Samaranıñ filarmoniä zalında “Pravoslav sivilizatsiäseneñ ütkäne, bügengese, kiläçäge” isemle zur söyläşü uzdı. Säxnädä türälärneñ iñ zurları ide, ataqaylarnıñ iñ däräcäleläre qatnaştı. Gubernator Titov, mer Limanski, mäğärif ministrı Put'ko, ğalimnär, İdel buyı okrugı, Mäskäw çinovnikları. Samar tatar milli xäräkäte wäkile bulıp bu cıyında Azat äfände Nadirov qatnaştı.
Azat äfände, bu konferensiä rus äxlağı qısalarında bardımı, ällä şul ruxnı tatarğa tağu niäte dä quyıldımı?
Bu çara miña kommunistik konferensiälärne xäterlätte. Ägär elek kommunistik ideologiäne niçek töp ideologiä itärgä dip eşläsälär, bügen pravoslav ruxın barlıq millätlärgä tağu maqsat itep quyıla. Gubernator Konstantin Titov üzeneñ çığışında cämğiättä “Osobaya rol' pravoslaviä,”- dip maqsat quydı.
Anardan soñ çığış yasawçılar şul yünäleştä köçäyttelär genä. Miña ireksezdän Rossiä Federatsiäseneñ töp qanunındağı matdälär iskä töşte. Konstitutsiädä töp din yuq, dinnär tigez.
Häm Azat äfände däwam itte. Filarmoniä säxnäsennän çığış yasawçılar waqıtlıça Rossiä Konstitutsiäsen onıttılar. Äle bit cämğiättä törle dinnärdän tış ateistlar da bar häm alar az tügel. Bu cıyınğa ölkäneñ barlıq şähär, rayon citäkçelären çaqırğannar ide. Alarğa burıç quyıldı, pravoslav ruxın yäşäyeşneñ barlıq tarmaqlarına kertergä, çirkäwlärgä yärdämneñ zurısın kürsätergä. Samar guberna Duma räise Viktor Sazonov zaldağılarğa şunı citkezde. Samar ölkä byudjetınnan yıl sayın çirkäwlärgä 100 mln sumnan artıq aqça birelä, kiläçäktä bu san artaçaq. Mäğärif ministrı Put'ko çığışınnan şundıy näticä yasap bula. Ölkädä öç meñ uquçı pravoslav ruxın inde üzläşterä. Yaqın yıllarda bu fän mäktäplärdä cäyeläçäk.
Azat äfände, ä yuğarı uqu yortları turında süz çıqmadımı?
Ataqaylarğa mäktäp kenä citmi. Alar cämğiätneñ barlıq tarmaqlarına ütep kerüne kiräk dip tabalar. Konferensiädä aerokosmik universitetı citäkçese ataqaylar belän kileşügä imzalar quyıştılar. Tizdän Samarnıñ barlıq uqu yortlarında da pravoslav ruxın uqıtu nigezen täşkil itkän kafedralar açılaçaq. Fännärne pravoslav ruxına turı kiterep uqıtunı maqsat itep quyalar.
Azat äfände, menä bu tınıç çuqındıru ısulın niçek bäyälisez?
Bez bit grajdanlıq cämğiäte tözibez dip täqrarlıybız. Cämğıättä törle din, törle fiker, törle ideologiä bulırğa tieş. Şunısı küzgä taşlana, ataqaylar ğomum keşelek äxlaq normaların pravoslav dineneke dip kenä kürsätälär.
Azat äfände, pravoslav ruxın cämğiätneñ barlıq tarmaqlarına kertüneñ artında ni kötärgä?
Pravoslaviägä zur urın birü- şomlı küreneş, qurqınıç küreneş. Pravoslavie belän artıq mawığu tatar balasın üz mädäniätennän ayıraçaq. Bu küreneş Rusiä xalqına faydağa tügel.
Konferensiä eşe şunı kürsätte. Cämğıätneñ barlıq tarmağına pravoslav ruxın kertü buyınça Samar ölkäse Rossiä öçen ürnäk bulırğa tieş.
“Cämğiättä pravoslav ruxın massalarğa señderüne niçek bäyälisez?- dip min Samar şähär tatar milli – mädäni möxtäriäte räise Äxmädulla uğlı Cämil Väliullinğa möräcäğät ittem. Ul bolay dide:
“ Äye, soñğı öç yılda Samarda rus intelligentsiäse xristianlıqqa yöze belän borıldı. Urısnıñ uqımışlıları ataqaylar belän qulğa- qul totınıp xristianlıqnı üz millätlärenä señderü belän genä mäşgul' tügellär. Alar tatar balasınıñ yöräk türenä yul salalar, tatar muyınına täre tağarğa cirlek äzerlilär. Ä bezneñ Samar tatarı haman äle tirän yoqıda. Tatarnıñ uqımışlısı, altmıştan uzğan pensionerı haman da namazlıqtan uttan qurıqqanday qurqa, rus kiäwe, marca kilene belän ğorurlanıp gäcitçälärgä xatlar yazalar. Ğömer- ğömergä tatarnı millät bularaq dinebez İslam saqlap qalğan. Tuğannar,uyanığız! Basqıç töbendä täre totqan ataqaylar Sezneñ onıqlarığıznı kötä- dip qıçqırası kilä”.
Şamil Bahautdin, Samar
