Soñğı waqıtta Mäskäwdä, Rusiädä avtoritarizm häm demokratiä yulların saylaw turında säyäsi diskussiälär bardı. Mintimer Şäymievnıñ ike atna elek ber Mäskäw gäzitendä çıqqan möhim mäqäläse moña qädär Tatarstan cämäğätçelegenä barıp citmägän ide.
“Rusiädä demokratiä yazmışları” Tatarstan Prezidentı Mintimer Şäymievnıñ “Nezavisimaya gazeta” da basılıp çıqqan mäqäläse şulay dip atala. Anda Rusiädäge reformalarnıñ baruına 15 yıl tulu uñayınnan, ilneñ säyäsi kiläçäge, cämğiättäge üzgäreşlärneñ prinsipları turında bara. Bu bik citdi häm tirän çığış. Avtor, Mintimer Şäymiev Tatarstan, andağı xällär, respublikanıñ mänfägat'läre, anıñ yulındağı kirtälär turında söyläp tormıy. Bu çığış Rusiäneñ qaysı yuldan kitäçäge turında. Demokratiäme, ällä diktaturamı? GKÇP fetnäsenä 15, Vladimir Putinnıñ prezidentlıqqa kilüenä 5-6 yıl ütkändä säyäsät belän qızıqsınuçılar bez qaya kildek, qaya barabız dip baş watalar. Xalıqnıñ ber öleşe säyäsätkä bitaraf häm bu bitaraflıq arta, ikençelär borçıla. Şöreplärne artıq qatı borıp, derjava, provoslav däwlät, böyek Rusiä şiğar'läre astında 37 yıl qaytudan qurquçılar da bar. Mäskäw Kremlendä ike törkem säyäsätçelär üzara bäxäs alıp baralar. Elekkege kebek ber qanat qarçığalar, yäğni qatı qul tarafdarları, ikençeläre kügärçennär, uñ köçlär, liberal' reformalar, bazar iqtisadı häm irkenräk sulış aluğa ömetlänüçelär. Mintimer Şäymiewnıñ “Nezawisimaya gazetasında” basılıp çıqqan mäqäläsendä bäxäsläşüçe törkemnärneñ isemnäre äytelmi. Medvedevnı, İvanovmı, Mironovnı? Ansın añlağan keşe genä añlıy. Mintimer Şäymiev Rusiä xalqı öçen demokratiäneñ qäderle buluın taswirlıy, ul Vladislav Surkovnıñ suveren demokratiä digän qaraşın nığıtıbraq, nigezläbräk surätli. Yäğni, ul Rusiädä demokratiä saqlanaçağına ışana, şul uq waqıtta näq şul turıda borçıla da. Şundıy ähämiätle häm tirän mäqälä yazıp Tatarstan Prezidentı Rusiäneñ Berdäm Rusiä firqäsenä tä'yäsir itärgä tırışqanı kürenep tora.
Mäqälä çığıp ike atna ütsä dä, aña cämäğätçelek mönäsäbäte, zur säyäsätçelärneñ xuplawı, yäki qarşı çığış kürenmi. Barı tik Färit Möxämmätşin ğına Berdäm Rusiäneñ töbäk bülegendäge çığışında bezdän başqa firqä yuq äle, saylanğan yuldan barabız digän fikere işetelde.
Monda iñ qızığı şul, Tatarstan respublika matbuğatı, “Qazanskie vedomosti” nı isäplämägändä, şundıy ähämiätle säyäsi mäqäläne qabatlap bastırıp çığarmağan ide. Dimäk, östä şulay xäl itkännär bulıp çığa. “Zvezda Povolj'ye” gäziteneñ pänceşämbe sanında nihayät şuşı mäqälä basılıp çıqtı. Ä bu gäzitneñ tirajı zur tügel häm säyäsi elita, ictimaği xäräkätlär genä anı uqi. Gäzitneñ baş möxärrire Räşid Äxmätäv bu mäqäläne üzençälekle, möstäkıyl', yañaça dip sanıy. Räşid Äxmätov Şäymiev çığışınıñ niçek äzerlänüe, Prezident kiñäşçese Rafael' Xakimovnıñ älege mäqälägä materiallar äzerläwdä öleşe az buluın assızıqlıy. Dimäk, Mintimer Şäymiewnıñ säyäsi qaraşlarında yaña mativlar häm çığanaqlar bar digän näticä yasarğa mömkin. Menä şuşı mäqälä häm anıñ tiräsendäge xällär turındağı üz çığışın Räşid Äxmätov “Letyat utki”, “Ürdäklär oça” dip atağan. Nindi ürdäklär, qaya oça, yäğni gäzit bitlärendäge ğäybätlär qayan kilep çığa? Säyäsi mäğlümatnıñ citmäwe xätta, respublika Prezidentınıñ citdi çığışınıñ kiñ cämäğätçelekkä barıp citmäwe bu mäsäläneñ qızıqsınunı arttıra. Nişläp alay ikän ul. Rusiädä demokratiä bulamı, yuqmı, Mintimer Şäymiev bu xaqta närsä äytkän häm suveren demokratiä turındağı bäxästä kem ciñelä, kem ciñä? Menä şul turıda mäğlümat häm fikerlär citmäw säbäple “Zvezda Povolj'ye” üz farazların yazıp çıqqan.
Gölnaz Şäyxetdin
