6-10 iyün könnärendä Rusiädä häm Tatarstanda Soğud Garäbestanı mädäniäte könnäre ütte. 20 ğasırnıñ 40 nçı yıllarınnan başlap 50-60 yıl däwamında özelep torğan xezmättäşlekne canlandıru öçen Rusiä häm Soğud Ğaräpstanı citäkçeläre üz-ara oçraşıp, räsmi söyläşülär ütkärep kenä qalmıy, ä mädäni häm ruxi yaqtan urtaqlıqlar ezli. Rusiä matbuğatında Mäskäwdäge Soğud Ğaräpstanı mädäniäte könnäre turında ällä ni söylänmäsä dä, Tatarstandağı çaralar zur iğtibar häm qızıqsınu uyattı.
Yakşämbedän düşämbegä qarşı töndä qoyrığına ike qılıç häm cimeş ağaçı töşerelgän maxsus oçqıç Qazan hawa alanınnan tup-turı Sogut Garäbestanı märkäze Er-Riädkä oçtı. Ğäräp delegatsiäse Tatarstanğa Mäskäw aşa kilsä dä, öygä tup turı qaytıp kitte. Älege oçqıçqa 90лап rässam, artist, jurnalistlar, ğalimnär häm diplomatlar utırdı. Mäkkä häm Mädinä qalaları turında kürgäzmä Qazan kremlendä ike-öç kön torğaç sütelep, şul uq oçqıçqa töyelgän ide. Ğaräp qızlarınıñ kiäwgä çıqqanda kiä torğan kiemnäre dä şul oçqıçqa töyalde. Uzğan comğa kiçendä Korston kunakxanäsendä 6 şar kilo altın häm bällür tağılğan şuşı käläş külmäkläre qazanlılarnı ax ittergän ide.
Şul uq yäkşämbe könneñ irtäsendä Garäbestan wäkilläre Teläçe rayonı Sabantuyına barğan idelär. Ğaräplärneñ kiemnäre häm uyın qoralları, säxnädän çığış yasawları belän cirle xalıqnı şaqqattırdı.. Sovet zamanına qadär Xacğa, uqırğa Garäbestanga baru tatarlar öçen tabiği häm ğadäti bulğanlığı äle dä sizelä.
Moña qadär Rusiä matbuğatında ğaräp ileneñ vaxabizm oyası, radikal dinçelär däwläte buluın täqrarlap tordılar. Ä Qazanda ütkän kürgäzmälär, konsertlar, universitetta uqılğan leksiälär Soğud Garäbestanında dini genä tügel, ä dönyawi keşelärnñ küp buluın, xäzer bu ildä dä mädäniätkä, sänğat'kä qızıqsınu artuın dälilläde. Kiläçäktä jurnalistlar, ğalimnär, rässam häm kürgäzmälär belän almaşu, Tatarstan kitapxanälärdä saqlanğan siräk kitaplarnı yañadan bastıru küz aldında totıla. Bu turıda Tatarstan häm Soğud Ğaräpstanı mädäniät ministrlıqları arasında berketmä dä tözelde. Soğud Ğaräpstanınıñ mädäniät häm mäğlümat ministrı Ayat Ämin Mädäni aldınğı fikerle, dönyawi tormışı yaxşı belüçe bularaq küzgä taşlandı.
Amerikada uqıp qaytqan häm Rusiä diplomatiäsenä, dönyawi möxitkä iğtibar itüçe Ayat Ämin Mädäni – Sağut Gäräbstanınıñ mädäniät häm mäglumat ministrı - şimbä könne üz ilenä qaytıp kitte. Anıñ urınına delegatsiä citäkçese bulıp qalğan ministr urınbasarı Abu Baqr Äxmät Baqadir Teläçe Sabantuyında çığış yasap, şuşı rayonda yäşäwçelärgä Mäkkä qalası möselmannarınıñ sälämnären citkerde.
Ğömer buyı sarı qomlı ğäräp çullären, tawlarına künekkän qunaqlar quyı yäşel ulännärgä, ağaçlarğa, sabantuy tuğayındağı bizäleşkä xäyran kilep qaradılar. Yäkşämbe könne hawa şaqtıy salqın häm cille bulsa da, Gäräpstan qunaqları çıdadı, cırlap- biep, cılındı. Teläçelär dä araqı eçep cılınmadı, ğomumän anda xämer satılmadı. Abu Bäker Äxmät Baqadir teläçelelärneñ iñ çista awıllar arasında bäyge ütkärü täcribäsen üz ilenä kaytkaçdä qullanırğa cıyınuın äytte. Saban tuyın açqaç, Teläçe rayon başlığı İldar Nizamov awıl xezmätkärlärenä räxmät zurlawlar işetterde. Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymievneñ qotlaw süzen citkergän Premyer- ministr urınbasarı, mädäniät ministrı Zilä Välieva, Tatarstan Prezidentı apparatı citäkçse urınbasarı Bulat Zinnurov, çit il eşläre departamentı mödire Timur Akulov, agrobiznes akademiäse rektorı Cäwdät Fäyzraxmanov häm başqalar aldınğı xezmätkärlärne häm stportçılarnı büläkläwdä qatnaştılar. Teläçedä tuıp üskän general-mayor Aleksandr Smirnov V.V.Putin kiñäşçäçeläre idäräsendä departament citäkli, Ul bıyıl da saban tuyına tuğan yağına qaytqan ide. Şulay itep, Teläçeneñ aldınğı, ürnäk rayon buluı, bu yaq keşeläreneñ abruyı xalıqara säyäsätkä dä uñay tä'sir itte..
Älbättä, Soğud Ğaräpstanı häm Rusiä arasındağı diplomatik adımnar zur säyäsät belän bäyle häm ğadi keşe älege säyäsi ğämällärneñ mäğnäsen töşenep betmi. Şulay da işeklär açılu, mädäniät aşa añlaşu üzenä kürä sensatsiä buldı. Dini kitaplar uqu ekstremizm dip sanalğan Rusiädä möselmannarğa qurqıp, şiklänep qarağan ber zamanda Gäräbstan ruxi baylıqları belän tanışu şaqqatırğıç xäl bulıp qurende. Tatarstanlılar monda kilgän ğäräplärneñ dönyawi, zamança buluına, ä qunaqlar tatarlarnıñ ğäräp kul'turasın şul qädär cılı qabul itüenä ğäcäpländelär.
Rimzil Wäli
