Xörmätle tıñlawçılar. Xikmätle xällär säxifäse pensiägä çıqsa, hiç aptıramağız. Çönki, Azatlıq radiosı ul – iske zamannardağı kebek üget-näsixät, propaganda çarası tügel, ä mäğlümat kanalı. Dramaturg häm cırçı Zölfät Xakim bu atnada Azatlıq turında şundıy belderü yasadı. Sezneñ, di, xäzerge tormışqa, millätkä mönäsäbätegez añlaşılıp betmi, di. Ä bit, min äytäm, Zölfät, räncep torası yuq, waqiğalarğa bernindi mönäsäbät kürsätmibez. Çönki bezneñ mönäsäbät yuq. Bulırğa da tieş tügel. Xäzerge zaman jurnalistikası şundıy. Sin xäbärne äyt, faktnı citker, üzeñ kem sin, yäşme, qartmı, dineñ, säyäsi qaraşlarıñ, buyıñ, awırlığıñ, çäç häm küz tösmerläreñ möhim tügel. Sin yuq, ä faktlar – bar.Ästäğefirulla, dip aptıradı tere klassigıbız. Yänäse, üz mönäsäbäte bulmağan jurnalist, matbağa Tatarstanda, Rusiädä bulırğa tieşme ikän ni… Kemgä kiräk andıy tössez, tawışsız alämäträk. Çinovniklarnıñ yasalma neytrallığı da tuydırıp betkän şul. Ä nigä ügetläp torırğa, anıñ bit küz alların yaqtırtıp yäki qarañğılatıp cibärä torğan xäbärläre dä citärlek.
Şuşı könnärdä Azatlıq radiosı xäbär itte. 55 yıl elek iñ berençe komp'yuterlarnı yasawçılarnıñ berse – şağir Därdmändneñ onığı – Bäşir Rämiev. 1948 yılnıñ avgustında Bäşir Rämiev häm İsaak Bruk uylap çığarğan avtomatik xisap maşinası proyektı äzerlängän. Amerika ğalimnäre uylap çığarğan 18 meñ lampalı maşina turında işetkäç, alar ber yıl yarım eçendä şundıy maşina proyektı äzerlägännär. Bäşir Rämiev 18 yılda tuğan, 1994 yılda wafat bulğan.
Menä şundıy faktlarnıñ ber öleşe bulsa da, tıñlawçılarıbıznı teträndergänder dip uylasağız, yalğışasız. Tatar xalqı tınıç häm sabır. Anı yuq-bar belän siskänderä almıysıñ. Şulay uq Rusiä parlamentınıñ yuğarı palatasında çit ber töbäktän senator bulıp utıruçı millättäşebezneñ ällä küpme firmalarnı, binalarnı, baylıqlarnı qırın yuldan xärämläşep qulğa töşerüe turında ber gäcittä basılıp çıqtı. Radio dulqınnarı da bu faktnı tarattı. Ämma cämäğätçelek totrıqlı häm salqın qanlı bulıp qaldı. Şiqayät, ğäcäplänü oçraqları terkälmäde.
Yarar, Qazan yegete Sergey Rublevskiynıñ şuşı könnärdä şaxmat buyınça Rusiä çempionı isemen aluı eç poşırğıç ğädäti xäl bulıp, salqın könne awız-borınnan çıqqan par räweşendä qaldı. Kamaz maşinaları 7 nçe tapqır ällä qayda Afrika qomnarında berençe urınnı alğan ikän – bu şul maşinalarda cildergän ekipajnıñ xatınnarı, bala-çağaları öçen genä möhim yañalıq. Bezne mondıy faktlar belän aptıraşta qaldırıp bulmıy.
Qamal teatrı artistları Mäskäwneñ danlı teatrı säxnäsendä uynıy ikän, monısı, ğomumän, gäp-gädäti xäl. Döres, Mäskäwdägelärneñ berse «Mayaq” radiostansiäsenä şaltıratıp, “Çto eto takoyı”,- digän. Mäskäw urtasında teatr afişası tatarça, teatr binasında, säxnädän Qazannan kilgän räsmi zatlar üz tellärendä täbrik süzläre äytälär. Bik ğäcäpländergän bu xäl qayber bditel'nıy abzıylarnı. İnde xökümät äğzäläre dä Mäskäwgä kilep tatarça söyli başlağaç, Rusiä cimerelmäsme ikän… Äye, Mayaq radiosı bu yulı çeterekle xäldä qalğan. Nişlärgä belmiçä xätta Qazanğa şaltıratqannar. Döres eşlägännär, çönki monda totrıqlı häm üz-üzenä kölemseräp qarıy torğan keşelär yäşi.
Xäyer, ber xäbär şulay da reaksiä uyattı. 58 meñ süz kergän tatar tele añlatmalı süzlege turında xäbär çıqqaç, ber tıñlawçıbız şaltıratıp, bu süzlek tä, anı çığaruçılar da ällä ni tügel, taq sebe, dip äytep quydı.
Mondıy faktlarnı niçek bäyälärgä… Ömetlänmägez, bezdän bäya işetmässez. Çönki sezgä xäbär häm fakt citkersäk, bezneñ eş ütälgän. Niçek telisez, şulay añlıysız.
Rimzil Wäli, Qazan
