan tatar yäşläre näq şunda kiçke äylän-bäylängä cıyılalar ide bit. Barı tik 80енче allar urtasında ğına militsiä, nigäder, mondıy kiçke uyınnarnı tıydı. Sabantuylarnı yäşlär şul kiçke küñel açularnıñ däwamı dip tä qabul itälär ide. Annan başqa da Sabantuyğa yaña urın ezläwneñ kiräkmägänenä dälillär bar. Xalıq bu urınğa künegep betkän, anda säxnä, milli köräş häm törle attraksionnar öçen cihazlar da äzer. Anıñ östäwenä Tatar avtonomiäse prezidiumı utırışında bıyılğı Sabantuyğa da urın saylanğan ide inde. Waqıtın da tögäl bilgelädelär - iyünneñ 16- na. Şimbä könne bilgelänüen dä nigezlädelär: Әgär bu könne köçle yañğır bulsa, 17сенә küçerü qulay bulır. Tağın ber soraw tua ölkä üzägendä yäşäwçe 80 - 90 meñ tatarnıñ Sabantuy bilgelängän rayon üzägenä niçek barı citüe niçek oyıştırıla ala?
Kiñäşmädä Milli mädäniätlärne üsterü üzäge planı buyınça qaralğan çara mäs’äläse dä kütärelde. Anıñ iseme bik tä şanlı yañğırıy: “Milli mädäniätlärneñ Xalıqara yäşlär assambleyası”(!) Ul İdelbuyı Federal' okrugında iğlan itelgän Yäşlär yılı qısalarında 11 – 13- mayda Semberdä uzaçaq. Rusiäneñ 35 töbäge wäkillär cibäräçäk ikän. Ä “Xalıqara” ataması Belarus' häm Ärmänstan wäkilläreneñ dä qatnaşuı arqasında. Oyıştıruçılar – Ölkäneñ yäşlär säyäsäte komitetı, Yäşlär “Xökümäte” häm “Tere tawış” isemle ictimaği fond. Maqsatın törle xalıqlar yäşlären milli ğöref-ğadätlär belän tanıştıru, dip añlatalar.
Yuğisä, andıy “vinegret” çaralar “Milli kul'turalarnı üsterü” üzäge direktorı Sof'ya Orlovanıñ iñ yaratqan ğämäle. Ğädättä, törle ölkälär wäkilläre tügäräk öställärdä äñgämäläşälär. Ä soñınnan ğomumi konsert täqdim itelä. Mondıy çaralarnıñ kemgä häm nindi fayda birüe turında farazlarğa ğına qala,dilär tatar milli xäräkäte aktivistları. Näq şundıy vinegret çaralar Sof'ya xanım citäkçelegendäge uçrejdenieneñ isemen üzgärtergä mäcbür itkänder dä inde alarnı: “Üsterü” tügel – “üterü” üzäge, dip atıylar anı üzara.
Ayrat İbrahim, Sember
