Xäzer, yaña yılğa ayaq basqaç, xikmätsez ber genä ğämäl dä, ber genä minut ta bula almıy. Qaya qarama - xikmät. Bigräk tä ber yıl tämamlanıp, ikençese başlanğanda. Çönki här keşe – ul keşe tügel, ä tuğan ayına häm könenä qarap, berär canwar, yäki ber cihaz, yäisä qızlar, igezäklär kebek adämi zatlar iseme belän yörtelälär. Bıyıl barlıq gäzitlär, televidenie ekrannar ätäç yılı belän xuşlaştı häm dä törle zurlıqtağı et surätläre, et qaraçqıları büläk itü kampaniäse başlandı.
Xätta zur däwlät eşlekleläre dä, şoma başlı akademiklar, kiselep betkän xoquqçı häm artistlar da, xäyläkär säwdägärlär dä şul et qolağın çäyni. İmeşter, bu et yılı häm yazmışıbız etlärdän genä tora.
Qayan çıqqan äkämät bu? Qıtay goroskobı dilär. Nu, qıtaylar öçen kileşä, alarnıñ ğörefe, uynasınnar äydä ügezbozaw, käcämögez bitlekläre kiep. Yuğisä bit härkemne televizordan estrada cırın kürsätep, fälän yoldızlıq keşesenä fälän törle bäxet yäki bälä kiläçäk dip wäğdä birälär. Dimäk, äytik, mart ayınıñ ike atnasında tuğan millionnarça keşelär ber ük yazmışlı bulıp çığa. Häm bu yazmışlar tulısınça küp yıllar elek Qıtay filosofları häm astronomnarı uylap çığarğan xorafat nigezendä bilgelänä. Qızıq bit, menä başlanğan 2006 yılda min, üzen yılında balıq yoldızlığında tuğan tatar balası nilär küräçäkmen:
“Balıqlar öçen yaña yıl zur mäxäbbät alıp kiläçäk. Tıynaq bulmağız, yuğisä bäxetegezne quldan ıçqındıru ixtimalı bar. Nikaxlaşqan balıqlarnıñ xisläre qabat qabınaçaq. Yaratqan keşegez sezne bäxetle itü öçen barısın da eşläyäçäk. Yıl başında säyäxätkä çıqsağız, xislär nığıtaçaq. Yalğız bulsağız, Et yılı yaña tanışular häm yaña ömetlär wäğdä itä”.İntertat.ru elektron gäzite tuğan telebezdä wäğdä itkäç, älbättä ışanası kilä. Barıp çığarmı ikän bu, zur mäxäbbät digännäre? Yıl başında säyäxätkä çığıp kitärgä äzer, ämma komandirovoçnıen qıtaylılar birerme ikän?
Bu temağa ozaq süz quyırtırğa oyalam. Barıber, bik küplär ışanmayaçaq. Yoldızlıq, zodiak, goroskop digän izge töşençälär aşa qähär cibäräçäklär. Şäxsän min üzem qıtaylılarğa da qarşı tügel. Bezneñ bit muzıka urtaq pentatonik nigezendä. Alar äwäläp cibärgän oçsızlı tovarnı alıp, yartı räsäy quana. Xäzer tönlä yoqlap bulmıy. Oçsızlı Qıtay pirotexnikası täräzä qarşında göpeldi başlağaç ta, üzeñne 90-nçe yıllardağı Çeçnya suğışında kebek xis itäseñ. Milliard yarım qıtaylılar yartı Räsäyne basıp ala dip yuqqa ğına qurqıtalar. Räsäy xalqı üzeneñ yazmışın et, ätäç, maymıl kebek simvollar belän bäylägän. 100 lägän million dollar bäyäle uyınçıqlar, suvenirlar, kermägän öy yäki kabinet barmı? Ä tatarlarnıñ bu uyınnarğa ni qatnaşı bar soñ? İslam dine ber dä bit törle canwarlarğa tabınırğa quşmıy. Ä şulay da, etlär üzeneken eşli. İñ qızığı, menä şuşı uyınnar häm uyınçıqlar aşa ilne ayulap alğan Qıtay mifologiäse häm industriäsenä xakimiät vertikale, Mäskäw Kremle, Duma ber süz dä äytmi. Alar yışraq tatarlar, alarnıñ telläre, xärefläre belän köräşüne xup kürä. Ägär dä avgust ayında Putin Qazanğa kilep tatarça häm rusça Altın Urda, borınğı tatar däwlätläre, tatarlarnıñ tarixı turında äytmäsä, tatar xalqınıñ bernindi däwlätçelege iskä alınmıy ide bit. Yänäse, tatarlar üzläre dä yuq. Tem bolee alarnıñ däwlätläre dä bulmağan. Mondıy uyınnı Könbatışta fleş-mob dilär.
Bik küp keşe beryulı bulğan närsäne kürmägän bulıp qılana yäisä bulmağannı bar dip barmaq törtep kürsätä. Gömumräsäy fleş-mob uyını buyınça Qazan xannarı, Seber, Ästerxan, Qırım, Qazan tatar däwlätläre dönyada yözendä bulmağan. Häm kiresençä, Başqortstan Respublikası 20нче ğasır başında tözelsä dä, Başqortstan digän il 16нчы ğasırda uq Räsäygä quşılğan dip räsmi dokumentlar, ukazlar qabul itelä. Üz teläge belän rus patşasına baş öyep kilgän aru başlıqların isemnären dä, ğämällären dä iskä alu yuq. Batır yöräkle Salawat Yulaev ta üze teläp quşılğan digän tä'sir qala. Üze telägäç, ni öçen anı boğawlap, ällä nindi yıraq cirlärgä iltep cäzalap ütergännär?
Ä bu fleş-mobnıñ, yäğni tatarlarnı däwlätsez, ä alarnıñ qärdäşen dobrovol'no quşılğan däwlätle itep kürsätü kemgä häm ni öçen kiräk disezme? Bu bit ap-açıq. Tatar belän başqortnı ber-bersennän könnäşterep, qotırtu, talaştıru şuşı ike xalıq mäñge berläşmäsen öçen kiräk. Kemgä ikänlegen üzegez çamalağız.
Priçem monda Qıtay, diärsez. Monısı da bit Qıtay säyäsäte. Tınıç qına utırıp, arıslannar köräşkänen qarap torasıñ da, ikese östennän dä üzeñ patşa bulasıñ. Nu bu, qıtaylılarnı! Üzläreneñ xikmätläre belän ällä qayçan elekke SSSR ayulap aldılar, ä kiläçäktä tağı ni qılanırlar? Monı belü öçen sez goroskoptan qarağız. Qaysı yılda häm ayda tuğansız – şuña bäyläp cawapnı bik ciñel tabarsız.
Rimzil Wäli
