Ğarif Soltan Başqortstanda tuıp, ikençe bötendönya suğışı waqıtında almannarğa äsirlekkä töşä, ğalim Äxmät Timer yärdämendä azat itelä. Suğıştan soñ Ğarif Soltan Almaniädä qala häm tatar xalqına xezmät itep yäşi. Törle oyışmalarnıñ citäkçese bula, şulay uq “Azatlıq” radiosınıñ tatar-başqort redaksiäse başlığı bulıp tora. Şul däwerdä anıñ şaqtıy ğına küp dokumentları tuplana. Alarnıñ küpçelege ingliz, alman, törek tellärendä, azçılığı ğına tatar häm rusça. Şulay uq dokumentlar arasında şaqtıy ğına fotolar da bar. Düşämbe könne här telägän keşe alarnı tatar kongressında kürä aldı. Älege şäxsi dokumentlarnı Tatarstan arxivına tapşıru yunäleşendä söyläşülär küptännän bardı. Anı Tatarstanğa Myunxen şähärennän alıp qaytqan ğalim İskändär Ğıyläcev:
Çit illärne çağıldırğan yazmalar, “Azatlıq” radiosında eşlägän waqıtları, fotolar bar. Bu ğäcäyep bay cıyılma. Amerika oyışmaları belän alışqan xatları, “Amerika awazı” radiosınıñ tatarça tapşırular, bol'şeviklarğa qarşı Liganıñ eşçänlege, İslam konferensiäläre eşçänlegenä qarağan dokumentlar.İskändär Gıyläcev äytüençä, älege dokumentlarnı Tatarstanğa tapşıru Ğarif Soltanğa ciñel bulmağan, çönki sorawçılar şaqtıy ikän. İskändär Ğıyläcev:
Başqortstan da, Amerika da sorıy. Läkin Ğarif Soltan üze Tatarstanğa qaytaru yağında bula.KDU tatar filologiäse häm tarixı fakul'tetı dekanı İskändär Gıyläcev kongressta uzğan Ğarif Soltannıñ şäxsi dokumentların Tatarstan milli arxivına tapşıru çarasında bäynä-bäynä kürgännären söyläp birde. Cıyılğan ğalimnär, yazuçılar, cämäğät eşlekleläre arasında soraw birüçelär dä şaqtıy buldı. Bilgele ki, Sovet zamanında Ğarif Soltan satlıqcan tamğası belän yörde. Sorawlar da kübräk şul yaqqa yunältelgän ide. İskändär Ğıyläcev:
Törle bäya birüçelär bulırğa mömkin. Läkin bez alarnıñ eşçänlegenä qarap obyektiv bäya birergä tieşbez. Ğarif Soltan ğomer buyı tatar däwlätçelege torğızılır dip xıyallana häm şul yunäleştä eşli.
Dokumentlarnı milli arxivqa tapşıru çarasında Bötendönya tatar kongressı Rinat Zakirov:
Kiläçäktä möhacirlär muzeen buldırırğa uylıybız häm şul yunäleştä eşlär başqarabız.Rinat Zakirov häm cıyılğan ğalimnär dä tatar möhacirläre arxivındağı dokumentlarnıñ ütä dä qimmätle buluın assızıqladılar. Häm Ğarif Soltan arxivı äle anıñ ber öleşe genä didelär.
Landış Xarrasova
