Sentäberneñ 29-da Samarnıñ Petr Alabin isemle töbäkne öyränü muzeyında Qazannıñ meñyıllığı muzeyı üzeneñ 120 sänğät äsären samaralılarğa kürsätte. Kürgäzmä ber ay baraçaq. Alabin muzeynıñ ikençe qatında urnaşqan tügäräk kürgäzmä zalı tatar ruxınıñ oyasın xäterlätep tora xäzer. Kürgäzmäne açu tantanasına Samar tatarlarınıñ milli canlı şäxesläre cıyılğan ide.
Tantananı açıp cibärgändä Qazannıñ meñyıllığı muzeynıñ direktorı, Tatarstan Däwlät Şurası deputatı Ğarif qızı Luiza xanım bolay dide:
“Kürgäzmäbezneñ maqsatı – ul Samar ölkäseneñ xalqın tatar xalqınıñ ruxi mädäniäte belän tanıştıru. Bezneñ öçen uzğan 2005 yıl bik qäderle data bulıp tarixıbızğa kerde , Qazanıbız 1000 yıllığın bäyräm itte. Menä şul 1000 yıllıq xörmätenä bezneñ muzey dönyağa kilde dä inde. Yaxşı kürşelärsez yäşäw yamanraq, bu kürgäzmä ber- berebezne yaxşıraq añlarğa yärdäm itäçäk. Här şähär, keşelär kebek ük, üzeneñ yäşe belän ayırılıp tora. Bez Sezdän olıraq. Läkin dä ike arada dustanä mönäsäbät urnaştıruda bu hiç tä qomaçawlamas dip uylıym. Qazan belän Samarnıñ urtaqlıq sıyfatları citärlek. İke şähär dä İdeldä yäşäp yata. İke şähärdä dä million keşe yäşi. İke şähärdä dä törle dinnär tatulıqta. Bezdä duslıq xökem sörä.”
Kürgäzmä açu tantanasına törle keşe cıyılğan ide. Tatarlar üzläreneñ mädäniätenä tiränräk qaraş taşlaw niätennän kilsä, rus millätendägelär nindider hönäri yaqların küzdä totalar ide sıman. Küzemä tatar xatın- qızlarınıñ külmäklären centekläp, çekeräyep qarawçılar taşlandı. Samar şähärendäge xatın- qızlar qul eşe klubı räise Aleksandr qızı Lyudmila xanım fikere:
“İdel töbägendä tatar kostyumı iñ maturlardan sanala. Minem öçen bu kürgäzmä açış buldı. Min barlıq külmäklärne centekläp qarap çıqtım. Şul tarmaqnıñ hönärmäne bularaq miña qızıq buldı.”
Samar şähärendäge xatın- qızlar qul eşe klubında çigüçe bulıp eşläwçe Vitaliy qızı Lyudmila xanım fikere:
“ Ber däwer min Alabin muzeyında milli kostyumnarnı restavratsiäläüçe bulıp eşlädem. Minem quldan barlıq milli kostyumnar uzdı, tatar kostyumınnan tış. Çönki Alabin muzeyında çın tatar kostyumı yuq. Bügenge kürgäzmädäge tatar xatın- qızlarınıñ külmäklärenä soqlanıp betä almıym. Min berençe märtäbä tañ qalırlıq tatar külmägen kürdem. Ğomumän tatar çigüe yuğarı hönärmänlek möherenä layıq. Çigüçe bularaq monıñ qädär zur qänäğätlek alğanım yuq ide äle. Bez samaralar öçen bu kürgäzmä zur açış. Samar töbägendä rus, tatar, çuaş, muqşı- töp xalıqlar häm bez bu xalıqlarnıñ çişmä başı mädäniätlaren belergä tieşbez. Bu kürgäzmä bezlärne borınğı Samarağa qaytara.”
Samarda 16 yıl buyına “İdelkäyem- ilkäyem”, “Aq bäхет” isemle tatar telendäge radiotapşırular alıp baruçı Nailä Sabircanova fikere:
Alabin muzeyınıñ tügäräk zalında törle kürgäzmälär qarağanım bar. Läkin dä menä bu ekspozitsiä küñelgä bik tä inde xuş kilä. Borınğı äbi- babaylarıbıznıñ ostalıqları tik ğorurlıq xise genä uyata. “Söyembikä”, “Ütämeş” isemnären işetü, alar turında uqu yörägem öçen awır tä'sir. Kürgäzmädä bu şäxeslärgä urın birelgän. Ärnü. Bez haman äle Söyembikä qarşında oluğ burıçta. Urıslar yuq bar keşelären izgeländerep milli ruxların köçäytü östendä eşlilär, ä bezneñ tatar Söyembikä qädär Söyembikäne dä haman zurlıy belmi.
Kartinalar arasında teträndergäne – Zahidullinnıñ “Dal'nie stranı”. Min bu räsemne “Yıraq illärgä” dip isemlär idem. Teträtkeç. Bu kartinağa qarap tatarnıñ Seber tağasına da, Finlyandiä yağına da, Törkiä taraflarına da qaçuın, küçenüen küzallarğa bula. Yöräk özgeç räsem. Min bu avtornı şul räseme öçen genä Tuqay premiäsenä täqdim itär idem.
Nailä xanım, ä menä kürgäzmägä nindi dä bulsa teläklär barmı?
Äsärlärneñ isemnäre tik rusça ğına yazılğan. Bu bit Qazannan kilgän kürgäzmä. Hiçşiksez yazmalar tatar telendä dä bulırğa tieş. Äsärneñ ofığın kiñäytü öçen inglizçä dä yazu kiräk dip sanıym. Avtorlarnıñ isemnären tutırıp yazu kiräk.
Şamil Bahautdin, Samar
