“Berdäm Rossiä” firqäseneñ Samar citäkçese Sergey Sıyçev Samar ölkä mäktäplärenä pravoslav ruxın kertäçägen äytkäç, tatarlar der selkenep quydılar. Şunda uq “Tuğan tel” cämğiäte häm Samar şähär milli- mädäni möxtäriäte häm Samarnıñ Baş mäscedendä uzğan comğa namazında xalıq rizasızlıq belderep açıq xatnı Rusiä Prezidentı Vladimir Putinğa, Däwlät Duma deputatlarına, tatarstan İlbaşı Mintimer Şäymievqa, Boris Grızlovqa, Samar gubernatorı Konstantin Titovqa, Samar Guberna Duma räise Viktor Sazonovqa häm başqa bik küp citäkçelärgä cibärelde. Şul uq waqıtta Sıyçev äfändegä yunältelgän açıq xat gubernator ruporı bulğan “Voljskaya kommuna” gäcitçäsenä dä cibärelde. Demokratiä turında küp söyläwçe basma xatnı bastırmadı, ä jurnalist Svetlana Vnukovanıñ Sıyçev qul astında eşläwçe Aleksandr Ciwaykin belän äñgämäse genä basıldı. Qızıq bit, açıq xat basılmadı, ä anıñ buyınça fiker alışu bara. Näq bol'şeviklar zamanındağıça. Sotsializm çorında da bit Üzäk Komitetnıñ qararların uqımıyça da xuplawlar ğädätkä kergän ide. Ciwaykin yaña Amerika aça. Pravoslav kul'turasın öyränmägän keşe Dostoevskiy äsärlären añlamayaçaq ikän läbasa?! Soñ faqır, 80 yıl buyına Dostoevskiynı añladılar da, kinät xäzer genä añlamıy başlağannar. Ä küpme zıyalılar Dostoevskiynı açıp ta qaramağannar da, ä dön'yaküläm mädäniätle bulıp yäşilär.
Sızran çirkäwendä balalar baqçası eşläwe dä däwlätkä zur yärdäm ikän. Bu fakt iğtibarğa layıq. Bälki ozaq ta köttermäs, Samarnıñ çirkäwlärendä balalar baqçaları açarlar, yäşeren genä byudjet aqçası şunda ağılır, annarı çirkäwlärgä mädxiä cırlarlar.
Xökümät säwdäne cilkäsennän taşladı, transporttan qotılu yağın taptı, toraq- kommunal' xucalığınnan qaça, inde balalarnı da kemgä tapşırırğa ikän dip uylıy başladı. Däwlät xalıqtan salım ğına cıyuçığa äwerelsä, anıñ qaharmannarı da şul tarmaqtan bulır inde.
Borınğı rus mäğärif ministrı Tolstoy “Rus mäğärifeneñ maqsatı- rus bulmağan millätlärne ruslaştıru”,- digän säyäsätne ütkärde häm ğasırlar buyına şul maqsat berençe buldı. Bügenge köndä tatarnı çıbırqılap, suğa quıp kertep çuqındırıp bulmıy. Bügen- 21 ğasırda narasıy tatarnıñ ruxın çıbırqılaw ısulın taptılar.
“Volcskaya kommuna”da basılğan mäqäläne bizägän zur qollaj da moña işarä. Uñ yaqta- aylı mäsced manarası, sul yaqta- tärele çirkäw. Qısıq küzle, qara çäçle, arqasına biştär, qultığına “Azbuka” qıstırğan malay yılmayıp çirkäwgä taba atlıy. Qollajnıñ avtorı- sergey Kokarev üzeneñ icat cimeşen tağın da bayıta töşä ala ide, ägärdä Samarnıñ Aq yortı qarşındağı çirkäw suräten qullansa. Anda biş gömbäz östendä dä, altın tärelär astında aylar cäyelep yata. Bu soñğı ike ğasır çigendä tözelgän ör- yaña çirkäw. Şuşı yıllarda Qazan Kremlendäge çirkäw gömbäzlärendäge tärelär astınnan aylarnı aldılar, ä Samarda yaña salınğan çirkäw başına quydılar. Ul waqıtta da tatar fikerenä tökerdelär.
Ciwaykinnıñ çığışı da, qollaj da ber närsäne raslıy. Bügen mäktäplärgä pravoslav kul'turasın kertüneñ iñ töp maqsatı- tatar balasınıñ qiblasın çirkäwgä boru.
21 ğasırda Rusiä çuqındıru säyäsäteneñ yaña modelen Samarda sınarğa buldı. Sıyçev, Ciwaykinnar ciñ sızğanıp Samar ataqaylarına bulışalar.
Samarda möselmannarğa, islamğa qarşı etennän alıp betenä qädär köç quya. Ägär dä moña qädär divarlarda “İslam- yawızlıq”, “İslam- xurlıq” yazmaları elenep torsa, Samarnıñ inqilabqa qädär salınğan, äle genä tatarlarğa qaytarılğan borınğı mäsced binasına zur- zur qızıl xäreflär belän “Sobakam vxod zapreşçen” yazmasın “Büläk” ittelär şovinistlar.
Şamil Bahautdin, Samar.
