Gruziädäge nizağqa qädär dä Rusiä häm Törkiäneñ ekonomik mönäsäbätläre körçekkä terälä başlağan ide. Ber aydan birle Rusiäneñ tamojnyalarında törek yök maşinaları centekläp tikşerelde. Yäğni prinsipta çit ildän kilgän ber yök maşinası “min bu tovarlarnı kertäm” digän dokumentnı tamojnya xezmätkärlärenä kürsätä, alar da ştampnı basıp, şuşı yök maşinasınıñ ilgä kerüenä röxsät birä.
İnde barlıq bu räsmi eşlär 1-2 säğättä tämamlana. Ämma ber aydan birle törek yök maşinalarınıñ tovarları tamojnya xezmätkärläre tarafınnan tikşerelä. Näticädä ber yök maşinasınıñ tikşerelüe ber kön yäki ozağraqqa suzıla. Şulay itep, tamojnya çiratında törek yök maşinaları könnär atnalar kötärgä tieşlär. Alarnıñ yöge yäşelçä häm başqa aşamlıqlar bulsa bozıla. Rusiä tamojnyasınıñ bu çaraları törek tovarlarınıñ urınına waqıtında barıp citmäwenä säbäpçe bula. Räsmi mäğlümatlarğa qarağanda, Törkiä şuşı arada 1 milliard dollar zıyan kürgän. Törkiä Rusiä arasında eksport-import mäs’äläsendäge ğauğa ber ay elek törek pomidorın Rusiägä kertmäwdän qabınıp kitkän ide.
Törkiä Rusiäneñ zur säwdä partnerı. Bu säwdädän isä iñ zur faydanı Rusiä kürä. Ütkän yılda Törkiä Rusiägä 4 milliard 720 million dollarlıq tovar eksport itkän bulsa, importı 23, 5 milliard dollarlıq buldı. Törkiä Rusiädän başlıça energiä belän bäyle materiallar, yäğni tabiği gaz, çi neft', neft' mayları, kümer kebek närsälär satıp ala.
Törkiä tabiği gazda 60, neft'tä 40 protsent ixtıyacın Rusiädän qaplıy. Başqaça äytkändä bu ölkädä ayağı qulı belän Mäskäwgä bäyle. Yäğni Törkiä Rusiägä “min sinnän gaz häm neft' aludan waz kiçäm” dip äytä almıy. Başqa al'ternativaları say.
Misal öçen, Törkiägä Baqı-Tiflis-Cäyhan ütkärgeçe aşa neft', Baqı-Tiflis-Ärzurum ütkärgeçe aşa gaz kilä. Läkin alarnıñ zur öleşe çit il bazarları öçen bilgelängän. Ä Gruziä belän Rusiä arasında çıqqan nizağ, bolarnı da waqıtlıça tuqtattı. İrannan gaz alu ölkäsendä Tähran belän Anqara arasında nigezle ber kileşü tözelä almadı. Bu eşkä AQŞ ta qomaçawlıy. Törkiäneñ Kavkaz, Urta Aziä häm İran neft’e belän tabiği gazın üze aşa uzdırıp, Avropa illärenä iltü omtılışı Mäskäwneñ zur rizasızlığına oçradı.
Rusiäneñ tıqşınuına kürä Kavkazlarda barlıqqa kilgän totrıqsızlıq Törkiäne säyäsi yaqtan da borçıy. Mäskäw bu rayonda bilgesezlek xasil itep, törek tovarlarınıñ Rusiägä kerüen qomaçawlap Anqaranı tezländerergä tırışa. Mäskäw Anqarağa “yä minem pozitsiämne yaqlıysın, yäisä säyäsi häm ekonomik yaqtan integüne küz aldında totarğa tieşseñ”, di.
2 sentäberdä tışqı eşlär ministrları Lavrov kollegası Babacan belän Törkiädä oçraşıp küreştelär. Läkin şuşı küreşüdän konkret ber närsä dä çıqmadı. İke yaqta üz pozitsiälären qabatladılar. Babacan Gruziäneñ territorial bötenlegen yaqlap, Mäskäwneñ Abxaziä belän Kön'yak Osetiäneñ bäysezlegen tanuın xuplamawın belderde. Lavrov ta Gruziägä yärdäm öçen AQŞ xärbi köymäläreneñ Qara diñgezgä kerüenä rizasızlığın häm tamojnyadağı problemalarnı, bolar säyäsi tügel, ekonomik mäs'älär dip, alğa taba alarnı çişüen belderde.
İnde barlıq bu räsmi eşlär 1-2 säğättä tämamlana. Ämma ber aydan birle törek yök maşinalarınıñ tovarları tamojnya xezmätkärläre tarafınnan tikşerelä. Näticädä ber yök maşinasınıñ tikşerelüe ber kön yäki ozağraqqa suzıla. Şulay itep, tamojnya çiratında törek yök maşinaları könnär atnalar kötärgä tieşlär. Alarnıñ yöge yäşelçä häm başqa aşamlıqlar bulsa bozıla. Rusiä tamojnyasınıñ bu çaraları törek tovarlarınıñ urınına waqıtında barıp citmäwenä säbäpçe bula. Räsmi mäğlümatlarğa qarağanda, Törkiä şuşı arada 1 milliard dollar zıyan kürgän. Törkiä Rusiä arasında eksport-import mäs’äläsendäge ğauğa ber ay elek törek pomidorın Rusiägä kertmäwdän qabınıp kitkän ide.
Törkiä Rusiäneñ zur säwdä partnerı. Bu säwdädän isä iñ zur faydanı Rusiä kürä. Ütkän yılda Törkiä Rusiägä 4 milliard 720 million dollarlıq tovar eksport itkän bulsa, importı 23, 5 milliard dollarlıq buldı. Törkiä Rusiädän başlıça energiä belän bäyle materiallar, yäğni tabiği gaz, çi neft', neft' mayları, kümer kebek närsälär satıp ala.
Törkiä tabiği gazda 60, neft'tä 40 protsent ixtıyacın Rusiädän qaplıy. Başqaça äytkändä bu ölkädä ayağı qulı belän Mäskäwgä bäyle. Yäğni Törkiä Rusiägä “min sinnän gaz häm neft' aludan waz kiçäm” dip äytä almıy. Başqa al'ternativaları say.
Misal öçen, Törkiägä Baqı-Tiflis-Cäyhan ütkärgeçe aşa neft', Baqı-Tiflis-Ärzurum ütkärgeçe aşa gaz kilä. Läkin alarnıñ zur öleşe çit il bazarları öçen bilgelängän. Ä Gruziä belän Rusiä arasında çıqqan nizağ, bolarnı da waqıtlıça tuqtattı. İrannan gaz alu ölkäsendä Tähran belän Anqara arasında nigezle ber kileşü tözelä almadı. Bu eşkä AQŞ ta qomaçawlıy. Törkiäneñ Kavkaz, Urta Aziä häm İran neft’e belän tabiği gazın üze aşa uzdırıp, Avropa illärenä iltü omtılışı Mäskäwneñ zur rizasızlığına oçradı.
Rusiäneñ tıqşınuına kürä Kavkazlarda barlıqqa kilgän totrıqsızlıq Törkiäne säyäsi yaqtan da borçıy. Mäskäw bu rayonda bilgesezlek xasil itep, törek tovarlarınıñ Rusiägä kerüen qomaçawlap Anqaranı tezländerergä tırışa. Mäskäw Anqarağa “yä minem pozitsiämne yaqlıysın, yäisä säyäsi häm ekonomik yaqtan integüne küz aldında totarğa tieşseñ”, di.
2 sentäberdä tışqı eşlär ministrları Lavrov kollegası Babacan belän Törkiädä oçraşıp küreştelär. Läkin şuşı küreşüdän konkret ber närsä dä çıqmadı. İke yaqta üz pozitsiälären qabatladılar. Babacan Gruziäneñ territorial bötenlegen yaqlap, Mäskäwneñ Abxaziä belän Kön'yak Osetiäneñ bäysezlegen tanuın xuplamawın belderde. Lavrov ta Gruziägä yärdäm öçen AQŞ xärbi köymäläreneñ Qara diñgezgä kerüenä rizasızlığın häm tamojnyadağı problemalarnı, bolar säyäsi tügel, ekonomik mäs'älär dip, alğa taba alarnı çişüen belderde.
