AQŞ Kongressı finans ministrı Polsonıñ 700 milliard dollarlıq qotqaru planın kire qaqqannan soñ finans dönyasındağı bilgesezlek köçäyde. AQŞ-ta qabınıp, dönyanıñ törle illärenä dä tä'siren kürsätä başlağan finans krizisına qayberäwlär “kapitalizmnıñ cimerelüe” digän bäyä birdelär. Berençe qotqaru planı uñışsızlıqqa duçar bulğaç, prezident Busxnıñ initsiativası belän ikençe ber qotqaru planı senatta tawışqa quyıldı. Bu täqdimdä isä banklarğa däwlät garantiäsen 250 milliard dollarğa üsterü küz alda totıla. Monı yöz senatordan 74-ye yaqlap tawış birde. İnde 3 üktäberdä bu täqdim kongresstan ütärgä tieş. Kübeseneñ deputatlıq waqıtı tulıp, yañadan saylanu yarışına kergän bu kongress äğzalarınıñ niçek tawış biräçägen äytüe qıyın. Küpçelek ömet belän kötä.
Törkiädä ekonomika isä inde ütkän yıldan birle üsmi, kiresençä torğınlıq arta bara. Bigräk tä tekstil industriä. Unlağan fabriklar yabıldı. Xucalarnıñ qayberläre üz fabrikların sütep eş xaqı tübän bulğan Misırğa ilttelär. Asılda Törkiäneñ Qıtay, Hindstan, Misır kebek illär belän yarışqa kererlek köçe qalmadı. Tik tekstil ölkäsendä tügel, ä industriäneñ başqa öleşlärendä dä şundıy uq xäl. Säwdä defitsitı da üsä. Läkin xökümät kiläse yıldağı munitsipal saylawlarnı küz aldında totıp, ildä hämmä närsä alda göl dip kürsätergä tırışa.
Menä dönyada citdi krizis şartları säbäple barlıq däwlätlär AQŞ-ta Kongress nindi qarar biräçäk dip küzlären Vaşingtonğa tekäde, Törkiädä Ramazan bäyräme başlandı. Xökümät räsmi bularaq öç könlek bäyrämgä 1,5 kön tağın östäp, däwlät çinovnikları öçen bäyrämneñ totaş tuğız köngä suzıluına mömkinlek birde. “Tilegä här kön bäyräm” digändäy töreklärneñ xälle öleşe Törkiädäge yal yortlarına, çit illärgä yalğa kittelär. Birjada räsmi räweştä öç kön yabıq bulu säbäple aksiälärneñ torışı turında berkem dä ber närsä belmi. Döres, bäyräm yalına çıqmas borın da birjalardağı aksiälär, yäğni qimmätle käğäzlärneñ bäyäse töşä başlağan ide.
Birjalarda ber aksiäneñ bäyäseneñ kütärelüe yäki töşüe, anı bazarğa çığarğan şirkätkä bulğan ışanıçnı üsterä yäki töşerä. Yäğni aksioner kiläçäk kön, ay yäki yıllarda bäyäse kütäreläçäk dip ışanğan aksiälärne satıp ala. Asılda bu üzenä kürä ber otış uyını. Çönki şuşı birjada aksiälär belän uynaw, banklarda aqça saludan da otışlıraq bula. Läkin ışanıç qalmasa hämmä keşe qulındağı aksiälärne satu yağın qarıy häm şuşı aksiäneñ bäyäse töşä. İstanbul birjasındağı aksiälärneñ 70 protsent tiräse çit il investorları qulında. Dimäk birjağa aqça çittän kergän. Alar Törkiädä kübräk tabış alırbız dip kilgännär. Xäzer inde aksiälären satıp Törkiä bazarınnan kire kitä başladılar. Bu da törek ekonomikasına zur orım. Bu atnada tabiği gaznıñ bäyäse 4,5 %qa arttırıldı. Monnan elek tä elektrğa bäyälär kütärelgän ide. Başqa bäyälär dä kütäreläçäk, inflyatsiä köçäyäçäk. Bu inde faraz ğına tügel.
Şulay da xökümät mäs’älägä salmaq qına qarıy. 1-nçe üktäberdä Törkiä Böyek Millät Mäclese açılır aldınnan ütkärelgän kabinet utırışınnan soñ xökümät süzçese Cämil Çiçäk: “Panika hawası isterergä kiräk tügel, tieşle adımnar atlanaçaq”, dip belderde. Tabiği, anıñ bu süzenä xätta säyäsätçelär üzläre dä ışanmıylar. Çönki säyäsi partiälärneñ bäyrämläşü oçraşuında deputatlarnıñ töp temasın ekonomik wäzğıät täşkil itte. Şul uq könne prezident Gül parlamentı açu yolasında töp oppozitsiä partiäse cömhüriät Xalıq Partiäse deputatları ayaq ürä tormadılar häm alqışlamadılar. Şulay uq bu yolağa xärbilärdän kem dä qatnaşmadı. Qısqası, Törkiädä däwam itkän säyäsi kierenkelekkä ekonomik kierenkelek tä östälde.
Törkiädä ekonomika isä inde ütkän yıldan birle üsmi, kiresençä torğınlıq arta bara. Bigräk tä tekstil industriä. Unlağan fabriklar yabıldı. Xucalarnıñ qayberläre üz fabrikların sütep eş xaqı tübän bulğan Misırğa ilttelär. Asılda Törkiäneñ Qıtay, Hindstan, Misır kebek illär belän yarışqa kererlek köçe qalmadı. Tik tekstil ölkäsendä tügel, ä industriäneñ başqa öleşlärendä dä şundıy uq xäl. Säwdä defitsitı da üsä. Läkin xökümät kiläse yıldağı munitsipal saylawlarnı küz aldında totıp, ildä hämmä närsä alda göl dip kürsätergä tırışa.
Menä dönyada citdi krizis şartları säbäple barlıq däwlätlär AQŞ-ta Kongress nindi qarar biräçäk dip küzlären Vaşingtonğa tekäde, Törkiädä Ramazan bäyräme başlandı. Xökümät räsmi bularaq öç könlek bäyrämgä 1,5 kön tağın östäp, däwlät çinovnikları öçen bäyrämneñ totaş tuğız köngä suzıluına mömkinlek birde. “Tilegä här kön bäyräm” digändäy töreklärneñ xälle öleşe Törkiädäge yal yortlarına, çit illärgä yalğa kittelär. Birjada räsmi räweştä öç kön yabıq bulu säbäple aksiälärneñ torışı turında berkem dä ber närsä belmi. Döres, bäyräm yalına çıqmas borın da birjalardağı aksiälär, yäğni qimmätle käğäzlärneñ bäyäse töşä başlağan ide.
Birjalarda ber aksiäneñ bäyäseneñ kütärelüe yäki töşüe, anı bazarğa çığarğan şirkätkä bulğan ışanıçnı üsterä yäki töşerä. Yäğni aksioner kiläçäk kön, ay yäki yıllarda bäyäse kütäreläçäk dip ışanğan aksiälärne satıp ala. Asılda bu üzenä kürä ber otış uyını. Çönki şuşı birjada aksiälär belän uynaw, banklarda aqça saludan da otışlıraq bula. Läkin ışanıç qalmasa hämmä keşe qulındağı aksiälärne satu yağın qarıy häm şuşı aksiäneñ bäyäse töşä. İstanbul birjasındağı aksiälärneñ 70 protsent tiräse çit il investorları qulında. Dimäk birjağa aqça çittän kergän. Alar Törkiädä kübräk tabış alırbız dip kilgännär. Xäzer inde aksiälären satıp Törkiä bazarınnan kire kitä başladılar. Bu da törek ekonomikasına zur orım. Bu atnada tabiği gaznıñ bäyäse 4,5 %qa arttırıldı. Monnan elek tä elektrğa bäyälär kütärelgän ide. Başqa bäyälär dä kütäreläçäk, inflyatsiä köçäyäçäk. Bu inde faraz ğına tügel.
Şulay da xökümät mäs’älägä salmaq qına qarıy. 1-nçe üktäberdä Törkiä Böyek Millät Mäclese açılır aldınnan ütkärelgän kabinet utırışınnan soñ xökümät süzçese Cämil Çiçäk: “Panika hawası isterergä kiräk tügel, tieşle adımnar atlanaçaq”, dip belderde. Tabiği, anıñ bu süzenä xätta säyäsätçelär üzläre dä ışanmıylar. Çönki säyäsi partiälärneñ bäyrämläşü oçraşuında deputatlarnıñ töp temasın ekonomik wäzğıät täşkil itte. Şul uq könne prezident Gül parlamentı açu yolasında töp oppozitsiä partiäse cömhüriät Xalıq Partiäse deputatları ayaq ürä tormadılar häm alqışlamadılar. Şulay uq bu yolağa xärbilärdän kem dä qatnaşmadı. Qısqası, Törkiädä däwam itkän säyäsi kierenkelekkä ekonomik kierenkelek tä östälde.
