Kukmara rayonınıñ Kükşel awılında uzğan Sabantuyğa äzerlek üzençäleklären Tatar fol'klorı däwlät üzäge video tasmağa yazdırıp aldı. Anıñ mödire Fänzilä Cäwhärova äytüençä, bu üzençäleklärne etnograflar 19 ğasırda, 20 ğasır başında bulğan sörän yolası belän bäyli. Anıñ asılında xärbi xezmätkä kitäse rekrutlarnıñ, yäş yegetlärneñ ber-berlären qunaq itüe yata. Bügenge kön bäyrämenä kilgändä isä, anıñ xucaları 10- 11- nçe sıynıflarda uquçı häm uzğan yılnı mäktäp betergän yegetlär ikän.
Ul bäyräm Sabantuyğa ber 40 kön qala başlana. Yäşüsmerlär şobağa totalar. Kemgä qayçan çirat citä alar här könne ber-bersen sıylıylar. Bezneñ küz aldına kiterelgän araqı eçügä qaytarılıp qaldırılmıy. Alarnıñ almağaçlıqları bar. Alar anı şunda ütkärälär. Çaqıralar maxsus 9- nçı sıynıf uquçıların da. Alarnı da biergä, cırlarğa öyrätälär. Alar menä şuşı sörändä başqarılırğa tieşle cırlarnı, iyüllärne öyränep tön buyı äzerlek protsessı bara, di Fänzilä Cäwhärova. 40 köngä suzılğan qunaq häm şul uq waqıtta bäyrämgä äzerlek eşläre tämamlanıp berseköngä Sabantuy digän kiçtä şobağada iñ soñ qalğan yeget işek alına bik zur itep tabın äzerli ikän. Qunaq bulğaç, 32 üsmer yeget tön betep kön başlanır aldınnan näq tönge säğät berlär tiräsendä büläk cıyarğa çığıp kitä.
Ap-aq külmäktän alar härberse. Härberseneñ billärenä çikkän sölgelär bäylängän. Başlarında tübätäy, ä ayaqlarında itek. Bez ni öçen itek kidegez, dip sorağaç, 17 säğät buyı ayaq östendä tuqtawsız öydän-öygä cırlap kerep yörilär, dip äyttelär. Ä här öydä alarnı tabın belän qarşı alalar. Sabantuy büläklärenä kilgändä isä, kükşellär näq uzğan ğasır başındağıça 3 metr ozınlığında tuqıma, ir at yäisä xatın-qız külmäge birälär. Yalğız yäşäwçe äbilär baş yualığın yegetlär qulındağı qolğağa bäyli. Büläk tapşırğan här öy üz telägen äytä. Misal öçen Tönyaq Kavkazda xezmät itüçe İlşatnıñ äti- änise, ulınıñ isän-saw äylänep qaytuın teläp büläk tapşırğan.
Yäş qızlar härberse qulyawlıq çigä. Ul qulyawlıq iskitkeç küp buldı. Alarnıñ üzläreneñ taqmaqları bar qulyawlıq sorıy torğan. Tuqtawsız cırlıylar alar. Qaytqan qunaq qız qulyawlıq birä. Här kilen çikkän sölge birä. Uzğan yıl ike Sabantuy arasında 18 qız kiäwgä kitkän awıldan. 18- gä yaqın kiäw qaytqan. Här kiäwne üsmerlär uramğa alıp çığalar. Uramda inde alarnı çöyälär.
Bu küreneş di, Fänzilä Cäwhärova üsmerlektän zurlar tormışına çıqqannarğa, ğailä başlığı bulğannarğa zur ixtiram kürsätü bulıp tora. Sabantuy könne dä yegetlär büläk cıyğan kiemnären aq külmäklären kiälär, çigüle bil bawların bäylilär häm mäydan tiräsendä qulların iñ östenä salıp cırlap yörilär. Qarşılarına oçrağan här kiäwne qabat hawağa çöyälär. Garmunğa biü oyıştıruçılar da alar. Sabantuy betkängä qädär telägännärne bietep küñel açtıralar. Sabantuy bäyrämenä ürelep kitkän bu yolanıñ asılına kilgändä isä, Bolar barsı da soldat xezmätenä barıp qaytırğa tieş keşelär. Alarnı äzerläw, alarnıñ üsmerlektän baliğlıqqa küçüen dä kürsätep tora torğan ber sınaw kebek tä ul, di Cäwhärova. Döres sörännär, xärbi xezmätkä kitäse yegetlärneñ dus-işlären cıyıp qunaq itüe 80 yıllar axırına qädär Saba, Teläçe, Kukmara rayonnarında bar ide. Bu yola Kükşel awılında elek-elektän Sabantuynıñ ber bizäge bulıp kerep kitkän. Ämma 290 xucalıqlı awılda da xällär bolay torsa, uram tutırıp cırlap yörgän yäşüsmer yegetlär qalmasqa mömkin. Xäzerge köndä alarnıñ berqädär problemaları bar. Älege dä bayağı tatar awıllarına investorlar kilüe. Xalıq alarnı qıtırşı qarşı aldı. Qıtırşılıqnıñ asılında yäşlärgä xäzer awılda eş yuq. Moña qädär bezneñ awılda yabışıp yatalar ide, menä xäzer awıl xalqı borçılıp utıra eş bulmağaç yäşlär kitär inde dip, di Tatar fol'klorı däwlät üzäge mödire Fänzilä Cäwhärova.
Nail Alan
