Bu kitapxanä - 1917-yıl inqilabına qädär ük eşläp kilgän saf tatar kitapxanäseneñ däwamçısı. Uzğan ğasırnıñ 50-nçe yılları axırında tatarlar uqmaşıp yäşägän şähär öleşendä “Sentr ĞA SEV” dip atalğan uqu yortı kompleksı tözelä başlıy. Sotsialistik lager' illäre öçen oçuçılar äzerläw maqsatınnan kürelä bu çara. Biredäge tatar bistäsendä yäşägän tatar şähärneñ törle poçmaqlarına sibelä. Ayırım tatar mäktäbe yabıla. Kitapxanä ikençe cirgä – qısan ğına iske binağa küçerelä. Kitap fondı sıymağanğa, häm şähärneñ başqa rayonnarına küçerelgän tatarlarnı da tatar kitabı belän tä'min itü kiräklege belän nigezläp, kitaplarnı başqa kitapxanälärgä dä öläşälär.
Soñnan isä, monnan 35 yıl elek, yaña tözelgän zur binada urıs-tatar kitapxanäse açıla. Şuşı kitapxanäneñ berençe mödire Mönäwärä xanım Bikteewa äytüençä, kitaplar tuplaw buyınça Tatarstan bik zur yärdäm kürsätkän. Çüpräle rayonınıñ Şäymorza awılı ayıruça nıq bulışqan. Xakimiät tä aqçasın qızğanmağan: Tatğosizdat kitapların, Qazan matbuğatın aluğa yärdäm itkän.
Ölkä üzägendä yäşäwçe tatarlar öçen bu kitapxanä sovet çorında berdän-ber milli poçmaq bulıp xezmät itte. Ozaq yıllar monda eşlägän Zäytünä xanım Salixova oyıştırğan oçraşular, uquçılar konferensiäläre – tatarlığıbıznı saqlap qaluda berdän-ber ğammäwi çaralar bulıp tordılar. Kitapxanäneñ bügenge xezmätkäre bik tä milli canlı Gölfiä xanım Xäliullova da törle çaralar oyıştıra: kürgäzmälär, uquçılar konferensiäse, yaña kitaplar belän tanıştıru, milli bäyrämnärebezgä bağışlanğan kiçälär...
Läkin şuşı berdän-ber tatar poçmağı bulıp xezmät itkän mädäniät uçağı xäzer “İdelbuyı xalıqları kitapxanäse” dip atala. Zäytünä xanımnan soñ mödir bulıp bilgelängän muqşı xatını Yevdokiä Kurnosova monı, tatarlardan ürnäk alıp, başqa xalıqlarnıñ da milli cämğiätläreneñ näq biredä eşli başlağannarı belän añlattı. “Tuğan tel”dän soñ, çuaşlar Yakovlev isemendäge cämğiät tözilär. Artaban yähüdlär, almannar, muqşı-erzälär – üz oyışmaların. Yevdokiä xanım süzlärennän çıqsañ, yähüdlär dä, almannar da “İdelbuyı xalıqları” isemlegenä kertelä dip añlarğa mömkin. Kitapxanä yubileenda barı tik muqşı-çuaş-tatarlar wäkilläre genä qatnaştılar. Täbrik süze belän kilgän türäne sanamasañ, urıslar yuq ta ide. Şulay da bäyräm çığışları urısça ğına bardı. Urıs cırları da yañğıradı. Alarnı muqşı qızı täqdim itte.
Tatarlardan tanılğan cırçılarıbız Älfiä Ramazanova häm Alsu Älmätewa qatnaştılar. Şunı da äytep ütärgä yarıydır: Rim Xäsänewneñ “Qışqı romans”ın başqarğan Älfiägä barlıq tatarlar da quşıldılar. Häm bu muqşı-çuaşlarğa ürnäk kebek tä kilep çıqtı.
Ayrat İbrahim, Sember.
