Samarda 15 yıl buyına “ Благовест” isemle pravoslav dine gäcitäse çığıp kilä. Bu basma- ataqaylarnıñ çın tribunası. Barlıq radio- telekanallarda, dönyawi gäcitälärdä ataqaylar mäktäplärgä äzerlägän däresleklärne kul'turologik predmetlar dip saf- safa satqanda, “ Благовест”ta bolay yazalar:
Berençedän, ölkäneñ Baş ataqayı pravoslav kul'turasın uqıtırğa äzerlägän möğallimälärne çuqındıra, bu inde anıñ röxsäte!
Samar ölkä uqıtuçılarnıñ belemen kamilläşterü institutında äle genä tağın 38 uqıtuçığa pravoslavie ruxın uqıtırğa röxsätnamä birdelär.
Uqıtuçı Tat'yana Morkovskaya fikere:
“Min uquçılarnı çirkäwgä yörtäm. Äle genä ike möselman balasınıñ änise dä çirkäwgä bardı. Ul çirkäw eçendä yörgäç: “İstä qalırlıq. Bu turıda uylarğa kiräk! Häm noqtalar quya avtor. Menä siña pravoslav kul'turası däresläre. Balası ğına tügel, inde anaları da tärene asarğa izülären aça! Şunda uq yomğaqlaw fiker birelä: “Rossiä häm pravoslavie- torğısız!”
Nina Dmitrieva fikere: “Samarnıñ Mexzavod bistäsendäge internattağı balalarnı çuqındırdıq.
Borsk rayonınıñ Konovalovqa awlınnan Tat'yana Kotina yaza: “Konovalovqa mäktäbendä pravoslav däreslären Kotin ataqay alıp bara.”
Arxiepiskop Sergi fikere: “Min Mäskäwdä Patriarx Aleksiy İkençe belän oçraştım. Patriarx äytte, mäktäplärgä pravoslavie däres bulıp keräçäk.”
Samarnıñ uqıtuçılar belemen kamilläşterü institutı rektorı İğor Noskov fikere:
“Ruslar byudjet tuplawçı millät häm alarnıñ şul byudjet aqçasına pravoslavienı mäktäplärdä öyränergä xaqları bar.”
İğumen Georgiy Şestun fikere: “Pravoslav ruxı Rossiä mäktäpläreneñ arqa söyägenä äverelergä tieş.”
Ä bit 18-nçe ğasır urtasında Yelizaveta Petrovna Ukazı belän bügenge Samar çınbarlığında nindider urtaqlıq ta bar. Ul zamannarda Samar xristianlıq usallığı buyınça ayırılıp torğan. Çuqınğan tatar kire islam dinenä qaytsa, anı utta yandırtqan. Menä şul wäxşilektän ber misal. 268 yıl elek, 1738 yılnı iyünneñ 20- dä Yekaterinburg şähärendä mişär Toygelde Cüläkovnı köçläp çuqındırğannan soñ, yañadan islam dinenä qaytqan öçen utta yandırıp üterälär. Bu qotoçqıç cäzanı köçläp çuqındırılğan böten tatarlar qarap tora, Toygeldenı inkvizitsiä uçağında yandırır aldınnan, aña patşanıñ Ukazın uqilar. Menä ul ukaz: “Po ukazu Yeya imperatorskogo veliçestva samodercitsı Vserossiyskoy i po opredeleniyu yeğo prevosxoditel'stva Taynoğo sovetnika Vasiliä Nikitiça Tatişçeva, veleno tebya, tatarina Toygil'du, za to, çto tı, krestyas' v veru greçeskogo ispovedaniä, prinyali paqi maxometanskiy zakon, i ne tol'ko çto v boğomerzqoyı prestuplenie vpal, no yaqo pes na svoi blevotinı vozvratilsya, i klyatvennoe svoe obeşçanie, dannoyı pri kreşçenii prezrel, çem Boğu i zakonu yeğo pravednomu uçinil weliqoyı protivlenie i rugatel'stvo,- na strax drugim takovıym koi maxometanskogo privedenı v xristianskuyu veru, pri sobranii vsex kreşçennıyx tatar veleno kaznitsmertiyu- sceç'.» ( Çığanaq- Anisimov YE.V. Dıba i knut Politiçeski sısk i russkoe obşçestvo v 18 weke.-M., 1999.- 541-542 bitlär.)
İslam dine öçen utta yandırıp üterelgän tatar Toygeldenneñ xatının häm balaların urıslarğa qollıqqa birälär… Bu xaqta da tarixi dokumentlar saqlanğan. Ul- Taynıy Sovetnik Tatişçevnıñ polkovnik Arsen'yevqa ämere: “…tatarina Toygil'du za to, çto krestyas', prinyal paqi maxometanskiy zakon,- na strax drugim, pri sobranii vsex kreşçennıyx tatar, sceç'; a cen i detey yeğo, sobrav, vıslat v russkie goroda, dlya razdaçi; iz onıx dvux prislat' ko mne v Samaru”. (Çığanaq- Çupin N.K. Soccenie na kostre v Yekaterinburge v 1738 ğodu. Russkaya starina. 1878 yıl. T.23. 309-311 bitlär.)
Samarda poplarğa mäktäplär genä az, balalar baqçalarınnan safqa bastırıp çirkäwgä alıp bara başladılar. Samar şähär milli- mädäni möxtäriäte räise Äxmädulla uğlı Cämil Wäliullin miña şaltıratıp bolay dide: “Balalar baqçasında altı yäşlek onığımnı kisätkännär. İrtägä barçağıznı da çirkäwgä alıp barabız dip. Äle yarıy kisätkännär, bügen bala öydä utıra. Aldan belmäsäk, balanı alıp baralar ide bit,”- dip näfrätlände. Ä küpçelek ata- ana, äbi- babay belmi dä qaluı bar.
Samarda mäğärif orğannarı, şähär citäkçeläre häm çirkäw ataqayları qulğa- qul totınıp xristianlaştırunı cäyelderä başladılar.”
Şamil Bahautdin, Samar.
