Çara “Prezentatsiä innovatsionnoy deyatel'nosti“dip atalğan ide. (“Yaña alımnar qullanu eşçänlege belän tanıştıru”, dip tärcemä itärgä buladır, bälki.) Başta “Mäktäpkäçä yäştäge balalarnı tärbiäläwdä İdelbuyı xalıqlarınıñ muzıkal' mädäniäte” digän notıq täqdim itelde. Ä soñraq şunı ğämäldä kürsätü öçen äzerlängän “Tınıçlıq färeştäse” isemle ädäbi-muzıkal' bäyläm küreneşe buldı.
Başqa şundıy baqçalarda tatar-çuaş-muqşı xalıqların bötenläy iskä dä almağan şartlarda, monısı öçen dä räxmät äytergä buladır. Läkin mondıy innovatsiäneñ avtorı häm baqçanıñ mödire Tat'yana Toloçmanovanıñ ozaqqa suzılğan yomğaq çığışı qayber kiräkmägän fikerlärgä dä säbäp birde.
Baqsañ, bu uçrejdenie balalar baqçası ğına tügel, ä Ul'yan ölkäseneñ fänni-metodik üzäge dä, şulay uq Rusiä Mäğärif häm fän ministrlığınıñ Federal' täcribä mäydançığı da ikän. Häm bu mäydançıqnıñ eşçänlege bixisap diplomnar belän bäyälängän. Rayon, şähär, ölkä xakimiätläre genä tügel - Rusiäneñ Fän häm mäğärif ministrlığı, Däwlät Duması tarafınnan da. Arada Mäğärif ölkäsendäge säyäsät institutı diplomnarı da baytaq. Häm bu balalar baqçasınıñ eşçänlege näq şul İnstitut nigezlägän fänni mäğärif säyäsätenä täñgäl kiläder. Şundıy isemle maxsus institut bar ikän, anıñ töp maqsatı urıslaştıru häm xristianlaştıru säyäsäten matur häm yomşaq törgäktä tormışqa aşıru bulıp çığadır. Ayırım milli mäktäp-baqçalar bulsa, mondıy institut ta kiräkmäs tä ide: meñär yıllar buyı xalıqlar üz balaların kiräk räweştä tärbiälägännär bit – mondıy “fänni” institutlar bulmasa da, äxlaq nigezläre tormışta saqlanıp kilgännär.
Älege çarağa qaytsaq... muqşı balaları muqşı äkiäten urısça säxnäläşterep kürsättelär, çuaş häm tatar balaları üz tellärendä dä cırladılar cırlawın, läkin süzlären añlamıyça yatlağannarı qolaqlarnı kisärlek yañğıradı... Çaranıñ maqsatı da şunnan añlaşıla kebek: biredä genä tügel, ğomumän ölkädä häm Rusiädä inorodeslarnı ixtiram itälär, xalıqlar dustanä yäşilär, şul uq waqıtta milli üzençäleklären saqlıylar ikänenä inandıru.
Bu cähättän Säwdä flotı diñgezçeseneñ Sovet çorındağı ber xatiräse ğibrätle yañğırıy. Avstraliädä korabnıñ partorğı, andağı urıs emigrantların cıyıp, tuğan ilgä qaytırğa öndi. Sez mondıy eşsezlektän integäsez, ä SSSRda teläsä kemgä eş bar: xatın-qızlar da, irlär dä – barısı da eşlilär. Beräw tıñlap-tıñlap tora da, ”irlär dä, xatınnar da eşlägäç, şulqädär aqçanı qaya quyasız soñ,” dip sorıy. Moña partorg cawap taba almıy inde.
Şuña öyrätkännär: ber çemetem eş xaqı öçen, äni keşe balasın detsad dip atalğan saqlıq kamerasına iltep taşlıy da eşkä çaba. Häm näq şul “saqlıq kameraları” milli tamırlarnı qorıtuda xälitkeç rol' uynadılar da. Korney Çukovskiynıñ “Keşe näni çaqta uq - 2 yäştän 5 yäşkä çaqlı tulayım formalaşa” digän süzlären nıq üzläştergännärder şul “Mäğärif säyäsäte institutları.”
İşetüebezçä, yapun balası 7 yäşkä qädär äniseneñ itägennän ayırılmıy: kibettä dä, qunaqta da – bergä. Ä Rusiä digän il-däwlätlärdä cinayätçelek tamırlarınıñ näq şul mäğärif sistemasında buluı küplärgä añlaşılsa da, ğayıpne başqalarda ezläw ğädätkä kergän. “Vse, çto nepoxoje na menäya – to bezobrazno”, digän postulat ta mäktäp sistemasınıñ töp uñışıdır. “Fänni-säyäsi” mäğärif institutları watanpärwärlek tärbiäläwneñ töp nigezen dä şunda ezlilär, küräseñ.
Ayrat İbrahim, Sember
