19 mart könne Tübän Novgorodta Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı federal' okrugındağı wäkile Aleksandr Konovalov İdel buyı töbägendäge milli-mädäni avtonomiälär häm oyışma citäkçeläre belän oçraştı. Millätara mönäsäbätlärneñ iñ möhim mäsällären tikşergän bu kiñäşmägä Qazannan Rusiä tatarlarınıñ federal' milli-mädäni möxtäriäte şurarı räise Rimzil Väliev häm Tatarstan xalıqlarınıñ milli oyışmaları berläşmäse citäkçese Säğit Jaksıybaev qatnaştılar. Düşämbe könne Tübän Novgorod şähärendäge ataqlı yärminkä üzägeneñ tuğralı zalında 50 dän artıq däwlät häm cämäğät eşlekleläre tügäräk östäl artına utırıp, millätlär tigezlege turında fiker alıştılar. Aleksandr Konovalov İdel buyı töbäge citäkçese bulıp kilgännän soñ mondıy oçraşularnı berençe genä ütkärmi. Ämma bu oçraşu çaqırıluçı keşelärneñ küplege häm däräcäläre, quyılğan mäsällärneñ citdilege belän ayırılıp tordı. Turıdan –turı açıq itep äytelmäsä dä, milli mäsälägä iğtibarnıñ artuı yaqınlaşıp kilgän duma häm Prezident saylawlarına bäyle ikänlege kürenep tora.
Aleksanda Konovalov milli oyışmalar häm duslıq yortları citäkçelärenä Rusiä millätläreneñ ixtıäycları, ildä milli tatulıqnı saqlaw kiräklege turında söylägännän soñ, süzne Rusiä däwlät Dumasınıñ milli mäs'älär buyınça komitet citäkçese urınbasarı Galina Doroşenqağa, annarı şulay uq Dumada komitet urınbasarı bulıp eşläwçe Svetlana Smirnovağa, Rusiä çit illäre eşläre ministrlığıñ maxsus ilçese, “Berdäm Rusiä” firkäse wäkile Abdulxakim Sultıygovlarğa birde. Bu räsmi zatlar isä millät häm däwlät eşlärendä şaqtıy şomarğan keşelär, milli mäsäläne töple häm ğädel itep xäl itü yulları turında söylädelär.
Tügäräk östäldä qatnaşuçılar mondıy iğtibarğa häm citdi mönäsäbätkä qänäğät bulsalar da, fiker alışular başlanğaç, üzläreneñ köndälek eşläre häm problemaları turında söylädelär. Samara ölkäseneñ xalıqlar duslığı yortınıñ citäkçese Dmitriy Myul'bax üz ölkälärendä milli mäsälägä iğtibar häm yärdämneñ artuın täfsilläp söyläde. Samara xalıqlar duslığı yortınıñ yıllıq byudjetı 6 millionğa citkän ikän. Saranskida yäşäwçe Yuri Meşanin üze citäklägän fin-uğor mädäniätläreneñ İdel buyı üzäge turında, Ul'yanovski ölkäseneñ milli mädäniätlär üseşe citäkçese Sofiä Orlova Sember yağında milli mäğrifätkä häm mädäniätkä iğtibarnıñ şulay uq artuın söyläde.
Saratov ölkäse xalıqları berlege citäkçese Sergey Naumov soñğı waqıtta kön'yak töbäklärennän, BDB illärennän kilgän migrantlarnıñ Rusiä şartlarına yıraqlaşunıñ niqädär şaqtıy qatlawlı buluın äytte. Samara da, Sarıtawda da, Semberdä dä, Kavkazdan, üzäk Aziädän kilep säwdä itüçelärgä mönäsäbät ğadi tügel ikän. Qunaq bulsañ, tıynaq bul, üz tärtipläreñ belän cirle xalıqnı tinterätmä, aqça häm satu-alunıñ niqädär xikmätle qoral bulğanlığın onıtma diüçelär arta bara. Aleksandr Konovalov mondıy fikerlelärneñ qayan çığuın añlasa da, migrantlarnı çit itüdän, wäzğıäte kiskenläşterüdän saq bulırğa çaqırdı. Rusiä Tatarlarnıñ milli mädäni moxtäriäte şurası räise Rimzil Välievnıñ çığışı häm täqdimnäre milli oyışma citäkçeläreneñ dä, Duma deputatlarnıñ da, Konovalovnıñ da iğtibarın cälep itte. Ul milli mäs'älär turında ozaq häm küp tapqırlar söyläp tä, äytelgän häm kiñäşelgän täqdimnärne ğämälgä kertüneñ haman kiçekterelüenä borçılu belderde. V. Putinnıñ 2002 yılda Qazanda äytkän fikerläre häm milli säyäsät konsepsiäsen tözätü burıçı buyınça kertelgän täqdimnär cıyılsa da, haman konsepsiä häm milli säyäsät turında qanun räsmiläşterelmägän. Rimzil Väliev federal' avtonomiälärgä federal' byudjettan matdi yärdäm birü turında qanun proyektınıñ haman da Dumadan çıqmawın assızıqladı. Süzlärdän soñ konkret ğämällär häm oyıştıru yärdäme, milli respublikalarnıñ Rusiä töbäklärendäge millättäşlärgä mäğärifen, mädäniäten üsterü buyınça zur eş alıp baruı, federal' üzäk belän Tatarstan şartnamäseneñ ni öçen kiräklege turında äytep, ul qanun proyektlarına Tatar moxtäriäteneñ täqdimnären citkerde.
Milli mäsälärne xäl itü öçen Rusiä qanunnarın tulısınça ütäw dä citä. Ämma milli mäğärif, mädäniät häm tigezlek turındağı qanunnar ütälmi ikän, bu qanun bozğan öçen keçkenä genä ştraf kertsäñ dä, milli moxtäriätlärne asrarğa citär ide. Menä şuşı yarım şayarulı täqdim häm başqa fikerlär kiñäşmädä qatnaşuçılarğa oşadı.
İdel buyı töbägendä suğış häm terrorizm bulır diüçelär xaqlı tügel, ämma xalıqnıñ sabır häm imin yäşäwendä tatarlarnıñ da öleşe bar. Biredäge xalıqlar Parij yäki Kopengagendağı kebek kisken aksiälär yasamas, ämma xalıqnıñ üz däwlätenä ışanmawı, üzen aldağan xakimiätne yaratmawı, üz däwläte yazmışına bitaraf qaluı tağın da il öçen tağı da qurqınıçraq. Aleksandr Konovalov bu täqdimnärneñ barsın da xökümätkä häm Rusiä Prezidentı administratsiäsenä citkeräçägen äytte. Bu ruxtağı tügäräk öställär İdel buyı okrugında kvartal sayın ütäçäk, dip ışandırdı Rusiä Prezidentınıñ İdel buyı federal' okrugındağı wäkile Aleksandr Konovalov.
Gölnaz Şäyxetdin
