Ğ.Tuqay muzeyenda berniçä yıl däwamında “Tuqay häm anıñ zamandaşları” iseme astında törle çaralar , muzıkal' ädäbi kiçälär ütkärelep kilä. Şundıy muzıkal'-ädäbi kiçä bu pänceşämbedä tatar ädäbiätendä tarixi roman janrına nigez saluçılarnıñ berse- yazuçı, jurnalist, publitsist , dramaturg, tärcemäçe Mäxmüt Ğaläwneñ 120 yıllığına bağışlanğan ide. Muzeyda şulay uq Mäxmüt Ğaläwneñ äsärlärennän kürgäzmä dä urnaştırılğan. Kiçädä Mäxmüt Ğaläwneñ icatın öyränüçe - filologiä fännäre doktorı Flürä Ğanieva, ütä dä ütemle itep mohacirlar cırın başqarğan cırçı Gölzada Safiullina da, bar ide.
Moñarçı Mäxmüt Ğaläwneñ iseme kiñ cämäğätçelekkä tanılmağan ide. Tik soñğı yıllarda ğına anıñ äsärläre xalıq arasında tanıla başladı.
Mäsälän, 20 yıllar axırında yazılğan “Qanlı tamğalar” dip atalğan epopeyasına kergän “Bolğançıq yıllar” häm “Mohacirlär” äsärläre . Bu kitaplarnıñ eçtälege tatar xalqınıñ zur ber çorındağı tarixi tormışın eçenä alğan. Ğ.Tuqay muzeyında barğan kiçädä “ Mäxmüt Ğaläw ul proletar yazuçı tügel”,- dide anıñ icatın öyränüçe - filologiä fännäre doktorı Flürä Ğanieva. Yazuçınıñ yegermençe yıllarda yazılğan oçerklarında , xikäyälärendä dä, ildä barğan sotsial' üzgäreşlärne kürsätelä. Anıñ yazğan äsärläreneñ yazmışları da şuña bik faciğäle bulğan dide ğalimä.
Kiçädä Qamal teatrı artistları tarafınnan Bolğançıq yıllar häm Mohacirlar romannarınnan özeklär uqıldı. Yazuçınıñ G Tuqay belän tanış buluı, şağirneñ Ğaläwne “Märcän” dip yörtüe turında , G Tuqay xaqında M. Ğaläwneñ dä istäleklären uqırğa mömkin buluı turında söyläde kiçädä muzey citäkçese Rämis Äymät.
Çarada Mohacirlar yaratıp cırlağan “Sibelä çäçäk” “Sayra sanduğaç”, “Çäçäklär cıyam bolında” “Közge açı cillärdä” cırları başqarıldı. Alarnı Ğolnaz Fazılcanova häm Gölzada Safiullina cırladılar.
Kiçädä şulay uq ul yıllardağı din, äxlaq, tel, millät problemalarınıñ bügenge köndä dä közgedäge kebek çağıluı turında Zäki Zäynullin çığış yasadı. Kiçädä Mäxmüt Ğaläwneñ tormış yulı häm iсatı turında küp mäglümat birelde.
Mäxmüt Ğaläwneñ 1886 yılnıñ 23 noyäberendä Tatarstannıñ Arça rayonı Taşkiçü awılında möğallim ğailäsendä tuğan. Ul ätise mädräsäsendä belem ala. 1904 yılda ul Ästerxanğa kitä , anda ul möğallim bulıp eşli. Bu yıllarda ul tatar yäşläre xäräkätendä aktiv qatnaşa. Baquda häm Ästerxanda çığa torğan gäzetalarda felyetonnarın , mäqälälären bastıra. 1907 yılnıñ Ästerxanda çığa başlağan satirik “Tup” jurnalın oyıştıruçılarnıñ berse bula. Älege çorda ul revolyutsion xäräkättä qatnaşa, militsiä küzätüe astında tora. Şunnan anıñ tormışı Orenburg yaqlarında Kärimov-Xösäenovlar şirkäteneñ tipografiäsendä başlana. Ul xäref cıyuçı häm korrektor bulıp eşkä kerä. Annan inde ul 1914 yılda üze “Belek” isemendäge keçkenä üz näşriäten aça.1918 yılğa qädär anda citäkçelek itä. “Qarmaq” jurnalında satirik yazmalar bastıra .
Bu yıllarda ul Tolstoynıñ “Xaci Murat ” povesten, Puşkinnıñ “Buran”xikäyäsen, Lermontovnıñ şiğerlären tärcemä itä.
20 yıllarda zamannıñ aktual' mäsä'älärenä qarağan “Kükele säğät ”Küpneñ berse” “Töyennär ”İskedän qalğan miras”xikäyälären yaza . Şulay uq “Salam torxannar” “Pugaç yawı”p'yesaların icat itä. Tarixi temalar ölkäsendä eşläwçe avtor bularaq, ädipneñ “Pugaçev yawı” äsäre ayırım iğtibarğa layıq.
Şunnan soñ ul tarixi romannar ayazırğa kereşä . Qanlı tamğalar epopeyasın ul dürt kitapta yazarğa uylıy. “İl tınıç çaqta” dip isemlängän berençe kitap 1877 yılda açlıq waqiğaların üz eçenä ala. İkençe kitap 1897елда xalıq sanın alu waqiğasına bäyle räweştä quzğalğan krästiäyän çualışları, bölgenlekkä töşkän tatar awılı krästiännäreneñ bäxet ezläp, patşa xökümäte ezärlekläwennän qaçıp Törkiägä küçep kitüläre häm andağı qarşılıqlı yazmışları turında söylänä. Älege kitaplarda avtor tarafınnan tatar xalqınıñ tarixi qatlamnarı birelä. Bu roman Ğ.Tuqaynıñ “Kitmibez” şiğerenä awazdaş.
Öçençe häm dürtençe kitapların avtor yazarğa ölgermi qala. Berençe häm ikençe kitapları rus telenä tärcemä itelep, basılıp çığa . Mäxmüt Ğaläw 1937 yılda qulğa alına, 1938 yılnıñ 12 noyäberendä atıp üterelä.
Üze belän bergä şäxsi arxivı, basılmağan äsärläreneñ qulyazmaları da yuğala. Şuña kürä anıñ kitapların barı tik ruçsadan tärcemä itep kenä bastırıp bula.
Mälikä Basıyr
