Samara rus matbuğatı tatarlar turında cäyelep yazarğa yaratmıy. ä menä ğömerdä bulmağannı “Комсомольская правда” eşläp taşladı. Gäcitä üzeneñ öç biten Samar ölkäseneñ Qamışlı awılına bağışlıy. Gäcitäneñ ber biten tulısınça 244 yıl elek salınğan mäsced manarası bizi, şul mäscedtä 1999 yıldan başlap mädräsä dä eşläp kilä. Gäcitä awılnıñ tarixına da tuqtala, bügenge yäşäyeşen dä törle yaqtan taswirlıy.
Qamışlığa nigezne 266 yıl elek 1740 yılnı Bögelmä tiräsennän kilgän berniçä tatar ğailäse salğannar. Qamışlı awılı turında räsmi yazmanı ğalim Petr Pallas yazıp qaldırğan. 1768 yılnı oktäberneñ 14- dä Pallas mondıy yazma terkägän: “Soq yılğası yarlarında üskän qayınlıqlar buylap 15 çaqrım uzğaç, Qamışlı isemle tatar awılına yulıqtım. Awıl tiräsendä saf sulı çişmälär çıltırıy, läkin dä şul sularğa kükert quşıla, tatarlar bu çişmäne Kükertle çişmä dilär.” Çirmeşän , Soq, Kondırça yılğaları buylap qalın narat urmannarı üskän. Äle 900 yıl elek ğäräp yazuçısı häm säyäxätçese: “Bolğarlar üzlärendä üskän qalın narat büränälärennän öylär salalar”, - dip yazıp qaldırğan.
Ä 1770 yılnı kartograf Petr Rıçkov:” Qamışlı tawlarında narat urmanı üsä”,- dip yazğan. Menä şul urmannarnıñ istälege bulıp bügen dä Qamışlı yanında 340 gektar narat urmanı üsä, 30 metrlı naratlarğa 250- 300 yäş, ä inde Soq yılğasına Baytuğan yılğası quşılğan cirdäge qatnaş urmannıñ tarixın ğalimnär 70 meñ yıl belän isäplilär. Qamışlı rayonındağı tawnıñ bieklege 320 metr, bu inde ölkäneñ Cigüle tawlarınnan soñ ikençe taw digän süz. Qamışlı urmannarında Rossiäneñ Qızıl kitabına kertelgän üsemleklär küp.
Şähärdä tormış awır, awılda tağın da çitenräk. Şuña qaramastan, Qamışlı rayonında bıyıl 60 ğailä yaña yort salıp yatalar. Tormışnıñ cayğa salınuına tübändäge san da işarä yasıy. Kommunal' xezmät citäkçese Rail Bädretdinov äytüençä, ägär elek kommunal' xezmät öçen xalıqnıñ 50% tüläsä, xäzer 85 % daimi, waqıtında tüläp bara,“- di. Rayon buyınça qartlarğa yärdämne 230 xezmätkär kürsätä. Biş awılda olılar öçen köndezge yal oyıştırılğan.
Rusiädä hönäri mäktäplärneñ kübese tarqalıp bette. Ä menä Qamışlıda beryulı 250 yeget häm qız awıl xucalığında eşlärgä äzerlänälär. Qırçılıq, terlekçelek, urmançılıq belgeçläre, şoferlar, traktorçılar, kampitrçılar äzerlänä, balalarnı öç märtäbä aşatalar, buşlay torğızalar.
Tatar bar cirdä, älbättä inde, çişmälär bar. Qamışlı tiräsendä dä bersennän- berse matur çişmälär. “Ozın taw” çişmäse säğätenä 600 litr su birsä, “Şarlaq çişmäse” säğätenä 400 litr qoya, şulqädär ük su “Aq çişmä”sennän çığıp tora. Ütä kürenmäle çişmä suların eçep tuymaslıq.
Awıl tiräsendä su eçä torğan çişmälär genä tügel, däwalana torğan çişmälär dä bar. “Qamışla Matsesta”sı dip atalğanı törle çirlärdän däwalıy.
Şunısı quanıçlı, “Комсомольская правда в Самаре” gäcitäse ölkäneñ tatar töbägen tiränten öyränep yazğan, jurnalistları da izge maqsat quyğan bulğannar, şuña da tatar töbägen olılaw kilep çıqqan.
Şamil Bahautdin, Samar
