Üzgärtep qoru yıllarında milli xäräkät därräw bulıp quptı, icat keşeläre milli toyğıların äsärlärendä çağındırdılar.
Distälärçä yıllar problemalar aşqınıp ağıldılar, surät, xikäyä, şiğer, poema formasın aldılar. Uzğan ğasırnıñ siksänençe yıllarında “Tatarstan yäşläre” gäcitçäse şağir Xarras Äyüpnıñ “Yöräk atım” poemasın üzeneñ berençe bitendä bastırıp çığardı. Samarda bu poema üzeneñ fikerdäşlären taptı. “Tuğan tel” cämğiäte “Yöräk atım” poemasın xalıqqa citkezüne maqsat itep quydı. Tiz arada yäşlärebez Nailä Şamili, Mäsgüt Şamkaev, Railä tutaşlar poemanı yatladılar da, 800 keşele zalda säxnädän söylädelär. Bu poeziä kiçäsenä äsärneñ avtorı Xarras Äyüp ta çaqırılğan ide. Bügenge kebek xäteremdä, poemanı 16- 18 yäşleklär yattan uqığanda, Xarras Äyüpnıñ bitennän ence börtekläredäy küz yäşläre tägäräp tordı. Tatar dönyasında “Yöräk atım” poeması 1-nçe bulıp Samarda yañğıradı.
1989 yılnı Xarras Äyüpnıñ “Tönge qoyaşlar” isemle şiğri cıyıntığı da çıqqan ide. Cıyıntıqta “Yöräk atım” poeması da urın alğan ide. Ul waqıtta Samardan Qazanğa baruçılar kitap kibetlärennän qapçıq- qapçıq “Tönge qoyaşlar” cıyıntığın kütärep qayttılar.
Nihayät 20 yıldan soñ Xarras Äyüpnıñ “Yöräk atım” poeması Samarda rusçağa tärcemä itelde. Tärcemäne Mikdäy uğlı Räşid Şakirov başqardı. Räşid äfände bu eşne ätise, otstavkadağı artilleriä polkovnigı belän bergä başqarğannar. Eş şunda ki, Mikdäy abzıy Sovet ğäskärendä ğömeren uzdırğan ofitser, çığışı belän Mäskäw tatarı, häm Mäskäwdä tatarça belem alğan şäxes, telebezne kamil belä, ä ulı Räşid Şakirov şiğır canlı pählewan, Samar ölkä administratsiäsendä küp yıllar xezmät itkän ir- at, milli problemalarnıñ eçendä qaynağan zat. Samarnıñ aq yortında eşlägän yıllarda törle dairädäge türälärneñ tuğan könnärenä, yubileylarına bağışlap şiğerlärne Räşid Şakirov yazğan. Uzğan ğasırnıñ axırında ul şul şiğerlärne tuplap cıyıntıq ta bastırğan ide.
Şul cıyıntıqta Röstäm Mingalim, Gakıyl' Sägıyrev, Änwär Davıydovqa bağışlanğannarı da bar häm, äytergä kiräk, Räşid Şakirov alar turında bik cılı yullar yazğan.
Räşid äfände, “Yöräk atım” poeması tatar dönyasında berençe märtäbä Samar säxnäsendä yañğıradı häm 20 yıldan soñ şul poemanı Samarda uq rusçağa da tärcemä ittegez. Üzegezdä, şäxsän poema nindi xislär uyattı?
Poema Xarras Äyüpnıñ barlıq uy- fikerlären bergä cıyğan äsär. Xarras Äyüp torğan, tora torğan häm toraçaq keşelär turında yazğan. “İr”, “At” töşençäläre belän bik matur uynıy, obraz köçle. Qısqa ğına poemada tatarnıñ faciğäle yäşäyeşennän ber özek birelgän. Problemanı kütärgän häm tatarğa bäyä dä birä, yullar da kürsätä. Poemanıñ här yulında Xarras Äyüpnıñ yöräk tibeşe sizelä.
“İr”, “At” obrazları tik tatarğa ğına turı kilä. Şağir şul momentnı tota alğan bit?
Tota alğan. Tatar keşese öçen “İr”, “At”, “Yöräk” bik añlayışlı häm ul töşençälär tatarnıñ qanına señgän, ä rus keşese bu neçkälekne yöräk belän añlamawı da mömkin.
“Yöräk atım” poemasın tärcemä itkäç, üzegezdä dä şundıy milli xisle şiğerlär yazu teläge tumadımı?
Min professional şağir tügel häm andıy zur eşkä alınu batırçılığım yuq. Min ayırım waqiğalarğa bäyläp kenä şiğer yazam. “Yöräk atım” poemasın ätiem belän bergä başqardıq. Ätiem süzgä- süz rusçağa tärcemä itte, ä min inde tulayım yörägem aşa uzdırıp, rifma taptım.
Alaysa ätiegez turında da äytep uzığız inde?
Ätiem - Mäskäw tatarı. Anda tuğan, üskän, suğışqa kitkän, ğäskär xezmätendä polkovnik däräcäsenä kütärelgän. Bügen yalda, kitaplar uqıy, yal itä. Miña bulışa.
Räşid äfände, Samar tatarları millät bularaq saqlanıp qalırlar mikän, ällä urıslaşıp betärlärme?
Bar awırlıq, bar ciñellek. Tormış bara. Millät saqlanır dip yäşim.
Şamil Bahautdin, Samar
