Ul'yan şähärendä İdel buyı okrugı citäkçeläre “Yäşlär arasında säyäsi häm dini ekstremizm buldırmaw yünäleşendä xakimiät orğannarınıñ häm milli- mädäni oyışmalarnıñ bergä eşläw ısulları”,- dip atalğan zur kiñäşmä uzdırdılar.
Okrugnıñ 13 töbägennän 92 wäkil qatnaşqan söyläşüdä okrug citäkçese Aleksandr Konovalov 24 minutlıq notıq tottı. Ul üzeneñ çığışında tormışnıñ törle yaqların sannar belän kürsätte. Ä sannar şomlı. Soñğı yılda ekstremizm yarlığı tağılğan cinayätçelek 35%-qa artqan, ä dini ekstremizm oçraqları 17-gä citkän. Yıldan- yıl tüzemlelek digän töşençä ğämäldä sıyığaya bara. Sovet zamanındağı timer qapqalar açılğaç, senzura tayağı sınğaç, ideologiä tärtäsennän ıçqınğaç xalıqnı qulda totu yuqqa çığa yazğan Aleksandr Konovalov dini moxitkä qağılğan öleşendä ataqaylarğa: “Samodercavnost'nı kiterep birerlär dip ömetlänmäskä”,- digänen ike törle farazlarğa bula. Berençese- kötep yatmağız, samodercavnost'ne alırğa köç quyığız. İkençese- niqädär köç quysağız da barıber sez tırışqança barıp çıqmayaçaq,- dip tä añlarğa bula. Soñğı, älbättä, bezgä qulayraq.
Ul'yan gubernatorı Sergey Morozov üzeneñ çığışında tatarlarnı maqtap telgä aldı. General'prokuratura wäkile Aleksandr Zalucnıy da, Tübän Novgorod pedagogiä universitetı ğalime Leonid Qaznin da mäs’älägä tirän kerep analitik material täqdim ittelär. Şunısı quanıçlı ki, äfändelär islam dinenä tağılğan ekstremizm süzen döres tügel didelär. Ğalimnär fikerençä, ekstremizmnıñ tamırı sotsial xällärgä barıp totaşqan. Ä sannar qotoçqıç. Rusiädä ülüçelär arasında küpçelege eşçe irlär. Krizis irlärne genä tügel, ä barlıq qatlamnı üz cätmäsenä tartqan. Undürt yäştän alıp yegerme yäşkä qädärlelärneñ sanı 36 mln! Studentlarnıñ 80% tüläp uqıylar. Şunnan soñ niçek yäşlärne pragmatiklıkta ğäiplärgä?! Yuğarı uqu yortlarında zıyalılarnı tärbiälämilär, bügen alar belgeçlär äzerläw belän mäşgul'. Tübän Novgorod ölkäse ülem buyınça berençe urında. Ğalimnär yäşlär belän şöğellänmilär, ğalimnär yäşlär turında yazalar ğına. Rusiä cämğiätendäge polyaklıq başqa sıymaslıq.
Ägär dä bay Yaponiädä 17 milliarder bulsa, Könbatış illärendä häm Amerikada tağın da äzräk, ä menä Rossiädä 25 milliarder. Watanıbızda 30 mln ata xäyerçe, telekanallardağı fil'mnarnıñ 70%-da ütereş, suyış, asış, talaş. Bügen Rossiäneñ iñ qarañğı awıllarında da narkomaniä çäçäk ata. Bezneñ ildä yäşüsmerlär üzlärenä üzläre qul salu buyınça berençe safta. Här yılnı 8 mln bala çirlelär isemlegenä östälä.
Federal' Duma deputatı Svetlana Smirnova çığışında telekanallarda däwlät säyäsäte bulmawı turında sıqrandı, pozitiv geroylarnıñ bulmawına borçıldı häm xakimiät strukturalarında millät wäkilläreneñ bulmawı da yäşlär arasındağı ekstremizmğa ber çığanaq dip bäyäläde.
Cıyılışta din ähelläreneñ küplege küzgä taşlandı. Sarıtaw ölkäseneñ Baş ataqayı Vladıqa Longin yäşlär ekstremizmın tulısınça diärlek yäşlärneñ xäyerçelegenä, eşsezlegenä nigezläde. Ä menä altı xäzrätneñ berse- Çuwaşstannan Al'bir Krganov çığışın bolay taswirlarğa bula. Al'bir xäzrät tın almıyça, yalğışmıyça, ber sulıştan, tuqtamıy- törtelmi käğäzgä qarap, yazğannı xärefkä- xäref , ötergä- öter uqıp çıqtı. Bulmağan, kürmägän, şäwlä vaxabizm belän 12 minut buyına köräşte.
Menä şulay okrug bieklegendäge cıyında möselmannarnıñ ber genä probleması bar ikän, ul da bulsa vaxabitçılıq külägäse. Kiñäşmäneñ maqsatı- niçek yäşlär arasında ekstremizmnı buldırmaw. Çığarınnan çıqqaç däwlät türäläre yärdäm sorap din ähellärenä, milli xäräkät liderlarına möräcäğät itälär. Läkin dä bit ekstremizm buşlıqta tumıy! Ul cirlekne törle dairädäge citäkçelär tudıra. Türälärneñ üzlärenä sorawlar quyası kilä.
Ni öçen şähär uramnarındağı tämäke, sıra reklamaları quaqlardan kübräk?
Ni öçen Amerikada uyın avtomatları şähärdän çittä, ä Rossiädä toraq yortlarda?
Ni öçen töbäklärdän teleradiokanallarnı tartıp aldılar?
Ni öçen yäşlär bala tapsalar Däwlät babay ayına balağa 70 sum tüli dä, şul uq ata- ana tärbiägä bala alsalar ayına 2 meñnän artıq aqça da tüli, äle pensiäse dä bara.
Sanıy kitsäñ küp alar. İñ soñğı yañalıq. Samar mäktäplärenä häm yuğarı uqu yortlarına pravoslav ruxın kertäçäklär. bu da bit ekstremistik oyıtqı salu!
Şamil Bahautdin, Samar
