24 may könne Qazanda mäşhür biüçe Rudol'f Nuriev isemendäge 20 balet festivale tögällände. 10 kön buyı däwam itkän bu biü bäyrämendä Färit Yarullinnıñ “Şüräle”se dä kürsätelde. Älbättä anı klassik sänğät'ne söyüçelär milli ruxtağı äsär bularaq ta qabul itte. Şürälene başqarğan Ruslan Savdenov, min bu obraznı şulqädär yaratam. Urmannıñ şayan balası bit ul, dide. Ruslannı Qazan tamaşaçısı yaxşı belä, balet festival'lärendä dä iseme tanıla başlağan. Xalıqara bäygelär lawreatı ul. Ruslan Jälil teatrında Şurälene ikençe yıl bii. 5 nçe yıl Cälil teatrı säxnäsenä mengänenä 5 nçe yılı kitkän. Almatıda tuğan, anda xoreografiä uçilişçesın betergän. Ber yıl Almatıda biegäç anı Qazanğa çaqırğannar. Tatarstan başqalasındağı sänğät yortın berençe tapqır kürügä ük ul, menä bu minem teatr digän.
Ni öçen näq minem teatr? Min yäşärgä häm üsärgä tieş teatr. Här yıl sayın premyeralar bula. Törle festival'lär uza.
dip kiläçägenä zur ömetlär bağlıy Ruslan Savdenov. Nuriev isemendäge balet festivalenä ğädättägeçä isemnäre bilgele, kürenekle biüçelär dä çaqırıla. Söyembikäne Taras Şevçenko isemendäge Ukraina milli opera biüçese, Ukrainanıñ xalıq artistı Tat'yana Golyakova başqardı. Ul bu partiäne maxsus öyrängän. Söyembikä obrazında ikençe tapqır inde ul.
Tänäfestä qıllı kvartet Kiek qazlar äsären uynıy. Şüräle baletınıñ berençe öleşen qarağan tamaşaçınıñ ber öleşe köy tıñlıy, ber öleşe Nuriev festivalenä bağışlanğan kürgäzmä belän tanışa. Kürenekle balet biüçese Revdar Sadıykov üz waqıtında Şürälene iñ osta başqaruçılarnıñ berse bulğan. Kürgäzmädäge afişa, mäqälä änä şul turıda söyli. Söyembikä obrazı İrina Xäkimova iseme belän tığız bäylängän. Min Kiek qazlar köyen tıñlıy-tıñlıy 20-nçe balet festivale uñayınnan çığarılğan buklet belän tanışam. Töp rol'lärne başqaruçılar arasında tatar isemnäre bötenläy yuq dip äyterlek. Don Kixotta ğına Uram biüçesen Stanislavski häm Nemeroviç- Dançenko isemendäge akademiä muzıkal' teatrı artistı Qädriä Ämirova başqara. Ä bütän tatar familiäläre yuq…
Qazanda 10 kön buyı däwam itkän balet biyuçeläreneñ bäyräme başqalarınnan üzeneñ 20- nce tügäräk sanlı buluı häm monsına berençe tapqır Boris Eyfman citäkçelegendäge Peterbur däwlät akademiä balet teatrı kilüe belän ayırılıp tordı, di Vladimir Yakovlev. Ul Musa Cälil isemendäge Tatar däwlät akademiä opera häm balet teatrınıñ sänğät citäkçese. Peterburlılar ike kön rättän şığrım tulı zalğa ber küreneşle “Rekviem” häm “Minem İerusalıymıym” digän äsärlärne kürsätte. Färit Yarullinnıñ “Şüräle” baletında da ber genä buş urın da yuq ide.
Uzğan yılğı festival'dä “Yosıf Qissası” ide. Bıyıl isä “Şüräle”. Kiläse yılğa isä festival' repertuarı başqaçaraq ta bulırğa mömkin.
di Yakovlev. Bügenge köndä Cälil teatrında “Aqqoş küle”, “Don Kixot”, “Jizel'” häm başqa klassik äsärlär belän bergä, barlığı alar 11, milli ruxtağı “Şüräle” häm “Yosıf Qissasın” da biilär. Milli äsärlärne quyu bik qatlawlı di sänğät citäkçese. Yosıf Qissaın quyarğa äzerläw eşläre genä dä ike yılğa suzıldı. Bu tema bit barlıq konfessiä keşelärenä dä añlaşıla. Yosıftağı ideyä ul möselmannarğa da, katoliklarğa da, xristiannarğa da, törle xalıqlarğa da yaqın di Yakovlev. Anıñ äytüençä, bügenge köndä milli häm başqalarğa da qızıq bulırlıq temalarnı tabu awır ikän.
Bezgä kiterä torğan librettolar alar barsı da Sabantuy, Söyembikägä bara da törtelä, bara da törtelä.
di Yakovlev. Anıñ äytüençä, annan da qala töp geroyğa turı kilerlek başqaruçılar da bulırğa tieş bit äle. Änä Almatı balet mäktäben uzğan Nurlan Kanetovka Yosıf obrazı bik turı kilgän. Yosıfnı biegän öçen aña Rusiä däwlät premiäsen dä birgännär.
İnde tıñlawçılarğa tanış Şürälene biüçe Ruslan Savdenov äytüençä, Almatıda milli ruxtağı äsärlärgä kübebräk iğtibar birelä ikän.
Kübebräk. Alar 3-4. Tağı da küp operalarda Qazaq iyülläre küp. “Abay” digän opera bar. Şul operada Merikäy digän yegetlär biüe bar. Küp. Ä Qazanda isä milli baletlar, iyüllär 1-2 genä sanda. dip cawap birde Ruslan. Anıñ äytençä, äle yaña ğına Almatıda “Mäxäbbät qissası” digän balet quyılğan. Bügenge köndä Cälil teatrında menä bezneñ biüçebez dip äyterlek, tatar milläte ğorurlığı bulırlıq biüçe dä yuq kebek. Min Yakovlevqa Nuriev, Möxämmätov, Xäkimova häm başqalardan soñ tatarlar bu yuğarı sänğät biekleklärenä nigäder kütärelä almıy başladı tügelme, digän sorawımnı birdem.
Balet biüçese börtekläp äzerlänä. Zärkän sänğäte eşe dip tä äytergä bula. Bezdä bit äle biü uçilişçesı da bik yäş. Annan da qala uqırğa bit tabiğät birgän talantı bulğan balalar da kilergä tieş. di Yakovlev. Anıñ äytüençä, Peterbur, Mäskäw, Perm balet mäktäplärendä balet biüe serlären öyränüneñ köçle üzäkläre buldırılğan. Alar böten Rusiädän talantlarnı üzenä cälep itep tora.
Talantlar barlıqqa kiläçäk. Qazanda uçilişçe buldırıldı bit inde. Çiratta tulay toraq buldırırğa kiräk.
di Yakovlev. Bıyıl Qazan xoreografiä uçilişçesın ike tatar yegete betergän. Bulat Gatin Yoşkarlağa kitergä yullama alğan. Qazanda bik tä biisem kilgän ide. Mine almadılar. Täcribä tuplağaç bälki Qazanğa da qaytıp bulır, di ul. İkençe yeget Nurbäk Batullağa bu oçraqta bäxet yılmayğan dip tä äytergä bula. Nurbäk äytüençä, Cälil teatrınıñ sänğät citäkçese anı alırğamı, almasqamı dip bik ozaq uylağan. Nurbäk balet säxnäsendä üz urının tabırmı?
Älbättä, minemçä mömkin. Minem üzemneñ amplua bar. Başqa keşelärgä oşamağan üzemneñ stildäge nomerlar belän yaña zamança baletlardağı üzemä yaraqlı obrazlarda min üzemne üsterä alam. Tabiğätem klassik baletqa bik turı kilmäsä dä akterlıq sälätem bar dip uylıym min. Dan qazanu minem maqsatım tügel älbättä. Äle bit baletmeysterlıq eşe dä bar.
Qazan xoreografiä uçilişçesınıñ berençe kursın beterüçe biüçelär arasında 8 yeget bar. Alarnıñ 4- se Lenar, Almaz, Bulat, Kärim tatar millätennän.
Bügen süzebezne möxtäräm tıñlawçılar, balet festivalennän başlağan idek. Qazanda uza torğan Balet festivaleneñ 6- nçısına 1992 yılda Rudol'f Nuriev üze dä kilä. Ul çaqta “oça torğan tatar” dip bäyälängän balet yoldızı Çaykovskinıñ “Şçelkunçik” dirijerı bularaq qatnaşa. 1993 yıldan başlap Tatarstan başqalasındağı bu çara Nuriev isemen yörtä başlıy.
