Tinçurin teatrı Sember xalqına şäp tamaşa büläk itte

Tamaşaçı “Ğayfi babay, öylän davay” digän kämittä räxätlänep kölep utırdı. Süz yuq – artistları da şäp uynıy, kölkele dä.

Sember tatarı teatrnı yarata dip bulmıy inde, anısı. Monıñ säbäben teatrlarnıñ siräk kilüe belän dä añlatuçılar bar. Ämma teatrnıñ siräk kilüen tamaşaçınıñ az buluı belän dä añlatıp bula. Närsä berençel: tawıqmı – ällä yomırqamı, digändäy kilep çığa. Ä bu yulı tamaşa zalında buş urınnar az ide. Şunlıqtan älege tamaşanıñ üze tügel – anı oyıştıru ısulları turında süz möhimräkter. Ber-ike urında teatr bulaçağı turında iğlannar küzgä çalındı, ämma Lenin Memorial' üzäge kassasında berni dä belmilär bulıp çıqtı. Monıñ säbäbe soñnan açıqlandı. Keremneñ küp öleşe kassada qala, häm alar biletlarğa zur bäyä quyalar dip, oyıştıruçılar biletlarnı üzläre taratırğa bulğannar. Oyıştıruçılar digäne – Bua yegete İlsur Mortazinnıñ Semberdä yäşäwçe dusları İlgizär Zıyatdinov häm Rafail Näcmetdinov. Häm alar yarıysı ğına näticägä ölgäşkännär. İlgizär Zıyatdinov tatar balaların ğına tuplağan 91-mäktäpneñ äti-äniläre komitetı citäkçese. Töp tamaşaçı da – şul mäktäpnekelär häm alarnıñ tanış-beleşläre. Monısı isä bik tä ğibrätle xaqiqät'ne iskä töşerä: ayırım kollektivlar ğına xalıqnı tuplıy alalar. Dinebez nıq bulğanda, xalqıbız üz mäxällälärendä uqmaşıp yäşägän, tatar-möselman ber tirädäräk yort salğan.

Bu cähättän ber ğibrätle küreneş. Uzğan ğasırnıñ 60-nçı yıllarında Semberdä sotsialistik illär öçen oçuçılar äzerli torğan binihayä zur uqu-uqıtu kompleksı tözelä. Näq şäxsi yortlarında tatarnıñ uqmaşıp yäşägän urınında. Biredä yäşäwçe urıslar da uramda tatarça söyläşälär ide, dilär ul zamanada yäşägännär. Şäxsi yortlarında yäşägän xalıqnı küpqatlı yortlardağı fatirlarğa küçergändä milläte dä bik möhim bula: ber podyezdda ikedän artıq tatar ğailäse bulırğa tieş tügel! Tirän fänni nigezdä başqarılğan eş bu.

Mondıy şartlarda 91-mäktäp, Dobrolyubov süzläre belän äytsäñ, “qarañğılıq dönyasında yaqtılıq nurı”day kilep çığa.

İkençe şundıy “nurçıq qaldığı” bulıp elek tatarnıqı ğına bulğan – bügen isä İdelbuyı xalıqlarınıqı dip sanaluçı 17-kitapxanä. Oyıştıruçılar ğözere buyınça tamaşa bulası köndä anda tatar cämäğätçelege Tinçurin teatrı wäkilläre belän oçraştı. Oçraşuda qatnaşuçılar üz tanış-beleşlären tamaşağa äydäw niäte belän taralıştılar. Bu da fayda birgänder, bälki.

Şuşı oçraşudan soñ Tinçurin teatrınıñ veteran artistı Nail Şäyxetdinovqa berniçä soray belän möräcäğät itü mömkinlege tabıldı.

-Başqa şähärlärdä andıy oyıştıruçılarığız barmı soñ?

-Yuq, çönki elek xalıq üze teatr artınnan yöri ide - bez şuña küngänbez. Mäsälän, ber awılğa barasıñ, zalğa beryulı barısı da sıymıy, ikençe märtäbä quyığız äle, dip sorıylar ide. Xäzer isä şul uq awılda yartı zal buş qala.

-Ä monıñ säbäpläre nidä soñ?

-Tiz genä kapitalizm tözep ölgäşergä omtıludır. Barısın da aqça, aqça, aqça ğına qızıqsındıra, ruxi yaqtan xäyerçelänä genä barabız. Yäşäyeşneñ mäğnäse aqçı cıyuğa qaytıp qala.

-Ä teatrnıñ kiläçägen niçek küzallıysız?

-Barıber xalıq üz asılına qaytaçaq. Añlar äle adäm balası ruxi baylıqnıñ möhimräk ikänen… Ä uylarğa sälätle keşe teatrsıyz yäşi almıy ul.

Artaban süz teatrlarnıñ repertuarına da qağıldı. Qızğanıç ki, dide Nail äfände, tatar teatrı repertuarında haman Sovet çorı säyäsätenä yaraqlaşıp yazılğan äsärlär küpçelektä. “Qazan sölgese”nnän alıp “Zäñgär şäl”gä qädär. “Asılyar”, “Ğaliäbanu” kebekläre dä şul uq yünäleştä icat itelgännär. Döres, xäzer sağraq faydalanalar: din ähellärenä qarata çep-çi yala yağularnı qullanmıyça. Şunı da östäp äytergä buladır: “Zöläyxa”, “Telsez küke” kebeklär yaltırap qına aldılar. Tufan Minnullinnıñ “Şäcärä”, “İlgizär plyus Vera” kebekläre dä onıtıla bara.

Älege çaranıñ tağın ber üzençälege - anıñ Xäyriä tamaşası dip ataluında. Biletlar da satılğaç, monı niçek añlarğa soñ? İlsur Mortazin menä niçek añlattı: “Xäyriä digäne suğış häm tıldağı xezmät veterannarına qağıla, alar çaqıru biletı belän kerä alalar tamaşağa”.

Ayrat İbrahim, Sember