Berlinda Musa Cälil, Abdulla Alış häm başqa cälilçelär belän oçraşqan häm “İdel- Ural” gazetasında fotokorrespondent wazifasın başqarğan Räxim Sattar häm anıñ icatı turında “Cır däwam itä”, “Tri poeta- voina”, “Bülengän cır” häm başqa kitaplar bar. Bu şäxes ğömereneñ açılmağan bitläre qalğanmı? Qäbere qayda anıñ?
Qızğanıçqa qarşı belmibez. Lagerdan alar bit qaçarğa ömetlängännär. Yulğa çıqqannar. Şunnan soñğı ezlären bez taba almadıq. Döresen genä äytkändä, anı äybät itep ezlärgä äle keşese dä tabılmağandır. Rafail Mostafinnan başqa ezlänüçelär äle dönyağa kilmägän. Bez dä şöğellänmädek. Eşlärgä kiräk dip uylıym. Bälki bardır ezläre. Pol'şada yuğalğan ul. Alarnıñ qullarına iptäşläre Pol'şa qartasın birgän bulğannar. 4 keşedän torğan törkem yulğa çıqqan bulğan. Alarnıñ missiä bulğan ul qaçarğa. Watanğa, tuğan ilgä qaytırğa. Ämma qayta almağannar küräseñ. Edlino tiräsendä alar yuq bulğannar.
di babası turında Liliä Sattarova. Tılda qalğan äbisen Uçalıda yäşägän- Naciä apanı onığı yaxşı xäterli.
Bez siräk küreştek. Yış küreşmädek. Ämma. Min anı xäterlim. Ul ikençe keşegä kiäwgä çıqqan bulğan uqıtuçığa. Bik yaxşı keşegä. Alarnıñ balaları bulğan. Bez alar belän aralaşabız xäzer. Balaları onıqları belän.
Rafail Mostafin istäleklärenä kürä, Räxim Sattarnıñ qulyazma däftären Rawilä Ageeva Berlinnan Donbassqa alıp qayta. Ageevanı nemeslär Germaniägä alıp kitkän bula. Ul Berlinda tatar äsirläre belän oçraşıp tanışa. Aña “İdel- Ural” komitetında eşläwçe Räüf Wafa ike däftär birgän bula. Ageeva bu ike däftärne ilgä alıp qaytqan häm militsiä bülegenä tapşırğan. Tik Räxim Sattarnıñ däftäre Qazanğa qaytıp citä, ä ikençe däftär Abdulla Alışnıqı qayadır yuğalıp qala. Bigräk tä şäxeslärgä ber törle genä bäye yuq. Kemnärder satlıq can, kemnärder janın saqlap qalu öçen faşistlarğa da eşlägän, şul uq waqıtta yazmışı Sovetlar Berlegenä qabat alıp qaytır dip kommunistik ideyälärgä tuğrılıqlı yullarnı käğäzgä töşergän dip tä äytüçelär bar.
Babam xaqında. Ul şiğerlärendä anıñ nindi şäxes buluın kürä alabız. Annan xatları da bar bit. Ulına yazğan xat wäsiät bularaq. “Min xıyänätçe tügel” dip yaza ul. Alar qan belän yazğan şikelle. Başqa törle qabul itä belmibez bez anı.
Di mädäniät ministrlığı xezmätkäre, Räxim Sattarnıñ onığı Liliä Sattarova. Anıñ äytüençä, babası şiğerläreneñ urıs telenä tärcemäsen uquçılar Cälilnekenä oşağan dip äytüçelär dä bar ikän. Älegä tel ğalimnäre tarafınnan Räxim Sattarnıñ şiğriät tele dä öyränelmägän. 9 may- Ciñü köne uñayınnan Tatarstannıñ Milli muzeenda “Cır däwam itä” digän kiçä buldı. Bu çarada Räxim Sattarnıñ quyın däftäre, yazmaları, anıñ turında yazılğan kitaplar da kürsätelde. Ulı İl Sattarnıñ cämäğäte Sania İsxaqova da çığış yasadı.
Nail Alan
