Soñğı waqıtta Rusiädäge islam institutları, yäğni mäçet-mädräsälärneñ matdi xälen yaxşırtu ölkäsendä şaqtıy çaralar, ayırım alğanda konferensiälär uza başladı. Anıñ kübese Qazanda oyıştırıla. Läkin ğalimnär törle yaqlardan cıyıla. Sişämbe könne ütkän “Rusiädä islam institutlarınıñ yäşäw çığanaqları” digän konferensiägä Tübän Novgorod, Yaruslaw, Penza, Ufa yaqlarınnan ğalimnär qatnaştı. Älege çaranı Tarix institutı, Bötendönya tatar kongressı Başqarma komitetı, Rusiä möftilär Şurası häm Tatarstan Ministrlar Kabinetı ğarşındağı din eşläre Şurası oyıştırdı. Anda mäçet-mädräsälärne totu öçen nigez buldıru turında süz alıp barıldı.
İnqilabqa, revolyutsiägä qädär baylar mäçet-mädräsälärne üz xisaplarına totqanı mäğlüm. Xäzer isä bu yunäleş, yäğni nigez eşlänmägän. Awıllardağı mäçetlärneñ qayberläreneñ utqa-suğa tülärgä dä aqçaları yuqlığı härdaim assızıqlanıp kilä. Konferensiädä isä inqilabqa qädär bulğan täcribäne öyränep, bügengä yul salırğa – nigez buldırırğa kiräk, dide ğalimnär. Qazandağı Tarix institutı urta ğasır tarixnı öyränüçe bülek citäkçese İldus Zahidullin:
Berençe tapqır islamnıñ törle yağın öyränügä küçtek. Mäçet bit ul ğibädät qılu urını ğına tügel, ul bit milek. Mäçetneñ üz cirlekläre bar. Bu şähär cirendä şulay uq zur milek. Çirkäwlärneke kebek mäçetlärne dä tä'min itü türında söyläşergä kiräk.İldus Zahidullin äytüençä, konferensiädä qabul itelgän täqdimnär Rusiä, Tatarstan xakimiätenä cibäreläçäk. Tatarstan Ministrlar Kabinetı qarşındağı din eşläre Şurası citäkçese Rinat Näbiev xäzer Rusiädä yaña qanun äzerlänä dip belderde. Rinat Näbiev:
Aprel' ayınnan yaña qanun äzerlänä. Anıñ nigezendä däwlät yäki munitsipal' qaramaqta bulğan milekne dini oyışmalarğa qaytarıp birü. Älbättä pravoslawlarda ul milek kem qulında bulaçağı bilgele, ä menä İslam dinenä kilgändä, ul Diniä Näzarätkäme, möxtäsibätkäme birelüe mäğlüm tügel. Şuña ğalimnär dä mäs'älä belän qızıqsındılar.Rinat Näbiev xakimiät islam oyışmaların totu öçen din eşleklelärennän, ğalimnärdän täqdimnärne kötä dip belderä häm anı tizräk äzerläp täqdim itü zarurlığın äytä. Rinat Näbiev:
Töp mäs'älä şuşı möselman oyışmalarına qağılışlı. Eşläp kitkändä qarşılıqlar tuğan mäs’älälärne cayğa saluda däwlät bulışırğa tieş häm şul täqdimnärne kertergä kiräk.Tatarstan Xökümäte qarşındağı din eşläre Şurası Rinat Näbiev süzlärenä quşılıp älege mäs’äläne härdaim yaqtırtıp baruçı “Watanım Tatarstan” gäzite xäbärçese Räşit Minhacev:
Waqıf töşençäsen Rusiä qanunına kertergä kiräk. Ägär ul kertelsä Orenburdağı “Xösäiniä” mädräsäsen binasın alıp bulır ide. Şulay uq Qazanğa kilgändä, Ş. Märcäni mäçete TR Mädäniät ministrlığına qarıy. Xäzer anı üzenä milke itep mäçetkä qaytarmaqçılar. Ämma ul kemneñ milke bulaçaq – mäxällänekeme, möxtäsibätnekeme bilgesez, çönki waqıf sisteması eşlänmägän. Räşit Minhacev äytkän mäs'älälär turıdan-turı Tatarstan möselmannarı Diniä Näzarätenä qarasa da, konferensiädä anıñ wäkilläre yuq ide.
Landış Xarrasova
