Qazanda uzğan tatar tele uqıtuçılarınıñ Bötenräsäy qorıltayında Saxalinda yäşäwçe Zäkiä xanım Valitova da qatnaşqan. Ul tumışı belän Çüpräle rayonı Qaraqitä awılınnan. Çüpräle xalqınıñ kübese Sembergä ağılğanğa, anıñ tuğannarı da ciñelleklär ezläp birergä kilep urnaşqannar. Şunlıqtan Zäkiä xanım Semberdä dä qunaqta bulıp kitte. Şul arada anıñ belän Saxalinda yäşäwçe millättäşlärebezneñ xäl-äxvälläre turında äñgämä qoru forsatı da tabıldı. Nindi cillär tatarnı Saxalinnarğa qädär sipkän soñ? – digän sorawğa ul menä nindi cawap birde:
“Bez yäş çaqta Komsomol putevkaları buyınça yäşlärne taratu kiñ cäyelgän ide. Ä anda yäşäwçe tatarlar, nigezdä, suğıştan soñğı yıllarda şaxtalarğa ağılğan. Tatarstannıñ barlıq rayonnarınnan da küpläp kilgännär. Bigräk tä arçalılar küp. Utrawnıñ tönyağında neft' häm qaz tabıla. Aları da küp tatarnı suırıp alğan. Zäkiä xanım yäşägän Şaxterski şähäre tiräsendä saf tatar awılları da bulğan. Märxümnärne üz ziratlarına kümgännär. Läkin, qartlar kitä tora – ä alar urınına ana telennän mäxrüm yäş buın üsä. Döres, Qorban, Uraza bäyrämnäre onıtılmıy, tatar cırlarınnan da bötenläy bizmägännär äle”.
2005-yılnıñ cäyendä Zäkiä Valitova utrawnıñ başqalası Yujno-Saxalinskiğa küçep kilä. Monda ber tatar çırayı kürügä zar bulğanlıqtan, ul dekaber ayında cirle televideniedä millättäşlärebezne tanışırğa, berläşergä öndäp çığış yasıy. Şul uq könne telefon aşa çıltıratuçılar bula. Ä ğinwar ayında 100 çaması tatar keşese üzara tanışalar. Ä xäzer “Tuğan tel” mädäni ağartu üzäge” 260 keşene berläşterä.
Uqıtuçı bulmasa da, Zäkiä Valitovanıñ Uqıtuçılar qorıltayında qatnaşuı Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymievkä yärdäm-kiñäş sorap xat yazuı arqasında bulğan. Prezident isemennän häm BTK räise Rinat Zakirovtan xatlar kilüe arqasında “başım kükkä tigändäy buldı”, di Zäkiä xanım. Ä inde BTK räiseneñ Ferdinand Salaxovnı Saxalinğa yullawı anda yäşäwçe barlıq tatarlarnı da yoqıdan uyatqanday bulğan. İke genä misal. Ferdinand: “Alıp kilgän 1500 cırlı karaoke ((Qara – uqı?) diskınnan, içmasa, 10ар ğına bulsa da cır öyränegez, cäyen tağın kiläçäkmen, bergäläp cırlarbız”,- digän. Xäzer küplär, bu cırlarnı küçerep alıp, maşinalarında uynatıp yörilär, beryulı öyränälär dä. Maşa, Zoya, Nataşalar urınına xatın-qızlar üz isemnären qullanuğa qaytqannar. Baqsañ, Älfiä, Zölfiä, Mönirälär yağımlıraq ta yañğırıy äle.
Ana telen uqıtu buyınça da ömetlär uyana. Utrawnıñ tönyağında yäşäwçe 66 yäşlek xanım Yujno-Saxalinskiğa kilep bu eşkä alınırğa äzerlegen beldergän. Moña Qazanda büläk itkän uqu äsbapları da yärdäm itäçäk.
Qısqası, Zäkiä Valitova Qazanda buluına ifrat ta qänäğät. Semberdä dä sabaq aldım, di. Bigräk tä “Tuğan tel” oyışmasınıñ 15-yençe qorıltayı aña zur tä'sir yasağan.
Ä Saxalinda ul başqarğan eşlärneñ tağın berse iğtibarğa layıktır: armiädä xezmät iüçe tatar soldatları belän elemtä urnaştırğannar ikän anıñ fikerdäşläre. 10 meñ çaqrım yıraqlıqta, tuğan cirlärennän ayırılıp yäşägän tatar balasına bu bigräk tä zaruri. Bu cähättän, Saxalinda üterelgän yäş soldat Marat Dinullov turında da süz çıqtı. Saxalin gäzitläre dä bu faciğağa iğtibar itkännär ikän. Zäkiä xanım anıñ awılda yäşäwçe äti-äniläre belän oçraşıp, üterüçelärne cawapqa tartu turındağı ğarizanı qänäğätländerü çaraların kürergä tırışaçağın belderde. Härxäldä, märxümneñ äti-änise İrşat häm Räysä belän üzara bağlanışta torırğa süz quyıştılar.
Ayrat İbrahim, Sember
