Xäzerge köndä “Russia Today” (“Rusiä bügen”) digän däwlät sputnik telekanalı barlıq çit illärgä Rusiä turında ingliz telendä mäğlümat birä. Marttan isä şundıy uq televizion kanal ğäräp telendä dä eşli başlarğa tieş. Anda isä Rusiä fil''mnarı, yañalıqlar, küñel açu programmaları täwlek buyı ğäräp telendä kürsäteläçäk. Telekanal citäkçelege Mäskäwdäge Könçığışnı öyränü institutınıñ ğaräp tikşerenülär üzäge citäkçese Vitaliy Naumkinğa “Rusiä häm ğäräplär” digän dokumental film töşerergä täqdim itkän. Tarix fännäre doktorı Vitaliy Naumkin bu uñaydan inde Dağstanda bulğan, ä dekaberdä ul Tatarstanğa kilde. Ayırım alğanda film töşerü törkeme Qazan, Bolğar, Bilär, Alabuğa häm tağın qayber şähärlärdä buldı, küp kenä tarixçılar, säyäsätçelär belän söyläşte, äñgämälär aldı. Älege fil''mnıñ avtorı, alıp baruçısı, senariystı Vitaliy Naumkin:
Berençe film Bolğar, ikençese Altın Urda turında bulaçaq. Härqaysı yartı säğättän torğan filmarda möselman-ğaräp dönyası belän bäyläneşlär, mädäniät kürsäteläçäk. Bez bernindi bäxäslärgä, säyäsätkä kermibez, ğayeplelärne ezlämibez Ä barı bu yaqlarğa İslamnıñ niçek ütep kergänenä iğtibar biräçäkbez. Anı muzeylar, arxeologiä, häykällär, sänğät aşa kürsätäçäkbez. Şulay uq 921-922 yıllarda bu yaqlarğa İbn Fadlannıñ kilüen taswirlayaçakbız, çönki ğäräp illärendä ğomumän İbn Fadlannıñ kem ikänen dä belmilär. Anı mäktäplärdä dä öyränmilär.
Vitaliy Naumkin belderüençä, bu fil''m bik küp seriälärdän toraçaq. Häm anda Tatarstannan tış küp kenä Rusiä töbäkläreneñ dä möselman-ğaräp dönyası belän bulğan bäyläneşe kürsäteläçäk. Ayırım alğanda Mäskäw, Tübän Novgorodtağı möselman dönyası bireläçäk. Şulay uq rus säyäxätçeläreneñ ğäräp illärenä buluı, kiresençä ğäräp säyäxätçeläreneñ Rusiägä kilüläre taswirlanaçaq. Boları Pskov, Suzdal'' şähärlärendä töşereläçäk. Vitaliy Naumkin bolarnı barısın da ğäräp telendä alıp baraçaq. Ul fil''m berençe çiratta qızıqlı, mawıqtırğıç bulırğa tieş di ul. Vitaliy Naumkin:
Rafael'' Xäkimovtan äñgämä aldıq häm ul Bolğar simvolın niçek küzallawın söyläde. Qırda ap-aq qar häm anıñ östendä keçe manara, iske mäçet tora. Çınnan da bik qızıqlı, çönki bu İslam dönyasınıñ iñ tönyağına qarıy.
Ğäräp tikşerenülär üzäge citäkçese Vitaliy Naumkin alarnıñ fil''m töşerü törkeme Tatarstanğa äle qabat kiläçäklären äytte. Ul çaqta alar Rusiä möselman mäğrifätçeläre, ayırım alğanda Rizaetdin Fäxretdin, Şihabetdin Märcäni turında töşeräçäklär.
Landış Xarrasova
