Tatarstan, anıñ kiläçägen törle keşe törleçä kürä. Kemder anı bäysez, möstäqil däwlät itärgä xıyallana, qaysılar Rusiä federatsiäseneñ federal’ üzäk belän tigez xoquqlı töbäk itep kürä. Respublikanı beterergä, başqa töbäk belän quşarğa teläwçelär dä yuq tügel. Menä şularnıñ berse - deputat Gennadiy Mamontov.
Soñğı aralarda Tatarstan Däwlät Şurası deputatı, Berdäm Rusiä firkäse respublika bülekçäseneñ Säyäsi şura äğzäse Gennadiy Mamontovnıñ iseme şaqtıy yış yañğırıy respublikada. Ul citäklägän tözü oyışması yort saluğa üz öleşlären kertkän keşelärgä qarata kileşülären ütämägän. Aldanğan keşelär xätta mäxkämägä dä möräcäğät itte älege säbäptän. Şuşı könnärdä genä yänä Gennadiy Mamontovnıñ iseme kürende matbuğatta. Läkin bu yulı deputatnıñ qanunsız, qırın eşläre belän bäyle tügel. Qazanda näşer itelä torğan Zvezda Povolj’ya gäcitendä Gennadiy Mamontovnıñ Tatarstan prezidentına açıq xatı dönya kürde. Anda Däwlät Şurası deputatı, Mintimer Şäymievqa ber täqdim yasıy. Tatarstan belän Ul’yan ölkäse arasında ike töbäkne berläşterep, yaña Rusiä subyektın buldıru xaqında dokument imzalarğa kiräk, di Mamontov. Ul Tatarstan belän federal’ üzäk arasında wäkälätlärne büleşü turındağı şartnamä haman da ğämälgä kermäwgä bik borçıla ikän. Älege eş uñışlı ğına tämamlansın öçen, bezgä Rusiäneñ reformalawda däwlätçän yulnıñ ürnägen kürsätep, dotatsiäle, yäğni federal’ aqçağa yäşi torğan Ulyan ölkäsen Tatarstanğa quşu niäte belän çığarğa kiräk, dip uylıy Gennadiy Mamontov. Yaña töbäkne Tatarstan-Sember respublikası dip atarğa, ä Ulyan ölkäse citäkçese Sergey Morozovnı şuşı subyektnıñ vitse-prezidentı itärgä täqdim itä deputat. Alay ğına da tügel, respublika Ulyan ölkäsen finanslawnı üz östenä alıp, 10 yıl eçendä anı üz däräcäsenä citkerep, tağı donor töbäk, yäğni üzen genä tügel, başqalarnı totarğa federal’ üzäkkä aqçalarnı cibärep toruçığa äyländerergä tieş ikän.
Tatarstanğa bu iqtisadıy yaqtan da faydalı bulaçaq, dip uylıy Gennadiy Mamontov. Çönki 2006 yılda federal’ maqsatçan programma tämamlandı. Şuña da, anıñ nigezendä üzäktän kilep torğan aqçalar xäzer respublika byudjetında bulmayaçaq. Ä berläşsäk, şartnamä nigezendä Tatarstanda cıyılğan salımnarnıñ 60-70 protsentı Qazanda qalır ide, dip xıyallana ul.
Älbättä, Rusiädä federal’ üzäktän genä aqça alıp qına yäşäwçe töbäklärneñ sanın kimetü öçen bu bik uñaylı alım, dip sanıy Qazan däwlät universitetınıñ politologiä kafedrası citäkçese Midxät Färuqşin.
Köçle töbäklärne xälsezlär belän berläşterü yağınnan qarasaq, bu şaqtıy aqıllı täqdim. Rusiädä inde 10-15 yıl däwamında ber ük töbäklär donor, ikençeläre – aqçalarnı alıp qına toruçılar. Şuşı wazğiätne üzgärter öçen Tatarstannı Ul’yan ölkäse belän quşu ber ritsipient töbäkneñ kimüe, donor töbäkne artuına kiterer ideTatarstanğa Ulyan ölkäsen quşunıñ uñay yağı da bar, anda tatarlar şaqtıy yäşi, di Midxät Färuqşin. Läkin berläşügä qarşılar respublikada da, Ulyan ölkäsendä dä küp bulır, digän fikerdä tora ğalim.
Ä menä tarixçı, ğalim häm gennadiy Mamontovnıñ kollegası, şulay uq deputat İndus Tahirov isä, älege ike töbäkne berläşterü täqdimen xuplamıy. Monıñ säbäpläre turında ul Azatlıq radiosına menä närsä dide.
Ägär dä Tatarstanğa Ul’yan ölkäse quşılsa, bu töbäktä tatarlar azçılıqta qalaçaq. Annan soñ inde, federal’ üzäk bu töbäkne respublika buludan tuqtataçaq. Şunlıqtan, bez mondıy teläklärgä qarşı torırğa tieşĞalim İndus Tahirov Gennadiy Mamontov üzeneñ şuşı täqdimen uylamıyça eşlägän, dip sanıy.
Gölnaz İlgizär
