Qazanda Bötendönya tatar yäşläreneñ ikençe forumı uzdı. Zur cıyında “Globalizatsiyä çorında niçek tatarnı saqlap qalu” turında söyläştelär. Bu cıyınğa Samar töbägennän dä ber törkem yäşlär bardı, törle seksiä eşlärendä qatnaştılar. “Tuğan tel” cämğiäteneñ yäşlär bülege citäkçese Färhäd Mäxmütov ta çığış yasadı:
“Ägär dä uzğan ğasırnıñ soñğı un yılı tatar milläte öçen quanıç, ömet büläk itsä, yaña ğasırnıñ başı tatar öçen faciğä yılları dip äytergä bula. Paradoks. Ber yaqtan millätne saqlap qalır öçen barlıq mömkinleklär dä bar sıman. Bolar tübändäge şartlar dip äyter idem:
Qazanda distälägän isemdä gäcit- jurnallar çığa. Teläsä qaysısın yazdırıp al da uqı. Menä mömkinlekne tatar faydalanmıy, yä bulmasa faydalana almıy. Yarlılar aqça yuqqa zarlana, baylar uqırğa telämilär;
Qazannan alıp barıla torğan “Tatarstan- Yaña ğasır” radioteletapşıruların ğäläm kiñlegennän maxsus antenna quyıp qarap, tıñlap bula. Bu yünäleştä Samarda aktiv eş alıp barıla. 4-5 meñgä üzeñä tärelkä quyıp räxätlänep Qazannı tıñlarğa häm qararğa bula. Läkin dä distälägän telekanaldağı ütereş- suyış Tatarstan kanalında da başbaştaqlıq qıla. Närsä, Amerikanıñ çup- çarın propagandalarda tügeläme Tatarstan aqçası? “Tatarstan –Yaña ğasır” kanalın çın tatar canlı, tatar ruxlı hönärmänlär citäklärgä tieş. “Tatarstan- Yaña ğasır” tele radio kanalın törle poyas waqıtı belän qarıylar, şuña da bu kanal 24 säğät buyına tik tatarça ğına söylärgä tieş. Şulay eşlägändä çittäge telsez tatar millät mädäniätenä yaqınayuı bar;
Qazannan konsert törkemnäre küp kilä häm üzläre belän çitkä bik yış äxlaqsızlıqnı, zäwıqsızlıqnı taşıylar. Estrada tärbiäwi çarasın yuğaltıp bara. Tatarnıñ klassik cırları, klassik kompozitorlarnıñ äsärläre işetelmi. Ä bu inde üsep kilüçe yäşlärdä taqmaq tärbiäsenä nigez sala;
Çittä mäktäp açu qıyın eş, balalarnı mäktäpkä kiterü tağın da qıyınraq. Şulay da köçänsäñ, tırışsañ, töşenkelekkä urın qalmıy. Samarnıñ üzendä menä 10 yıl inde tatar balalarınnan ğına tuplanğan “Yaqtılıq” isemle mäktäp eşli. Älegä 226 bala belem ala. Bıyıl yanqorma tözelep betep kilä, 400 bala uqırlıq bulaçaq.
Yanqorma tözergä ölkä häm şähär 35 mln sum aqça birdelär, tağın 32 mln sum birergä toralar. Aqça problemasın türälär xäl itä, balalar problemasın üzebezneñ tatarğa xäl itärgä turı kiläçäk.
Tatar sıyığaya, qaya qarama tatar marcağa öylänä, tatar qızı rus, yahudiğa kiäwgä çığa. Şul uq waqıtta tatar bala tabu buyınça yalqawğa äylände. Millätne saqlap qalıyq disäk, här ğailädä kimendä öç bala bulırğa tieş. Niçek bu problemanı çişärgä soñ?
Här bala üz bäxete belän tua. Bala belän qoyındırırğa kiräk. Monı eşli alabız.
Bala tapqaç, alarnı milli ruxta tärbiälik. Çınbarlıq şunı kürsätä: qatnaş nikaxlar tatar öçen- ağu ul. Dimäk bu xatanı tözätergä waqıt. Läkin dä tatar yäşläre çarşaw artına qaçıp yäşärgä tieş tügellär. Yäşlär küñelendä tatar ğorurlığın tärbiälärgä.
Asıl tarixıbıznı kürsätkän kitaplarnı zur tirajlar belän bastırıp, arzan bäyägä satarğa kiräk. Qazanda tatar balalarınıñ, tatar yäşläreneñ yıl äylänä eşli torğan üz lager'ları bulırğa tieş. Elekkege “Artek” modelen buldırırğa. Yılnıñ teläsä qaysı waqıtında kilep, uquın da büldermäslek bulsın balanıñ.
Tatarnıñ Xäter könen oluğ tantanağa äyländerergä. Ber yaqtan bu tatarnıñ üzendä watanpärwärlek xise tärbiäläsä, ikençe yaqtan rus xalqında tolerantnost' buldıruğa yärdäm itäçäk. Här xalıq üzeneñ uzğanın belergä tieş häm xaqlı.
Bez köräşçelär bulıp yäşärgä tieşbez. Milli respublikalarnı beterü niäten quysalar, qayda yäşäwebezgä qaramıyça, kisken qarşılığıbıznı kürsätergä tieşbez. Çönki milli respublikalarnı beterü- ul tatarnıñ başın aşaw.
Bügenge köndä mäktäplärgä tartıp- törtep pravoslavie kul'turasın kertälär. Bu bernindi kul'tura tügel, bu pravoslav dine, balalarnı tımızıq qına çuqındıruğa äzerläw. Bez moña qarşı. Din sabaqları mäktäptän tış bulırğa tieş.
Açıqtan- açıq Başqortstanda tatar milläten yuq itü bara häm moña qarşılıq äzerlärgä kiräk.
Tatar yäşläre forumı tik Bötendönya tatar kongressı qanatı astında ğına eşlärgä tieş. Ä kongressnıñ aldağı 3-4 yılğa planı belän bezne tanıştırıp torırğa tieşlär.
Dekaber ayında kongressnıñ aldağı yılğa eş planı bezneñ östäldä bulırğa tieş, häm cirle oyışmalar üz plannarında qullanırğa tieşlär.
Töp problema- tel! Distälägän yıllar buyına tatar telsez tatarlar milli xäräkättä butalalar, tatar liderlarınıñ malayları marca ala, qızları rusqa çığa. Şul da bulamı milli lider?!
Monıñ öçen ber genä närsäne tormışqa aşırırğa kiräk. Här tatar ğailäsendä izge Qorän ruxı bulsın, ä monıñ öçen här ğailä äğzası namazlıqta bulırğa tieş. Ber qanatıbız- fän, ikençe qanatıbız- İslam dine bulğanda ğına tatar globalizatsiä çorında da tatar bulıp saqlana alaçaq.”
Şamil Bahautdin, Samar
